К. М. Абишева, С. К. Омарова


Үлестес сабақтас сөйлемдер



Pdf көрінісі
бет78/82
Дата06.01.2022
өлшемі2,13 Mb.
#16499
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   82
Байланысты:
Тіл-ғылымының-зерттелу-тарихы-Омарова-СК-1

  Үлестес сабақтас сөйлемдер мезгілдік салалас сөйлемдер тәрізді 
бір  мезгіл  ішінде  бірінен  кейін  бірі,  іркес-тіркес  жалғаса  болған  я 
болып жатқан, біріне-бірі тәуелсіз іс-әрекетті, жай-күйлерді баяндайды. 
Мысалы:  Бізден  гөрі  ойы  ересектеу  сыншы  Есмағанбеттің  үйіне 
көбірек  жиналып,  жалпы  әдебиет  мәселелері  жайында,  өз 
жазғандарымыз  жайында  пікір  алысып,  өзара  таласып  та  қалушы 
едік (Қ.Бекхожин «Өлең өткелдері»). 
          Үлестес сабақтас сөйлемдер айтушының бір көріністі жан-жақты 
сипаттау  немесе  бір  мезгілде,  я  болмаса  әр  мезгілде  өтіп  жатқан 
құбылысты  санамалап  көрсетуінен  құрылады.    Мысалы:  Бір  үйлерде 
күй тартылып жатса, енді бір үйде ән айтылып жатыр (Елебекова) 
[12; 719].      


146 
 
Көріп  отырғанымыздай,  жоғарыдағы    ыңғайлас  салалас,  мезгілдік 
іргелес, мезгіл бағыныңқылы, үлестес  сабақтас құрмалас сөйлемдерде 
мезгіл мағыналық қатынастар түрлі дәрежеде байқалады.   
         Олар ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемде: қимылдың, оқиғаның 
бірінен  соң  бірінің  болғандығы;  іс-әрекеттің,  оқиғаның  бір  мезгілде, 
қатар  жүзеге  асқандығы.  Мезгілдік  іргелес  салалас  құрмалас 
сөйлемде:      мезгілдік  жағынан  қатар  болған  оқиғаларды;    бірінен  соң 
бірі ілесе болған оқиғаларды. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   82




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет