К14 Л. К. Казангапова

74 
К14
Л. К. Казангапова
ДАРЫНДЫ  ОҚУШЫААРҒА
САРАААП  БІАІМ 
БЕРУ НӘТИЖЕАЕРІН 
КАЛЫПТАСТЫРУ
Павлодар

т-т
Қазақстан Республикасы  Білім жэне ғылым  министрлігі 
С. Торайгыров  атындагы  Павлодар  мемлекеттік университеті
Л.  К.  Казангапова
ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРҒА 
САРАЛАП БІЛІМ 
БЕРУ  НӘТИЖЕЛЕРІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Монография
Павлодар
Кереку
2014

ӘОЖ 376.1 
КБЖ 74.202.4
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік универснтетінің
Ғылымн  кеңесімен баспага усынылды
Пікірсарапиіылар:
Е. Жұматаева -  педагогика ғылымдарының докторы,  профессор;
Ж.  К.  Нурбекова  -   педагогика  ғылымдарының  докторы, 
профессор,  Л.  Н.  Гумилев  атындағы  Еуразия  ұлзтьн^ниверситетінің 
ақпараттық технологиялар факультетінің деканы;
Г.  М.  Абильдинова  -   педагогика  ғылымдарының  кандидаты, 
доцент, Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті.
Казанғапова Л. К.
К 14  Дарынды оқушыларга саралап білім беру нэтижелерін
қалыптастыру : монография / Л. К. Казангапова. — Павлодар : 
Кереку, 2 0 1 4 .-1 8 1   б.
ІЗВЫ 978-601-238-416-1
Оқушыларға  білім  берудің  мемлекеттік  стандарт  талаптарына 
сай  білім  мазмұнының  нәтижесін  қалыптастырудьщ  теориялық  және 
қолданбалы  амалдарын  жасауға  байланысты,  дүниеге  зердемен 
қарауға  бағыттайтын  ілімді  қабылдаудың  іскерлігін  дамытуда 
оқушылардың  жас  ерекшілігін  ескере  отырып,  білім  мен  тәрбиені 
руханилықпен  ұштастырып,  бүгінгі  күннің  көкейкесті  мәселесін 
шешуді қарастьфып және оқыту үрдісінде пайдалану жолын ұсынады.
С. 
Торайг< 
ӘОЖ 376.1
атындағы  Пд 
КБЖ 74.202.4
пдагы  ||
Ііакадемик  С.Бөйі 
[1 
атындағы  ғы
пі
Л
т
Казангапова Л. К., 2014
Л  
ү д , . г  ,  , в 
,
І5ВЫ 978-601-258^416-1 
© С. Торайгыров атындагы ПМУ, 2014
Материалдың дұрыс болуына, грамматикалық жэне орфографиялық қателерге
авторлар мен кұрастырушылар жауапты

Кірісіне
Тэуелсіз  Қазақстан  Республикасының  элеуметтік-экономикалык, 
гылыми-техникалық, рухани өміріндегі  ұлттық мэртебемен  білім  беру 
жүйесін  галамдық  модернизация  кеңістігіне  сабақтастыра  ізгілікті 
мазмұнда дамыту ұстанымы көзделіп отыр.
«Қазақстан  Республикасынын  2015  жылга  дейінгі  білім  беруді 
дамыту  тұжырымдамасына»  сәйкес  білім  берудің  мақсаты — жылдам 
өзгеріп  отыратын  дүние  жагдайларында  алынган  терең  білімнің, 
кәсіби  дагдылардың  негізінде  еркін  багдарлай  білуге,  өзш-өзі  іске 
асыруга,  өзін-өзі  дамытуга  жэне  өз  бетінше  дұрыс,  адамгершілік 
тұргысынан  жауапгы  шешімдер  кабылдауга  қабілетгі  жеке  түганы 
қалып гастыру  [1].  «Қазақстан  Республикасындагы  бастауыш  білімнің 
мемлекегтік  стандарты»  талагітары  білім  мазмұнының  нэтижесін 
қалып гастыруда  оқушы 
барлық  пэндерден  ізгілікті  ұстанымдагы 
біліктілік  пен  дүниеге  зердемен  қарауга  багыттайтын  ілімді  қабылдау 
іскерлігін  дамытуга  багытталган.  Осы  орайда  мектепте  оқушылардың 
жас  ерекшелігіне  сай  меңгеруге  тиісті  біліми  тэлімдік  байлықты 
түбінде 
руханилыққа 
ұштастыруда 
білім 
беру 
нәтижесін 
қалыпгастырудың  теориялық  жэне  оның  қолданбалы  амалдарын 
жасаудың  қажепілігі  озекті  мэселе  ретінде  туындап  отыр.  Соның 
ішінде,  дарынды  окушыларга  саралап  білім  беру  нэтижслерін 
қалыптастырудын  теориялық  жэне  қолданбалы  амалдарын  мекгепте 
оқыту үдерісінде  паидалануга мүмкіндік тугызу болып табылады.
Бұл  тұргыда  арнайы  гылыми  эдебие ггерге,  білім  беру  тетігін
дамыту  багыгындагы  нысандарды  талдау  жасау  негізіпдс,  бастауыш
мектепте оқыту үдерісіндегі  мемлекеггік стандарт ауқымында саралап
білім  беру 
нэтижелерін 
(оқыту 
үдерісінде) 
қалыптастырудың
теориялық негіздері  мен  оның колданбалы  амапын  ажыратып  қолдану 
қажеттігі анықтапды.
Бастауыш  білім  беру  жагдайы  мәселесімен  Ы.  Алтынсарин  [2], 
Ж. Аймауытов [3],  А.  Байтұрсынов [4], Дж. Дью [5], М. Жұмабаев [6]’ 
А   А.  Коменский  [7],  Руссо  Ж-Ж  [8],  К.  Д.  Ушинский  [9]  және  т.б 
айналысты. Бұл багытга білім беру  нәтижесінің  геориялық неі іздеріне 
қарай  Л.  С.  Выготский  [10],  В.  В.  Давыдов  [11],  Л.  В.  Занков  [12],
А.  Н.  Леонтьев  [13]  т.б.  галымдардың  соны  да  тұгырлы  ой- 
тұжырымдары  бар.  Білім  кеңістігінің  гылым  аралық  философиялық 
негіздерінің тіректік  мэнін  ашып  берген  бірталай  салиқалы данышпан 
тұпгаларды  атагі  откен  орынды:  Әбу  Насыр  эл-Фараби  [141 
Ж 
Баласагұни  [15],  Қ.  Иассауи  [16], 
А.  Құнанбаев  [17]і 
Ш.  Құданбердиев  [18],  А.  Нысанбаев  [19]  жэне  т.б.  пәнаралык
3

байланыс  А.  А.  Бейсенбаева [20],  И. Д.  Зверев [21], Ә.  Мұхамеджанова 
[22] 
жүмыстарында  зертгелген.  Қазакстан  Респупликасының  оку- 
тәрбие  үдерісінің білім  беру  нәтижесінін  этностык мэндегі  теориялық 
негіздеріне үлес  қосқан  галымдар:  Б.  Әлмұханбетов  [23],  В.  В. Егоров 
[24],  Қ.  Жарықбаев  [25],  Ш.  Кульманова  [26],  С.  Қалиев  [27], 
Б.  С.  Сэрсекеев  [28],  Ә.  Табылдиев  [29],  Р.  Төлеубекова  [30], 
С. А. Үзақбаева [31 ]  жэне т.б галымдар.
Бастауыш 
сыныптарда 
дүниетануды 
оқытудың 
гылыми- 
эдістемелік негіздеріне  үлттык сипат түргысында зерделеумен зерттеу 
еңбегін  арнаган  Қ.  Аймагамбетованың  [32]  еңбегі  ерекше.  Сол  секілді 
оқыту  үдерісінің  эдістемелік  сипатының  станЯарт  аукымында 
айқындагі  берген галымдар:  Г.  М.  Кусайнов  [33],  М.  К.  Курманов [34], 
Е.  Медеуов  [35],  Г.  Ж.  Меңлібекова  [36],  Қ.  М.  Нагымжанова  [37] 
жэне т.б.
111.  А.  Амонашвили  өзінің  гылыми  еңбегінде  шебер,  шыгарма-
шыл рухтагы ұстазды,  мүгалімді оқушысы да сезеді,  оны жақсы көріп,
сыйлап  үстазына  үқсагысы  келеді-дейді.  Ш.  А.  Амонашвилидің
шыгармашылыгының  басымдыгы  — оның  балаларды  өз  қатарына  тең
қоя  білу  шеберлігі.  «Парасат»  үстанымын  түтқан  үстаз  ешуакытта
оқушысын 
өзінен  төмен  деңгейде  деп 
есептемеу  керектігіне
тоқталады.  Сол  кездегі  саяси  агымның  өзінде  Ш.  А.  Амонашвили
Ыика  деген  оқушының  шыгармасын  мысалга  келтіреді:  Сіздің  бақыт
туралы  ойыңыз  -   «Күрес»;  ал  сіздің  бақытсыз  туралы  ойыңыз  -
«Багыну». Бүл К. Маркстің  қыздарына қойган сүрагына жауап еді. Бір
кездс  Ш.  А.  Амонашвили  —  окушының  ой-түйініне  түсінбегендігін
айта отырып, адамның өз ойы болмаса, дүрыс пен бүрыстың, асыл мен
жасықтың  күнын  гіарасатгауды  білмес  еді,  білімнің  эліппесі  болып
бастауыштан  қүралатынына  мэн  бергені  еңбектің  өн  бойында
байқалады.  Мұнымен  бірге  Ш.  А.  Амонашвили  мүгалімдерге бірталай 
ізгілікгі үстанымдарды ұсынады:
1)  мұгалім  оте  ізгілікті  жан,  әріптестерін  қолдайтын,  көмек 
беруге ынталы болуы  керек;
2) әріптестерін емеурінен танитын елгезек болуы керек;
3)  әрінтестерінің  жетістіктеріне  көре  алмаушылық  танытпауы 
керек; 
|  
• 
7
4) мұгалім өзінің эріптестерімен тэжірибесін бөлісуі  керек;
5)  мүгалім  өзінің  әріптестерінен  үлгі-өнеге,  тэжірибе  алуына 
үялмауы керек;
6) мүгалім әріптестеріне  тэкаппарлықпен  карамауы керек;
7)  мүгалім  озіиің эрігггестерінің аты  мен  намысына кір келтірмей, 
оны қоргауга мүдделі болуы керек.
4

Ш.  А.  Амонашвили  еңбегінде ұдайы  бастауыш  мектеп  оқушыла- 
рының  атымен  аталып,  олардың  ішкі  кабылдау  деңгейліктерінің 
эртүрлі  екендігіне  дэйектеме  беріп,  оган  катысты  саралап  оқыту  іс- 
әрекетін  межелеу,  тұлгалық  қабілетті  ескеру  сияқты  бүгінгі  де  өзекті 
Деген мәселелерді  шешудің жауабын  көрсетеді  [38].  Сол  сияқгы  П.  М.
Эрдниев [39]  бастауыш мектеп оқушыларына (1—2 сынып)  математика 
сабагында  дидактикалық  бірліктерді  шогырландырудың  жолдарын 
көрсетіп берді.  Бұл  еңбекте автор  академик  Ш.  Амонашвили  [40, 208 
с.],  С.  Н.  Лысенкова  [41],  В.  Ф.  Шаталов  [42]  сияқты  80-90  жылдар 
аралыгында  жаңа  оқыту  жүйесіне  көпір  болган,  теориялык- 
тәжірибелік 
негізге 
айналган 
шыгармашыл 
зертгеушілер 
жұмыстарына  талдау  берілген.  Бұгінгі  модернизм  кеңістігінде  бұл 
еңбектің  алар  орны  ерекше.  Өйткені  бастауыш  мектеп  окулыктары 
білімді 
тұтас 
алуы 
үшін 
туыстас 
тақырыптардың 
іліктесіп, 
шоғырланып  (2 
6  =  12,  6 
2  =  12,  12  :  6  =  2,  12  :  2  =  6)  келуі 
модульдеп окьггу  гехнологиясына қозгаушы күш екені байкалады.
•  Міне,  осындай  дидактикалық  бірлікте  үсынылган  нысан  гана 
оқушының  саралап  қабылдауына  түрткі  дейді.  Оқытуды  саралау  —
 
білім беруді  ізгілендірудің қажетті шарты болыіі анықталады. Саралап
оқыту  мәселері  Л.  С.  Выготскийдің  [43],  И.  Я.  Лернердің  [44], 
М.  Н.  Скаткиннің  [45]  еңбектерінде  орын  алады.  Бастауыш  сынып 
окушыларын  саралап  оқыту  іс-эрекетіне  Сухомлинскийдің  де  үлесі 
айрықша.  Педагогтық  үдерісте  дейді  Сухомлинский:  әрбір  сабактың 
жоспарына  оте  жауапкершілікпеи  қарау  керек.  Сол  үдерісті  күннен- 
күнге  өрлеу  динамикасын  көру  мақсатында  опыц  жоспары  нүсқалы 
түргыда  қүрылуы  керек  деген  ұшқыр  ұсыныс  жасады.  Басгауыш 
мектепте  саралап  оқытуга  ерекше  өзінің  гылыми  еңбегін  арнаган  -
Павленко  Вера  Константиновна. 
Ол 
Қазақстан 
мектептерінде 
сауаггылыққа баулуды интефативт -  саралап  оқыту тұргысында зерт- 
теген  [46].  1-4 сынып оқушыларына білімді  интегралдап беру аркылы 
оқу  іс-әрекетіне  оқушылардың  деңгейліктерін  саралаудың  тэсілдерін 
көрсетеді.  Туыстас  пәндерді  «Орыс  тілінің  сауагы»  деген  айдармен 
шогырландырып  интеграциялауды ұсынады.  Нәтижесінде интеіраңия- 
лау  және  саралау  кагидасына  жүгінген  сауаттылыққа  оқытудың
мақсаты,  мазмұны  түрі,  оқу  құрапдары  жалпы  сипатгык  маңызга  ие 
болуына  гылыми  негіздеме  айқындап  берген  -   И.  Унт  [47]  мектеп 
білімін  саралауга  багдарлаган  галымдар  -   Ж.  А.  Қараев  [48],
Ж.  Кобдикова  [49]. 
М.  Ж.  Жадрина  [50]  секілді  зерітеушілсрдің
еңбектеріне тереңнен тұгырлы талдаулар жасап,  озінің ол  галымдарга 
қосар жаңалыгын айқындап береді.

Ьүл  ецбекте  сиралагі  окытуга  ариалган  барлық  еңбектердің 
гехнологиясы  гылыми  негіздегі  кагидага  сүйеніп  кұрылган.  Оку 
қазакша  жүретін 
мектептердіи 
«Әліппе», 
«Ана  тілі» 
сиякты 
оқушыларга  ең  басымдық  маңызды 
пәндердің 
мәтіндемесінің 
гылыми-әдістемелік  негізін  жасаган  галым  -   Тазагүл  Мұкашкызы 
Әбдікэрім  151].  Т.  М.  Әбдікәрім  еңбегінде  «Әліппе»,  «Ана  тілі» 
окулыктарының  мәтіндемесін  құраудың  теориясы  мен  әдістемесі 
гылыми  иегізде құрылган, оны оқытудың ұтымды үлгілері ұсынылган; 
мэтінге  лингвистикалық,  коммуникативтік  ж эне  әлвумепік-мэдени 
бірлік  ретінде  талдау  беріліп,  оның 
кұзыреттілікті  дамытуга  эсер 
ететін  алгы  шарттары  анықталып;  мәтіндемені  қалыптастыру  және 
мэгіндерді  іріктеу  мэселесіне  әсер  ететін  параметрлері  жіктелген, 
бастауыш  мектепге  оқытылатын  пэндердің  аткаратын  кызметі 
айқыидалган;  мэтін  арқылы  тіл  дамытудың  жолдары  мен  тәсілдері
белгіленген.
Білім берудің элеуметтендіру сииагын  галамдық деңгейде (АҚШ) 
зерттеген  3.  У.  Кенесаринаның  [52]  еңбегі  бірегей  гылыми  еңбек 
катарында  деп  қабылдаймыз.  Оқыту  үдерісінде  саралап  білім  беру 
нэтижелерінің  теориясы  мен  әдістемесі  психология  -   педагогикалык
гылымда бірнеше багытта қарастырылады.
Жеке  тұлганың  тарихи  калыптаскан  қабілеттері  мен  әрекеттері 
ретінде (Ж. Аймауытов,  М. Жұмабаев) психикалық дамуын қарқынды 
үдеріске  үмтылдыру  мақсатымен  эдейі  ұйымдастырылган  танымдық 
іс  -   эрекег  пэн  мазмұнын  меңгеру  А.  Е.  Әбілқасымова  [53], 
Жұматаева Е.  [54], Т. С. Сабыров [55], М. Н. Скаткин [56],
Г.  И.  Щукина  [57]  және т.б.) білім берудің нәтижесін танудың арнайы 
тәсілі  ретінде  (В.  А.  Сластенин  [58],  Н.  Д.  Хмель  [59],  экологиялық 
мэдениетті  қалыптастыру  (А.  Қ.  Егенисова  [60],  В.  П.  Карибжанова 
[61],  М. Н. Сарыбеков [62])  және т.б.
Қазіргі  бастауыш  мектепге  білім  беру  үдерісінің  нәтижеге 
багдарлануының  (эртүрлі  багыттарында)  тұжырымдамалары  жүзеге 
асырылуда,  бұл  тұргыда  зерттеу  еңбектерімен  белгілі  галымдарымыз:
А. Айтбаева [63], Қ. Т. Әтемов [64], К.  [65],  А. Ж. Едігенова [66],
Р.  Жүнусова  [67],  М.  3.  Жанбөбекова  [68],  Ж.  Т.  Қайынбаев  [69], 
Ә.  Мұхамеджанова  [70], және т.б.  Жогарыдағы түзілген сараптамалык 
пайымдамалар 
және 
багдарламалар 
білім 
берудің 
нәтижесін 
геориялық  оқытуды,  дүниетанымды  заманына  бейімдей  отырып, 
оқушы  бойына  дарытуды  қарастырады.  Ап,  бастауыш  сынып 
окушыларында  мемлекеттік  стандарт  аукымында  отілетін  пәндердің 
мазмұиыи 
нэтижелі 
меңгерудің  ізгілікті  ұетаным  деңгейіндегі 
теориялык  жэне  қолданбалы  негізін  бөліп  қарастыру  және  оның
6

шарттары  мен  ерекшеліктерін  ажырату  ерекше  көкейкесті  болып 
отыр.  Бастауыш  сынып  оқушыларының  мемлекеттік  стандартын 
толыктай  нэтижеге  багдарлау  теориясы  мен  қолданбалы  амалдарын 
жэне  бастауыш  мектептің  бүгінгі  білім  беру  үдерісінің  ара  қатынасы, 
оқулықтар  бойынша  берілетін  багдарламалық  білім,  іскерліктер 
мазмүнының 
жүйесі 
арасындагы 
қатынас 
анықталмагандыгы 
бастауыш  мектеп  (басқыш магынасында) оқушыларының біліми  жэне 
тәрбиелілік  элеует  мүмкіндіктерімен  оқыту  оқу  -   тэрбие  үдерісінде 
толыққанды  жүзеге  асырылмауы  арасында;  саралап  білім  беру 
нэтижелерін 
қалыптастырудың 
теориялық 
жэне 
қолданбалы 
амалдарын  бастауыш  сыныгітың  басымдық  пәндер  (математика,  ана 
тілі,  қазақ  тілі,  дүниетану)  мазмүнына  алынуы  мен  окушылардың 
гісихологиялық  қабылдау  деңгейінің  арасында;  пәндердің  бір-бірімен 
түтастыгы, озара сабақтастыгы  мен  білім  меңгерту үдерісінде оның әр 
оқушының  қабілетіне  орай  есепке  алынбауы  және  оқытудың 
ерекшеліктерін  ескеретін  жүйелі  эдістеменің  жоктыгының  арасында 
қарама-қайшылықтар бар екенін корсетеді.
Осы 
қарама  —  қайшылықтардың 
айқындалуы 
зертгеудің
проблемасы  бастауыш  мектеп  оқушыларын  саралагі  оқьггу  жүйесіиде
білім  мазмүнына  сай  жетілдіру  үшін  дарынды  оқушыларга  саралап
білім 
беру 
нәтижелерін 
қалыптастырудың 
теориялық 
және 
қолданбалы амалдарын іздеу болды.
7

1  Бастауыш  мектенте  саралан  білім  берудіц  нэтижеперш 
калыпгстырудыц  теоришіық  жэне  колданбалы  амалларыныц 
гылы.ми -  әдісиамалык иегіздері
1.1 
Басгауыш  мектепте  саралап  білім  беру  нэтижелерін 
калыптасгыруды  гылыми -   иедагогикалык аспектісі
Қазақстанның  тәуелсіз  мемлекет  регінде  калыптасуы  барысында 
орта  білім  берудің  жүйелі  реформалануы  когамдық  тұргыдан  үлкен 
маңызга  ие.  Білім  беруді  реформалауды  жүзеге  асырудың  және  бір 
маңызды  сипаты  қазіргі  уақыттагы  оқыту  үдерісін  технологиялан- 
дырудың  қажеттілігінен  туып  отыр.  Осыган  орай,  соңгы  кезде 
оқытудың 
әртүрлі 
педагогикалық 
технологиялары 
жасалып, 
С.  Лысенкованың  [71]  алдын  ала  оқыту,  В. 
Шаталовтың  [72] 
интенсивті 
оқыгу 
(тірек 
сигналдарын 
пайдалану 
арқылы), 
11.  Эрднисвтің  [73]  ірі  блокгіеи  оқытудың  белсенді  әдісі  т.б.  мектеп
өміріне енгізіліп жатыр.
Соңгы  жылдары 
оқытудың  модульдік  технологиясы  мен
В.  Монаховтың  [74],  В.  Дьяченконың  оқытудың  ұжымдық  тәсілі, 
сондай-ақ,  профессор Ж.  Қараевтың  [75]  оқытудың дербестендіру  мен 
ізгілендіру 
ұстанымдарына 
негізделген 
жаңа 
педагогикалык 
компьютерлік 
технологиясы 
еліміздің 
коптеген 
мектептерінде 
қолданылып  жүр.  Мектептерде жүргізіліп  жатқан  қазіргі тәжірибелік- 
сынақ 
жүмыстарының 
басты 
міндеті 
жаңаша 
оқытудың 
педагогикалық 
технологиясын 
оқыту 
үдерісіне 
енгізу 
болып 
табылады.  Мәселен, В. Давыдовтың [76],  Л. Занков  [77],  Д. Эльконин 
[78]  бірлесіи  жасаган  «Дамыта  оқыту  жүйесі»  бір-бірімен  тыгыз 
байланыста  келіп, әрі  мынандай ұстанымдардан  құралады:
1) жогаргы деңгейдегі оқытудың қиындыгы;
2)  геориялық білімиің жетекші ролі;
3) оқу материалын жеделдеіе оқыту;
4) оқу үдерісін окушының сезінуі;
5) барлык оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс  істелуі.
Л.  Занковтың  [77]  ұсынган  оқыту  жүйесінде  оқушы  озін  емін- 
еркін  сезінеді,  оның  әлеуметтік  мүкіндігі  мен  дербестігінің  дамуына 
жагдай  жасалады.  Осы  жүйеде  оқушы  мен  мұғалімнің  арасындагы 
жаңаша  қарым  —  қатынастың  іргесі  қаланады.  Мұгалім  түсіндіруші, 
оқытушы тұргысында емес, оқушының оқу әрекетін  ұйымдастырушы, 
багытгаушы  ретінде  көрінеді.  В.  Давыдовтың  [79]  мен  Д.  Эльконин 
[80]  зертгеулері  оқу  әрекеті  жэне  оның  субъектісін  қальштастыруга 
багытталган.
8

Оиың  құрылымы  төмендегідей:  оқу  танымдык  мотивтер,  оқу 
тапсырмалары,  оқу 
амалдары, 
оқу  операциялары. 
Педагогика 
гылымында  баланы  оқыту  мен  тэрбиелеудің  міндеті  жан-жақты 
дамыган  жеке  тұлганы  калыптастыру  болгандықтан,  жаца технология 
бойынша  әдістемелік  жүйенің  басты  бөлігі  оқыту  максаты  болып 
қалады.  Сондьпсган  танымдық  іс-эрекеті  белгілі  бір  дәрежеде 
белсендірілуі  кажет.  Бүл  эдістемелік  басқа  боліктерінің  де  (мазмүн, 
әдіс,  оқыту  түрі  мен  қүралдарыныц)  өзара  байланысы  калгіында 
өзгертілуін 
талап 
етеді. 
Мүны 
орындау 
үшін 
төмендегідей 
ұстанымдар жүзеге асуы тиіс:
-  оқушылардың  өзіндік  ізденіс  іс-эрекетін  меңгеруі  талап  етіледі. 
Өйікені  бұл  эдістерінің  күнделікті  пайдаланып  жүрген  оқыту 
жолдарынан айырмашылыгы бар. Ягни, жаңа жагдайдагы  «Оқыту 
жолдары»  деп  отырганымыз:  «оқушы  —  ұстаз»  ұстанымның  озара 
тыгыз  байланыстыгы.  Демек,  мұнда  бірінші  орында  окушы  тұрады
және  оның  өздігінен  білім  алудагы  белсенділігіне  баса  назар 
аударылады;
-  жаңаша  оқытудың  негізгі  түрлері  -   окытудың  дербсс  және 
топтық  түрлері  болып  табылады.  Бұл  жерде  алга  қойылатын  басты 
максат -  оқушыга деген  сенім,  оның оз  ісіне жауап  беру  мүмкіндігіне 
сүйеніп,  беделі  мен  қадір  -   қасиет  сезімін  дамыту.  Ал  оқытудың 
фронталдыгы, көбінесе багыт беру талқылау жэие түзсту енгізуде гана
пайдаланылады.
жаңа  технологияның  мақсаты  бойынаша  оқытуды  ізгілендіру
қажет.  Бұл  ушін  оқу  құралдары  оқушылардың  өздігінен  танымдық іс- 
эрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Әрбір 
педагогикалық  технология 
жеке 
тұлганың  өзін-өзі 
дамытуга,  оның  озіндік  жэне  шыгармашылық  қабілетін  арттыруга, 
қажетп  іскерліктері  мен  дагдыларын  қалыптастыруга  жэне  езін-озі
дамытуьша қолайлы  жагдай  жасауга  қажетті  объективті  жагдайларын 
жолдарын қамтиды.
Педагогикапық  технология  мен  білімдену  технологиясының  ара- 
жігін ашып көрсеткен орынды.
Жеке  тұлғаның  озін-өзі  дамыту  технологиясында  оку  пәндері 
әдістемелері  мен  білім  беру  технологияларын  жоспарлау  жүйесі 
қолданылады.  Бұл  үшін  мына  төмендегі  зацдылықгарды  ескерген
л С Ө Н  I
- қатар отыратын екі сыныптагы оқушылардың жас ерекшеліктері 
мен оілім деңгейлерін ескеру;
- әдістсме мен технологияпың сабақгастыгы*
9

-  окушының  оздігінен  іс  -   әрекет  жасау  тәсілдерш  меңгеруіне
ұстаз тарапынан кәмек беруді біргіндеп азайту;
-  параллель  сыныптаргы  сынып  топтарының  ерекшеліктерін
ескеру; 
# 
.  .
- ұстаздардың ыкыласы  мен  шеберлігі деңгейінің болуы т.б.
Демек, 
1-4  сынып  аралыгында  жүргізілетін  педагогикалык 
технология 
мен 
жолдарды 
(ұстаздардың 
қалауы 
бойынша) 
төмендегідей етіп жоспарлауды ұсынуга болады:
- дамыта отырыи окыту әдістемесі (Д. Э лькоңңдН ^І];
- дидактикалык бірліктердің ірілендірілу (П. Эрдниев) [73];
- түсініктерді  қабылдау (С. Лысенкова) [82];
- нәтиженің жолын табу және оны қабылдау;
- іс-әрекетті багалау (Ш. Амонашвили) [38];
- оқулықсыз о қ ы ту ;
- ойын амалдары және оны қабылдау.
Ғылыми  -   әдістемелік  орталық  құрудың  тірегі  -   директордың 
басшылыгымен  гимназия  кеңесі,  ата -  ана  комитеті,  гылыми  жетекші, 
директордың  гылыми  жөніндегі  орынбасары,  оку  —  тәрбие  ісінің 
орынбасарлары,  жогары  оқу  орнының  окытушы  —  профессорлық 
құрамы. 
Бұл 
орталық 
аталган 
білім 
беру 
нәтижелерін 
қалыпгастырудың теориялык жэне  қолданбалы  амалдарының гылыми
— әдіснамалық негізімен қамтамасыз етуді кадагалайды.
Оның  нәтижесі  -   мемлекетгік  стандарттан тыс  білім  алу  жолына
багдарлаиган оқушылардың гылыми қогамы.
Бұл  багыт  негізгі  гылым  жетістікгерін,  XXI  гасырдыц  қол 
жетерлік  табыстарын  алдын  —  ала  жобалауга,  нәтижесін  тиімді 
амалдармен,  әдіснамалық  деңгейде  белгілеуге  мүмкіндік  тугызады. 
Бастауыш 
мектеп 
қабыргасында  ұйымдастыру  -   оқу  еңбегін
мақсаттылыққа багыттауга кепіл.
Мұның  негізгі  құрылым  — жүйесі  мынандай  алгоритмдік  мәнде
түзіледі: 
^ 
^ 
_
-  бастуыш  мектептің  іс-эрекет,  оқу-тэрбие  үдерісінің  озіне
лайыкты аналитикалық жиынтық үлгісінде берілген талдауы;
- бастауыш мектеп оку-тэрбие ісінің эдістемелік-гылыми
I блогының алга қойган  мақсаты;
- ұстаздардың әдістемелік бірлестігі  гылыми даму үдерісін  күні 
бүрын  болжайтын,  оның  тетігін  табатын,  өзектілігін  сол  пәндердің 
заңдылыгы  мен  қагида  -   қисындарына  талдау  -   жинақтау  эдісіне 
негіздеп,  шешімінің  жолдары  мен  құралдары  нәтижеге  жету  амалын 
одан  әрі  тереңдетіп,  қиындыққа  ұрындыратын  тұстың  көлеңкелі 
жаісгарының қорытындысын шыгаруы;
10

-  ұстаздардың  білім  нәтижесіне  жету  амалдарының  бірлестігінің 
тиімді  сәттерін  алдын-ала жобаланған  негізгі  пәндердің  интеграциялы 
тұжырымы, 
біліктілік 
-  
гылыми 
машықтықты 
дамытудың 
багдарламасында алдын -   ала құрылуы;
-  ұстаздардың  әдістеме  бірлестігінің  оқытылым  теориясының 
гылыми  мазмұнын  негізгі  багытында,  кәсіл-ыңайына  карай  кұрастыру 
үдерісінің сипатында кұруы;
-  ұстаздардың  әдістеме  бірлестігі  педагогтық  карым  -  қатынас 
онерінің  озық  іс-тәжірибесі,  адресімен  сипаіталган  іс-тожірибеде 
корытындылары,  ақпараттық жиын,  қайшылықты  жоюдың тактикасы, 
стратегиясы  (стандарт)  шиеленісті  жоюдың  амалдары,  әдіснамасы, 
қызметке  (ұстаздардың)  рейтинг  жүйесіне  құрылган  мониторингісін 
қорытуы;
ұстаздардың 
әдістеме 
бірлестігіндегі 
шыгармашылык 
табыстарын  орталықтандыру,  гылыми  агымымен  сарынына  қарай 
бөлу,  жетістіктерді  шогырландыру  үдерісін  құру,  жагымды  тұстарды 
жинау,  іс-әрекетті  ынталандыру,  құралдарды  қажетіне  карай  таңдау 
іскерлігіне багынуын ширатады.
Нәтижесі  аналитикалық  талдау  -   жинактау  аныктамалары  мен 
мэлімсттері,  сараптау  корытындылары,  нысаналарды  жииап,  эрбір 
гоқсан, 
жарты 
жыл, 
жылдың 
аягында 
алынатын 
бакылау 
қорытындыларының мониторингісі, салыстырмалы болжамы, жобасы, 
нәтижесі  есептеледі  [83].  Нәтижеден  қайта  диагностика  кұрылымы 
туады.  Оқу  -   тәрбие  үдерісінің  жоспар  құру  алдыңгы  жылдардагы 
көлеңкелі  іс-шараларына түзетулер, ұсыныстар,  гылыми  негіздемелер 
енгізеді.  Білім  берудегі  жогарыдагы  мәселені  шешу  үшін  томендегі 
қолданбалы 
сипатта 
келген 
шаралар 
жүзеге 
асырылуы 
қарастырылады.  Үстаздың  оқушы  білімін  нәтижеге  багдарлай  алу 
жолының  ұшталуына  колайлы  жагдай  жасалуы  айрықша  өнерлі  іс- 
эрекетке  жатады.  Үстаз  бен  оқушы  қатысатын  күрделі,  нэзік,  көп 
қырлы,  өзіндік  ерекшелігі  бар  онер.  Оқыту,  өнер  нэтижелері 
окушының  білім  сапасынан, даму дэрежесінсн  коріпеді.  Окушыларды 
оқыту  мен  тэрбиелеуді  қатарынан  іске  асыру  түргысында  жогары 
нэтижелерге  жету  білімділікті  іске  асырады.  Окыту  іс-эрекеті  сабақ 
бсру  жэне  оқушы  кызыметінің  білім  алу  үдерісін  камтиды.  Үстаздың 
басшылыгымен  балалар  жүмысқа  кіріседі:  есеп  шығарудың  әртүрлі 
нұсқаларын  салыстырады,  қалап  алган  нұсқасының  дұрыстыгын 
дэлелдейді,  оқушының  кате  берген  жауабына,  баска  бір  білегін 
оқушылар  түзетулср  жасап,  ұстаз  да,  оқушы  да  белсенділікпен  бір 
мақсатқа  багытталган  әрекет  ету  арқылы  окыту 
үдерісінінің

нәтижелілігін  дәлелдсйді.  Бұдан  шыгарар  гүйініміз,  окыту  -   бүл
I
білімдерді,  дагдылар  мен  әдеттерді  беру  жолдарын  меңгеру  үдерісі. 
Білімді  меңгеру  мектептің  бірінші  сыныптарында  оқи  білуге,  жаза 
білуге,  есептей  білуге  және  өлшей  білуге  үйретуден  бастапады.  Әрбір 
жаңа  үрпак  өмірге  қадам  басқаннан-ақ  өзінің  алдында  өткен 
ұрпактарының  тәжірибесін  үйренеді  және  тек  осы  негізінде  гана 
гылымдагы,  техникадагы,  когамдық  оміріндегі  жаңа  жолдарды 
іздсстіреді,  өсіп  келе  жаткан  ұрпақты  білімдермен  каруландыру  -  
оқытудың  аса  маңызды  міндеті.  Білім  беру  мен  оқытудың  теориялық 
мәселелерін,  оиың  түрлері  мен  амапдарын  педагогиканың  бір  болігі 
болып табылатыныи дидактика зерттейді. 
- - -  
^
Дидаісгика  окыту  мен  тәрбиелеуді  солардың  бірлігінде  алып 
карап,  оқушыларды  оқы іу  үдерісі  үстінде  жан-жакты  тәрбиелеудің 
мэнін  зерттеуге  зор  коңіл  бөледі.  Әрбір  оқу  пәні  бойынша  арналган 
амалдар  бар,  бұл  амалдар  оқушыларга  сол  оқу  пәнін  білім  беру  мен 
тәрбиенің  жалпы  мақсатына  сәйкес  келіп,  үйретудің  міндеттерін, 
мазмұны  мен  жүйесін  зерттейді.  Әрбір  білім  нәтижесіне  багдар 
жасайтын  жол  белгілі бір  гылымның ерекшеліктерін  бейнелейді, бірақ 
соиымен  бірге  ол  педагогикалық  гылым  болып  та  табылады, 
дидактика  мэлімеггерін  еске  ала  отырыгі,  соларга  сүйенеді.  Тұтас 
педагогика  сияқты,  дидактика  да  үнемі  дамып  отырады.  Оның 
дамуына  Я.  А.  Коменскийдің  «Үлы  дидакгика»  дегсн  еңбегі  окытуды 
дамытуга  зор  ыкпал  жасады  жэне  мұгалімдердің  колдан  тастамас 
кітабы болды  [84].
Бастауыш 
білім 
беру  дидактикасыиың  негіздері 
швейцар 
псдагогы  И.  Г.  ІІесталоццидің  еңбсісгсрінде  тсрең  талданады.  Оның 
еңбектері  меи  практикалық  қызметінің  әсері  арқылы  бастауыш  білім 
берудің  мазмұны  едэуір  кеңейе  түсті. 
Песталоцци  бастауыш 
мектептегі  аса  маңызды  оқу  пәндерін  оқыту  жолының  иегізін  салды, 
бастауыш  мекіептегі  оқыту  ісін оқушылардың еңбегімен ұшгастыруга 
тұңгыш рет тапап қылды [85].
К. Д.  Ушинский  оқытудың көптеген  мәселелеріне  психологиялық 
тсрең  иегіздеме  берді,  орыс  хапық  мектебінің  дидактикасына 
іүбеіейлі 
галдау 
жасады, 
өзінің  дидаю икалық  көзқарастарын 
бастауыш  мектептерге  арналган  оқу  кітаптарында  баяндады.  XIX 
гасырдың  екіиші  жартысы  мен  XX  гасырдыц  басындагы  бүкіл 
дидактика  К.  Д.Ушинский  идеяларының  ықпалымен  дамыды.  Мекгеп 
практикасы  үшіи  оның  көзқарастарының  маңызы  зор  болды  [86]. 
Мектеп  жұмысының  дидактикасы  мен  практикасына  (революционер- 
демократгар)  В.  I .  Белинский,  А.  И.  Герцеииің 
дидактикапык
идеялары  зор ықпал жасады  [87].
12

Таным  -   білім  теориясы  -   дидактикаиың  әдісиамалық жагын
айқыидап,  адам  айналасындагы  заттар  мен  құбылыстар  саиасымеи
бейнеленеді  де,  алынган  ұгымдар,  заңдар,  принциптер  ережелер
түрінде жинақталады.  Белсенді  еңбек әрекетінде,  үдерісінде  адам  өзіи
қоршаган  дүниені  танып  білудің  ұзақ  та  қиын  жолынан  өтті.  Өзімді
қоршап  тұрган  дүниені  танып  -   білудің  қозгаушысы  -   қогамдык
практика  -  деп  түсінуге  де  аталган  өз  амап-әрекеті  багыт  береді.  Ол
адамдар алдында зерттеуге танып  білуге тура келетін  үсті-үстіне жаца
мәселелер  қояды,  омірде  жаңадан  ашылган  заңдарды  пайдалануга 
көндіреді.
Оқушылар  табигат  пен  қогам  заңдылықтарын,  білім  нәтижесіне 
жету жолдарының рухани өмірін сабақ үстінде де, сондай-ак, сабактан 
тыс  кезде де  гылым  негіздерін  оқып  үйрену  үдерісінде  танып  біледі. 
Бұл  жагдайда  оқушы дайын  білімдерге  сүйеніп  қаиа  қоймай,  озі  үшін 
жаңа  болатын  нагыз,  жаңа  білім  ретінде  меңгереді.  Мұгапімнің 
қызметі таным  — білім сипатында болады. Білім бере отырыгі,  мұгалім 
оқушылардың  сол  білімді  алу  үстіндегі  мүмкіндіктерін  зерттейді, 
қиындыктарды  көре  біліп,  оларды  жоюдың  жолдарын  іздестіреді. 
Сабаққа дайындапа отырып, мұгалім теориялық дәрежесін  арпырады. 
Аталган  іс-әрекет  арқылы  мұгалім  алдындагы  оқушыларының  білім 
деңгейліктерінің  әртүрлі  екенін  аныісгап,  оқушылардың  кабілеттілігін 
ажыратуга  көпдецгейлікті  тапсырмалар  құруга  мэжбүр  болады. 
Шыгармашылықпен  жұмыс  істейтін  ұстаз  өзі  оқытатын  материапдың 
да,  сондай-ақ,  оны  оқыту  жолының  да  жаңа  сәттерін  аша  біледі.  Нақ 
осындай жұмыс үдерісінде педагогикапық өзіне тән даралык стилі  мен
шыгармашылық келбеті қалыптасады.
Оқу қызметі — педагогикалық шыгармашылық өсу элемеігггерінің 
бірі,  педагогикалық  шеберлікті  игерудіц  маңызды  жолы.  Оқыту  1
оқушы  үшін  де,  сондай-ақ,  ұстаз  үшін  де  таным  -   білім  үдерісі.  Бұл
үдеріспн  өзіне  тэн  бірқатар  ерекшеліктерді  томендегідей  саралауга 
болады.
Таным  I   білімге  қараганда  оқыту  ұстаз  басшылыгымен  отеді. 
Егер  таным  -   білім  мақсаты  адамзатқа  белгісіз  жаца  құбылыстарды 
ашУ  болып  габылса,  ал  оқытудың  басгы  мақсаты  -   баііапар  мен 
жастарга гылым -  білімдермен, сондай-ак, оның орнын тауып  қолдана 
білу  шеберлігімен  қаруландыру  екенін  ескерген  орынды.  Оқушы 
білімдердің  бәрін  игере  алмайды,  тек  білім  негіздерін  іана  немесе 
гьілым негіздерін  гана  игере алады  (оқушының жас ерекшелігіне сай).
тұтас  ерекшсліктерін  атауга 
болады.  Оқытумен  бірге  оқушыларды  тәрбиелеу  ісі  дс  озекггі  бірлікте
жүзеге  асырылады.  Олардыц диалектикалық  -   дүниетаным  негіздері.
13

моральдык 
принциптсрі 
калыптасады, 
окушылардыц 
акыл-ой 
кабілетін дамыту жүзегс асырылады  [881.
Оқушылардың  білімді  меңгеру  үдерісінің  басымдыгы  оның  сол 
гіәнге  қажетті  геориялық  мазмұны  болып  есептеледі.  Білім  -  
адамдардың  заттар  мен  өмір  қүбылыстарын,  табигат  және  қогам 
заңдарын  танып  — білу  жемісі.  Білімде адам баласының  көп  гасырлық 
тәжірибесі, оның озін  коршап түрган  қүбылыстар жайындагы үгымдар 
мен  түсініктер  жинақталган.  Білім  фактілер,  принциптер,  заңдар 
түрінде  өмір  сүреді.  Окушылар  білімнің  бәрін  емес,  оку  пәндеріне 
ариаулы  түрде  іріісгеліп,  біріктірілген  негіздерін  гана  меңгереді. 
Ариаулы  білімдсрдің  белгілі  бір  саласына 
каныіу  білім
неі іздерін  меңіермейінше  мүмкін  болмайды.  Білімдерді  меңгеру 
қазіргі  гіедагогикалык  эдебиетте  окушылардың  оқу  пәндерінде 
бейнеленген  когамдық-тарихи  тэжірибені  игеру  жоніндегі  күрделі
кызметтср ретіпде қаралады.
Меңгеру  —  деген  термин  оқушының  таиым  —  білім  эрекетінің 
белсенді  жагын  білдіреді.  Оқыту  үдерісінде  оқушының  жай  гана 
қабылдап,  ой  елегінен  өткізіп,  есте  сақтап  қана  қоймай,  қайта 
білімдерді  меңгеруге  багытталган  ақыл  —  ой  әрекетінің  күрделі 
жүйесін  орындайтындыгын  психологтар  мен  педагоггар  дәлелдеп 
берді. Осы ойлау жүмысы нэтижесінде білім оның игілігіне айналады.
БШмдерді меңгеру
 үдерісін  иегұрлым  толық қарастыру үшіи  оны 
біркаіар  кезеңдері  мен  буындарга бөлген жэне солардың эрқайсысына 
берілетін  сипаттамага  толыгырақ тоқталган  ақылга  қонымды  болмақ. 
Қабылдау
 -   білімдерді  меңгеру  үдерісінің  біріиші  кезеңі.  Алгашқыга 
караганда  сабақта  ұстаз  гана  белсенді  де,  ап  оқушылар  тыңдап, 
бақылаи,  қарап  отыргандай.  Дегенмен,  білімдерді  игерудің  осы 
кезеңіиің озінен-ақ оқушының эрекетінің белсенділігі  мацызды екенін 
көрсетеді.  Бұл  эрекетті  іске  асыруды  эрине  ұстаз  гудырады.  Теория 
мен 
практика 
оқушылардың 
оқу 
материалын 
қабылдауының 
белсенділігінің  тұтас  жүйесін  жасайды;  Егер  оқушы 
таным
  -  
білім 
және практикалық міндеттер
 («Әдемі жазуга үйренейік»,  «Мынадай 
іи п іегі есептерді шыгаруга үйренейік») қою аркылы жаңа материалды 
қабылдауга  эзірленген  болса,  қабылдау  сатысы  арта  түседі,  мұгалім 
алгаш оқып  үйреткенде мэселелік  жагдай деп аталатынды жасай алса, 
ягни  оқушының  ойында  «Мұндай  құбылыс  неліктен  болады?»,  «Бұл 
фактіні  калай  түсіндіріп  беруге  болады?»  деген  сияқты  сұрактарды 
тудыра^ алса,  окушылардың  қабылдау 
кепндегі  белсендшгі
  артады.
Мұндайда  окушылар  ұстаз  түсіндірмесінің  барысында  пайда  болган 
сұрактарына бслсенді  гүрде жауап  іздсйді.
14

Мұндай  практикалық  жагдай,  әсіресе  гэжірибе,  байқаулар 
жүргізген  кезде,  эртүрлі  практикалык  тагісырмаларды  орындаган 
кезде жиірек бой корсетіп отырады.
Қабылдауды  белсенді  етудің  магызды  жолы  -   оқушылардың 
бүдан  бүрынгы  тәжірибесін  олардың  жүргізген  бакылауларын, 
еңбекке  қатысуын  мониторинг,  сауалнама  ата  -   аналарының 
әңгімелерін  пайдалану  оқушының  мектепке  келуіне  байланысты 
бүдан  бүрынгы  тәжірибелерді  үстаздың  өзі  үйымдастыра  алатынын 
атап көрсеткен жөн.
Оқытудың 
технологиясы 
дегеніміз 
-  
үстаздың 
іс-қимыл 
үдерісінің  қисындық  — тэжірибелік  қажепілігін  нэтижеге  багдарлау, 
оны  үнемі  ширату.  Сабақ  өткізудегі  білім  нэгижесіне  жетуді  онерге 
айналдыру  болып  табылады.  Оқыту  үдерісіндегі  жеке  түлганың  білім 
меңгеруі  бір  деңгейден  келесі  деңгейге  котерілуі  үшін  оқулықтарда 
берілген  нысаналар тек мемлекеттік қалыптың I деңгейінде  қалмай, II, 
III деңгейліктерге ыңгайлы болуы  үшін өлшемдіктер мен тапсырмалар 
оқушы  бейіміне  карай  қүрылады.  Себебі,  оқулықтарда  тек  I  деңгейге 
шакталган 
тапсырмалар. 
Қабылдау 
кезсңнің 
келесі 
мақсаты, 
қайталаным  деңгей  мен  эвристикалы  деңгейдің  өлшемдіктері  мен 
тапсырмаларын анықтау [89].
Эвристикалық  эдіс  -   жеке  тұлғаның  танымдық  қызметінің 
нәтижеге үласу,  детальдарга  жауап  іздеуіне  багдарлануы.  Эвристика 
грек сөзі -  ізденіс,  амалының багдарлануы.  Эвристика  амалын  табу -  
гылыми,  әдеби  элеуметтік  т.б.  мәтіндермен  жүмыс  жүргізудің  амалы. 
Оқытудың дидактикалық  негізінің  жүйесін  жүзеге  асырудың  бастауы 
осы жол  екендігінде.  Эвристикалық амал — міндетгі  мүддені  екшеудің 
қысқа  жолы.  Танымдылық,  дәйектілік  ережені  сол 
қалпында 
меңгеруге  қол  жеткізеді.  Стандарттың мемлекеттік деңгейінен  кейінгі 
екінші  деңгей,  ол  эвристикалық  болып  есептеледі.  Сондықтан  да, 
эвристика  бүгінгі  технология  үдерісінде  басымдық  ролде  болып 
келеді.  Эвристика,  бір  жагынан,  физиологиямен,  екінші  жагынан, 
психологиямен,  үшінші  жагынан,  лингвистикалы  филологиямен, 
ақпараттық  жүйемен  тыгыз  байланысты.  Эвристикалық  амалдың 
негізгі күрылымы:
-ес;
- түсініп талдау;
- белгілі түжырымды өзіңе аудару;
- қолданым;
-талдау;
- жинақтау;
- багалау;
15

- толганыска түсу. 
..
Танымдык нәтижеге багдар-жасайтын  үш  кезеці бар:
- қызыгушылыкты ояту;
- мағынаны ажырату;
- толғаныска түсу, соңғы нәтижені сараптау.
Эвристикалық  жолды
  пайдалану  барысында  окушыға  даяр 
тұжырым  меңғерумен  шектелмеу  жағын  қарастыру  кажет.  Әр  окушы 
эвристикалык  амап  аркылы  эвристикалык  тұжырым  жасап,  ең  кіші 
деңгейдің  катарына 
қосылады. 
Эвристикапык  жолды 
колдану 
үдерісінде белгілі  бір дидактикалык нысанадағы автор  коздеген мүдде
-   мұратты  аудармай  табуға  жағдай  жасалынады.^Сандыктан,  1,  II,  III 
сынып 
окушылармен 
тәжірибелік 
сабақтарды 
ұйымдастыру 
барысында  оқытушы  алдын  -   ала эвристикапык жолмен талдап, кіші 
күрамдар  жүйесін  эвристикалық  сұрақтарга  сұрыптап,  біртұтас  ірі
мәссленің  басын  жиып  беретін  кіші  жүйелердің  өзара  бірлігін 
құрастыруға  қолайлы  жағдай 
гуады.  Оқушының  әрекеті  мен 
деңгейінің  өнімі  межеленіп  отырады.  Мұндай  өлшемділік  эр
дидактикалык нысананың ішінен туады.
Сол  себепті  зерттеу  жолының  ең  алгашқы  кадамы  болатын 
эвристиканы  кез-келген  материалдарға  пайдапана  беру  деген  ойдан 
аулақпыз.  Бұл  білімді  тұрақтандыру  жолы,  жаңғыртудан,  оның 
әдісінеп 
гөрі 
әлдеқайда 
күрделі, 
бірақ 
шығармашыл 
мен
ізденімпаздық әрекеттерге қарағанда әлсіз.
Зерттеу жолының екінші буыны  мәселелік сұрак коя білу,  немесе 
мэселені  шешу  эвристикалық  амалымен  меңгермегендерге  түсініксіз 
болып  келеді.  Сондыктан,  барлық  ізденісті  зерттеу  әрекетіне  қатысы 
бар  тэсілдердің  жиынтығын  алсақ,  ең  алғашқысы  —  эвристика. 
Төмендегі  үш  қайшылық  мэселелік,  амалдық  ерекшеліктсрі  болып
габылады:
- таңдап  алган жолдардың пішімсіздігі;
- жағдайлардың нәтижеге багдарланбауы;
- уакытты ұтымды  пайдаланбауы.
Мэселелік  жолдан  туатын  аналитикалык  тәсілге  тірек,  міне,  осы 
кайшылыкгарды  шешу  үшін  эвристикалық  амал  танымдық  қызмет 
аткарады.
Эвристикалық амалдың негізгі завдылықтары:
1)  мақсат  пен  міндетте  оқулык,  немесе  стандарт  көздеген 
жағдайга құру, айқындау. Максатка қатысты міндеттер шешіледі.
2) оқытудың маңызы. Бұл алынатын нысананың негізгі буындары 
меи  иірімдері  жәнс  кұбылыстар,  арасьщцагы  ішкі  кұрылымдар 
айкындалад ы.
16

3) окулық мысалы оқушылардын ұгымыиа үндесетіндей дәрежеге 
ыңгайлай алу үдерісі  шыңдалады.
4)  үгымның  деңгейін  қалыптасгырады  (қүбылмалы,  ыргақпен, 
ягни әр окушыга ыңгайлы тагісырма даярлау).
5) жеке түлганың ерекшелігін ескереді.
6) оқудың жагдайы  қарастырылады.
7) оқу құралдары  іріктеледі.
8) оқу мерзімі, уақыты  межеленеді.
9) оқудың ықтимал  нәтижесі  жобаланады.
Қорыта 
айтсақ, 
эвристикалық 
амал 
—  белсенділік 
пен
ізденімпаздық  қабілеттілікті  дамытудың  қозгаушы  күші.  Бастауыш
мектепте  оқытудың  технологиялық  жүйесін  жүзеге  асырудың  үш 
түрлі сипаты іріктелген: