багдарланганын модульге бейім делген окыту ұстаздан төм ендегідей іс
- әрекетті тапап етеді:
1) өз оқушыларының темпераменті, мінез-кұлқы, козқарасы,
талғамы мен эдет-дағдыларының жеке ерекшеліктерін үнемі зерделеп,
жақсы білу;
2 ) жеке тұлганың ойлау ерекшелігі, кызығушылығы, м үддесі,
ұстанымы,
багытталуы,
өмірге,
еңбекке
козкарасы,
кұндылык
багыттары, өмірлік жоспары ж әне т.б. сияқгы аса маңызды тұлғалык
қасиеттерінің нақты капыптасу деңгейін қадағалап, білуі;
3) эрбір оқушының ө з шамасына сай ж эне біртіндеп күрделене
беретін эрі жеке тұлга дамуын қамтамсыз ететін тэрбиелік әрекетке
үнемі тартып отыруы; ал егер мұны уақытылы істей алмаса, жана
жагдайларга сай тэрбие тактикасын ж едел түрде өзгертуі,
4) жеке тұлганың о з белсенділігіне негұрлым кобірек сүйенуі,
117
5) тэроие ісін
жскс тұлі
аиың езш -өзі
тэроиелеумен ұштастырып,
озіи-озі тәрбиелеу
максаттарыи, әдістерін, формаларын таңдауга
комек беруі;
6)
окушылардың
дербес
эрекетіи,
бастамшылдыгын,
эрекетшілдігін дамытып, баскаруы емес, табыска жегелейтіи қызметті
ұйымдастырып, багыггауы тиіс.
Жеке тұлгага
багдарланган
білім беру тұжырымдамасының мэні
төмсидегідей:
1) жеке іұлга дегеніміз адамның арнайы білім алу жэне даму
аясын білдіретін педагогикалық категория;
2) адам «жске тұлга болу» тэжірибесіи, ягни жеке тұлга
функцияларын (рефлексия, өзін-өзі жүзеге асыруы, әлеумеггік
жауапкершілігі жэне т.б.) атқара білу тэжірибесін меңгеруі тиіс.
Техиолог
галымдардың
пайымдауынша,
жеке
тұлгага
багдарлаигаи технологиялар эрбір баланың жеке ерекшеліктеріне сай
окыту жэне тэрбиелеу эдістері мен тэсілдеріңэг іздеуде. Мұндай
технологиялар гісиходиагностика эдісіерін пайдаланады, оқушылар
қызметін ұйымдастыруга дегеи көзқарасты өзгертеді, оқытудың түрлі
құралдарын қолдаиады. Тұлгага багдарланган окыту, тұлғалық тәсіл,
дарапай оқыту, даралау тэсілі, саралан оқыту жэне саралау тәсілі
ұгымдары озара оте тыгыз байланысты жэне бір-бірінен туындайды.
Жске тұпгага багдарлангаи оқу үдерістері: дамыта оқыту,
баланың
жеке
ерекшеленген
қалыптастыруга
педагогикалық
қолданым корсету; тэрбиені баланы рухани — адамгершілік дамыту
құралы рстінде қарастырады. Жеке тұлгага багдарланган білім берудің
мақсаты - адамды қолдану, дамыту, онда өзін-өзі жүзеге асыру, өзін-
өзі тэрбиелеу тегіктерін қалыптастыру. Мұндай технологияларга:
ынтымақтастық,
сұхбаттастық,
эрекегшілдік - шыгармашылық
ынтымақтастыгына қаж еп і кеңістік пен еркіпдік беру сипаты тэн.
Бүгінгі таңда мынандай жеке тұлгага багдарланган оқыту
технологиялары бар: Ш. А. Амонашивилидің ізгілікті - тұлгалық
технологиясы; Ю. К. Бабанскийдің оқу үдерісін тиімділендіру
гехнологиясы; К. Я. Вазинаның модульдік окыту технологиясы;
В.
В. Давыдовгың дамыта оқыту гехнологиясы; Л. В. Занков
дидактикалық бірліктерді шогырлаидыру технологиясы;
В. М. Монаховтың модульдік оқыту технологиясы; Г. К. Селевконың
өзін — өзі дамыта оқыту гехнологиясы; П. И. Третьяковтың модульдік
окыту технологиясы; В. В. Фирсовтың саралап оқьггу технологиясы;
В. Ф. Шаталовтың тірек белгілер негізіндегі технологиясы;
М.
Чошаиовгың,
Д.
Б.
Эльконин,
П.
М.
Эрдниевтің
дидактикалык бірлікгерді шогырландыру технологиясы;
118
Қазакстандағы
псдагог
-
гапымдар:
К.
Әбдігалиевтін,
Т. Т. Ғалиевтің, Ә. Жүнісбектің, М. М. Жанпемісованың, Ж. А. Қараев
пен Н. Н. Нұрахметовтың окыту технологиялары кеңінен танымал.
Енді
осы
технологиялардың
ішінде
оз тәжірибелерімізде
басиіылықка алган Ж. А. Қараевтың оқыту технологиясының озіндік
ерекшеліісгеріне кыскаша жеке - жеке гокгалайык. Саралап оқыту
шарттарын есепке алатын педагогикалык жүйеге негізделген, ол
шагын максаттарды және меңгеру нэтижелсрін айкын бслгілеуімеи
сипатгалады.
Технологияның негізгі сипаттары:
- міндетті деңгейде оқыту максаггарына 100% қол жеткізу
кепілдігі;
- диагностикалык түргыда оқыгу максаггарын кою және окыту
нәтижелерін объективті багалау;
- окушының оқу-тамымдық қызмстінің күрылымы мен мазмүнын
анықтайтын оқу үдерісі жобасының болуы;
- дидактикалық үдерістің тұтастыгы;
- оқытудың әдістемелік жүйесінің (окыту максаты, мазмұны,
әдістері, формалары және құралдары) тұтастығы;
- эртүрлі мазмұннан тұратын модульдердің блоктардан құралган
оку үдерісінің багдарламалық сипаты.
Бұл технологияның психологиялық негізгі М. Выготскийдің
оқыту барысында репродуктивті деңгейден продуктивті деңгейге өту
эрекеті негізінде іске асырылатын оқушының ақыл-ой дамуының
«белсенді даму» аймағынан «таяу даму» аймағына өтуі туралы
теориясы болып табылады. Ж. А. Қараев егер оқыту төмен деңгейден
жоғарыга ұмытылу траекториясымен ұйымдастырылса, ол дамытушы
сипат алады деп есептейді. Аталган технологияның алғашқы екі
деңгейіне ойлау қабілетінің эмпирикалық деңгейі, ал баска екеуіне -
теориялық деңгейі сай келеді. Автордың пайымдауынша, оку үдерісін
деңгейлік саралау нсгізінде ұйымдастыру окытуды мазмұндык
тұрғыдан даралауға мүмкіндік береді. Аталган технологиямен окыту
эрбір оқушыга озінің даму динамикасын камтамасыз етеді.
Автордың ойынша, бұл гехнология томендегідей эрекеттер
негізінде нәтиже кепілдігін береді:
- деңгейлік тапсырмаларды күрделендірудің қатаң бірізділігін
сақтау;
окудың ішкі жэне сырткы
кызыгушылықтарын тиімді
ұштастыру;
- оқушылар қызметін багалаудың ерекше тәсілі.
119
Багалау объективтілігі балалардын дамуын үнемі кадагалап
отыратын тақырып бойынша_ бакылау жүмыстары, көп деңгейлі
тапсырмалар аркылы жүзеге асырылады.
Зерттеу жүмысымызда аталган әдістемелік күралдар:
1) конспектілер, тірек белгілері негізінде оқыту гехнологиясы.
2) дидактикалык бірліктерді ірілендіру технологиясы.
3) дамыта окыту технологиясы.
4) үжымдык оқыту технологиясы.
5) деңгейлік саралап окыту технологиясы.
6) багдарламалык — модульдік окыту техиологиясы.
Оқыту технологияларындагы ортақ ерскшелікгер:
карай осу багытымен);
<жеңілден
оқу үдерісінде оқушылардың шыгармашылық — креативтік
ізденіс жұмысымен айналысуы;
I оқушылардың іс-әрекетінің үнемі бақылауга алынуы;
- оқушы білімнің багалануы (ынталандыру және нақты рейтингі
аркылы).
Окыту технологияларындагы айырмашылық үш топқа бөлінеді:
оқу материалдарының блокпен, тірек сызбамен берілуі;
- оқытудың ойын формалары арқылы карым - қатынас жасау,
сүхбаттасу арқылы материалын меңгерту;
” оқушының мүмкіндігіне сәйкес оқу материалының сараланып
берілуі.
Қорыта келгенде, жеке түлгага багдарланган оқыту әрбір
оқушының озін танып білуге, оқу үдерісінде өзінің қызығушылыгы,
қабілеті мен мүмкіндігіне сәйкес білім апуга және корсете білуге
мүмкіндік тугызады. Жеке түлгага багдарланган оқыту - оқу
үдерісіңде бейімділігіне, қызыгушылыгы мен қабілеттеріне сәйкес
озін танып білуге, өзін - өзі көрсетуге оқушыга мүмкіндік тугызады.
Оқыту технологиясы мектепте оқыту үдерісіне қажетті, тәсіл,
амал, дидактикапық талап секілді психологиялық - педагогикалық іс-
әрскетгердің жүйелі ксшені ретііще пайдаланылады. Ол окушылардың
іэртібіне, оқуга ынтасына, оку іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар,
педагогиканы
нақты
ғылымга
жақындату,
ұстаздардың
интеллектуалдық,
шыгармашылык
қызметі
болып
табьшатын
педагоіикалық
іс-тәжірибесінің
нэтижелігіне,
жинақгылыгына
үтымды эсер ететіндей оқу - тэрбие үдерісінің басты күре тамырының
ролін аткарады.
„ Біздің„ теориялық зерттеулеріміз зертгеу барысында айқындаган
жүиеге сэикес үиымдастырьшган білім беру үдерісі оқушьшарга озін -
120
өзі дамытуга, мүмкшдіктерін өздігінен оны іске асыруга, дара
режимде жұмыс жасауга мүмкіндік тугызады деп түжырымдаймыз.
Мүндай максатқа жетуді мектептегі дамытушылык орга, тиімді,
технология мен психологиялық жагымды жагдай қамтамасыз етеді
демекпіз.
Тәжірибелік — эксперименгтік жүмыс негізінде оқушылардын
шыгармашылыгын дамытуга үсынылып отырган дидактикалық қүрал
окушылардын өзіндік жүмыс дәптері (А Қосымша) орта мектептін
бастауыш
сынып
багдарламасы
бойынша
қолданып
жүрген
«Математика - 2» («Атамүра» баспасы, 1999) оқулыгынын жана
басылымына сәйкес күнтізбелік жоспар негізінде қүрастырылган
қосымша қүрал болып табылады. Бүл оқу қүралының қүрылымы
электрондық оқулықтың қүрылымына үқсас болгандықтан, оларды
болашақта компьютердің көмегімен де оқуга болады.
Сондықтан, Еліміздің Президенті Н. Назарбаевтың «Қазақстан
Республикасы орта білім жүйесін ақпараттандыру» мемлекеттік
багдарламасын іске асыруга және жаңа гасыр талабынан туындаган
біраз оқыту мәселелерін шешуге үлес қосу мақсаты мен осындай
жүмыс дәптерлері
шыгарылуда. Мүндай дәптерлер басқа да
пәндерден
соңгы
жылдарда
Алматы
қаласының
жэне
Республикамыздың
көптеген
мектептерінде
©тіп
жатқан
тәжірибелерде айтарлықтай жетістіктерге жеткізіп жүр.
Тақырып
бойынша
қүрастырылган
мүндагы
деңгейлік
тапсырмалар жүйесі дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруга мүмкіндік
береді, себебі ол оқушының ойлауын, елестету жэне есте сақтау
қабілетін, ынтасы мен белсенділігін арттырады. ¥стаз әр жаңа
тақырыпты түсіндіру алдында оқушыларга оны өздігінен меңгеруге
мүмкіндік береді. Ол үшін оқушылар алдымен тірек тапсырмаларды
үйде орындау аркылы дайындальш келеді. Бүл олардың оқулықпен
жүмыс
жасап
үйренуін
және
өз
бетімен
іздену
дагдысын
қалыптастырады, білім сапасын арттырады.
Алгашкы үш деңгей мемлекеттік стандарттың міндетті деңгейін
қүрайды: бірінші деңгейдегі тапсырмалар мемлекеттік стандарт
деңгеиінің ең қажегті минималды көлемін қамтыса, келесі екі деңгеи
оқушылардың осы алган білімін тереңдетіп дамытуга, жүйемен
корытынды жасауга арналады [180]. Үшінші деңгей (кері байланыс) -
төрт
деңгейдегі
тапсырмалардың
орындалуы.
Тортінші
шыгармашылық деңгейдің тапсырмаларын үстаздар жеке баланың
қабілетіне
қарай
өзі
қүрастырады,
сөндыктан
олар
жүмыс
дэптерлерінде қарастырылмайды. Деңгейлік саралау оқушылардың
білімін эдіспен, ягни, рейтинг жүйесі бойынша багалауга мүмкіндік
121
береді. Ол үшін бір шетіне оқушылардың тізімі ілінеді. Деңгейлік
тапсырмаларды орындау барысында оқушы гақтада ілулі түрган
тізімге өз атының тұсына жә*|е өзінің жұмыс дэптерінің соңында (А
Қосымша)1-кестеге оларды «+» қойып белгілеп отырады. Қалган
тапсырмаларды үйде орындап, оларды «V» белгісімен белгілейді.
Аталган жұмыс профессор Ж. А. Қараевтың тұжырымдамасы
негізінде жасакталган жаңа педагогикалык технологияның арнаулы
талаптары бойынша дайындалган.
Такырыи бойынша жасақталган деңгейлік таисырмалар жүйесі
дамыта окыту оқушының ойлауын, елестегу мен есте сақтау
белсенділігін, дагдысын, білім сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Денгейлік саралау оқушы мен мұгалімнің белсенді шыгармашылық
қызметін дамытуымен кагар, оқушыларга өт бШімін жаңа амалмен
багалауга мүмкіндік береді. Ол үшін деңгейлік тапсырмаларды
орындау барысында эр оқушы ұстаздың бақылауымен дұрыс
орындалган тагісырмалары «+» белгісімен 1- кестеге өзі белгілеп
отырады.
Барлық оқушы өз қызметін ең төменгі деңгейдегі тапсырмаларды
орындаудап бастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап
болганнан кейін келесі деңгейге кошіріп отырады. Бұл оқушылар
арасында жарысу жагдайын тугызды жэне әр оқушының мемлекеттік
стандарт деңгейінде (1 - деңгейдің тагісырмаларын міндетті түрде
толық орындаган кезде) білім алуына кеиілдік береді, сонымен қатар,
эр оқушының оз кабілетіне, қызметіне сәйкес жогаргы деңгейге ( 2 - 3
децгей) көтерілуін толық жагдай жасайды. Аталган жаца багалау әдісі
эр окушыныц дамуын қадагалайтыи педагогикалық мониторинг
күруына мүмкіндік береді. Ол үшін сабақіың соңында жиналган
ұпайларына сэйкес нүктені оқушы өзі (А қосымша, 2-кестеде
көрсетілген) сынып журналына қойып отыруга болады. Бұп жагдайда
әр бала такырып бойынша бағалаиады жэне ұстазга, сабақтан төмен
окушыларга қажет тақырыптарды анықтауына мүмкіндік эр оқу
моделінің соңында деңгейлік қорытынды оздік жұмыстары мен
бақылау жұмыстырыныц тапсырмалары беріледі. Олардыц орындау
нэ'іижелері 2 — кестеде белгіленеді. Бұл дайындалган құралы өздік
жұмыстарды
ұйымдастыруда,
сондай-ак,
оқушылардың білімін
тиянактау жэне тексеру максатында да пайдаланылуы мүмкін. Оздік
жұмыстарга арналган тапсырмалар бойынша иөмірлеген; Т - 1-1-3, Т -
2 -1 -3 . мұндагы бірінші сан тапсырма ретін, ал екінші ~ үшінші сан
гапсырманың децгейін, ягни эр тапсырма үш децгейлікте берілген:
1) дайын күйінде;
2) біршама өзгерген күйде;
3)
жаңа жагдайга байланысты
найдалануга түрлендіріліп
берілген.
Бақылау жүмысы ретінде ұсынылып отырган тапсырмалар да
сэйкесінше Б -1 -1 -3 , Б -2 -1 -3 т.с.с. түрінде нөмірленген. XX
гасырдың 90-жылдарында оқу қүралдарының жаңа жанры - жүмыс
дәптерлері пайда бола бастады. Жүмыс дэптерлері нақты оқулыққа
қосымша ретінде қүрастырыпады. Қосымшада жүмыс дәптерінің
үлгілері беріледі. ( 1 — 2 сыныпқа арналгаи математикадан жүмыс
дәптері).
Жүмыс
дәптерлерінің
бірнеіие
түрлері
болады.
Жаттыгуларга арналган, тапсырмаларды орындау үшін арналган
теориялық материалды білу қажет.
Графиктік модельдеу приншініне негізделген, суреттермен
белгілерден қүралган тапсырмалардан түрады. Хрестоматия дәптері,
ақпарат коздерінен мэтіндер, гылыми жэне коркем әдебиеттер
фрагмеиттері жинақталады. Бүл дәптерлермен жүмыс көп уақыт
кажет ететіндіктен, оларды жогарыда айтылгандай үй жүмысын
орындауга қолдануга қолайлы, жүмыс дәптерінің эр түрінің озіндік
ерекшелігі бар.
Жүмыс дэптерлері арқылы жеке жүмыс істеу жүзеге асырылады
жэне жеке оқушының мүмкіндіктерімен қабілеттері айқындылады.
Танымдық есептерді шыгару нәтижесінде алынган білімді алуы
түрақгылықпен жэне саналылықпеи ерекшелеиеді.
Мүнда оқушылардың жеке ганымдық эрекегтері күшейеді.
Окушыны
жеке
түпга
ретінде
тэрбиелеп,
бастауыш
сынып
окушыларыиың білім меңгеру үлгісін ширатуда ерекше рөл атқарады.
Дэптердің
мазмүиы,
негізінен
стандарт
емес
есептер
мен
тапсырмалардан түрады, эр тапсырманың соңында есеп шешімін жазу
үшін орын қалдырылады. Қиындыгы деңгейі жагынан есептер
«орташадан жогары» деуге болады. Бүл есептер оқулық бойынша
такырыпқа сәйкес практикалық есептермен қосып немесе оқулыктагы
негізгі есептер шыгарылганнан кейін игерілген білімін «мектептің
қабыргасынан тыс» жагдайларда іске асыру максатында колдануга
болады.
Жүмыс дэгітерінде келтірілген деңгейлікпен үсынылган есептерді
мысал етуге болады. Бүл, математикадан екінші сыныпка арналган
жүмыс дәптері Ы. Алтынсарин атындагы гимназия, № 35, № 24, №
39, жалпы республикалық мектентерде жэне
г.б. казак орта
мектептерінде, облыстагы ауыл мектептеріндегі оку үдерісінде
қолданылады.
Мүндагы
максат — математиканың
колданбалы
мүмкіншілігін іске асыру максатында саралап - дсңгейлеп окытудың
пракгикадагы қолданымдылыгын, күгілген нэгиженің нақгылыкка
123
қанашалықты сәйкестігін байқау, білімді жетілдіру максаты болды
және бастауыш мектепте білім беру нәтижелерін қалыптастырудың
теориялық және
қолданбалы
амалдарының тэжірибедегі қолданылуы
болды.
Эксперименттік оқытудың дүрыстыгын тексеру үшін бақылау
және эксперименттік топтарда оқушылардың оқу материалын үгыну
деңгейін салыстыру үшін
х 7
- критерийі ықтималдық амал
қолдандық. Сол себепті, оқушылардан бақылау тесттері алынып,
тестілеу нәтнжесіне сапалық талдау жасалынды. Тесттік жүмыс
барысында әр оқушыга 30 сүрақтан түратын екі нұсқа беріледі.
Тестіге жауап «дүрыс» - 1, «дүрыс емес» - 0 болып багаланады.
Біздің зерттеу жүмысымызга қатысты абсолю рік бага көрсеткіштік
болмайтындықтан, В. П. Беспалько формуласына сәйкес тестілеу
нәтижесі
салыстырмалы
багаланды.
Тестілеу
нәтижесінің
салыстырмалы багасы жалпы саны
N - тестілік тапсырмасына N 1
дүрыс жауаптарымен төмендегідей анықталады
К = — 100 %,
N
(1)
мүндагы
N - берілген тест сүрақтарының жалпы саны;
N1 - дүрыс жауаптар саны;
К — оқушының жинаган үпайы.
Тестілеу нәтижесінің салыстырмалы багасы 0 - ден 100 пайызга
дейін өзгеруі мүмкін, ягни барлық тест тапсырмасына дүрыс жауап
болса - 100
%, ал барлық тест тапсырмасына қате жауап болса - 0 %
болады (4-кесте).
4-кесте — Салыстырмалы багалау интервалы, оқушының багасы
Салыстырмалы багалау интервалы
Окушы багасы
80% <=К < 100%
«өте жақсы»
60 % < К <= 80 %
«жақсы»
40 % < К <= 60 %
«орташа»
К
< 40%
«нашар»
Жогарыдагы
кестені
талдау
эксперименттік
топтардың
көрсеткішінің
жогары
деңгейін
көрсетеді.
Бақылау
және
эксперименттік топтардагы тестілеу нәтижелерін көрнекті түрдегі
диаграмманы ұсынамыз (2-сурет).
124
_■ I
щ
| |
80% <К<=100% 60% <=К< 80% 40% <=К< 60%
К<40%
□ЭкЕпеэ
2-сурет - Қорытынды бакылау жұмысының нэтижесі
Мамандармен эксперттік сұрауды талдау аркылы, педагогикалык
әдістемелік кеңестің шешімімен багалау эдісі аныкталып, оқушы
білімі мен іскерлігін тсксерудің төмендегідей көрсеткіш бойынша
багаланды (5-кесте).
5-кесте - Салыстырмалы багалау бойынша эксперимент нэтижесі
Оку
жылы
Мектептер
Сыныпт
аР
3
Э
£Я
Э
и*
е
д
ев
3
м
| § э 5
о О
Салыстырмалы багалау бойынша
окушылар саны
|
8
0
%
<
=
К
<
10
0%
8
0
%
<
К
<
=
60
%
6
0
%
<
К
<
=
40
%
К
<4
0%
1
2003/
04
Павлодар қ.
гимназия-
интернаты
Экспер.
57
17
1 23
1
7
0
1 Бақылау
52
10
і
2
4
16
ш
2004/
05
Павлодар қ. 1
гимназия-
интернагы
Экспер.
57
1
8
23
1
6
0
1 Бакылау
52
11 1
2
6
14
1
1
2005/
06
Павлодар к.
гимназия-
интернаты
1 Экспер.
56
19 I
27
10
0
1 Бакылау
53
11
25
16
1
Барлыгы
1 Экспер.
170
54
73
43
0
| Бакылау
157
32
75
46
1
4
1
Бастауыш мектеите дарынды окушыларга саралап білім беру
нэтижелерін
калыитастыру
мақсатында
бастауыш
сынып
окушыларыиыи арасында матсматика пэиі бойынша жүргізілген
125
зерттеу
кезеңіндегі
үлгерімдерінің мәліметі
(6-кесте). Зерттеу
мәліметіне сүйенсек, саралап оқытудың оқушы білімінің әр жылдарда
деңгейінің жогарылаганын квреміз.
6-кесте - Оқушылардың үлгерімі туралы мәлімет
2003-2006 оқу жылдарындагы математика пәні бойынша
окүшылардын үлгерімі туралы мәлімет
Оку
жылдары
сыныптардагы
білім сапасы (%)
үздік оқушылар
саны
озат оқушылар
саны
2а
2ә
26
2а
2э
2а
2ә
26
2003-2004 жж.
75,8
70
66
9
8
8
13
13
14
2004-2005 жж.
73
58,6
60
11
8
4
8
9 1 12
2005-2006 жж.
83
73
70
8
8
3
Достарыңызбен бөлісу: |