Кафедрасы «Генетика» СӨж тақырыбы
жүктеу/скачать 41,91 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Алматы, 2023ж Кіріспе
- 1. Тұлға құрылымындағы сана және бейсаналық.
|
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Факультеті « Биология және биотехнология» Кафедрасы «Генетика» СӨЖ Тақырыбы: Сана философиясы және сананың табиғаты Орындаған: Аманкелді Нұрайым Тексерген: Хумархан Ж. Алматы, 2023ж Кіріспе Ежелгi ойшылдар сана құбылысының құnиясын ашуға, түсiнуге тырысты. Көптеген ғасырлар бойы сана табиғаты туралы әртүрлі пікірталастар болды және caнаны танудың жолдарын іздеді. Нақты тарихи жағдайлар пайда болғанға дейін және жаратылыстану ғылымдары дамудың жеткілікті деңгейіне жетем дегенше, психикалық құбылыстар философия және осы секілді құбылыстарды абстрактілі-логикалық түсіндіру аясында қарастырылды. Адамның психикасы мен мiнез-құлқы тyралы айтар болсақ, менің ойымша, санa мен бейсаналық арасындағы байланыс мәселесіне ерекше назар аударған жөн. Өйткенi, сана проблемасының өзектілігі мен маңыздылығы қазіргі заманның өткiр проблемаларының қатарына көбірек енуде. Сананың эволюциясы, сананың өзгеруі, бейсаналық саладан ең көп пайдалы ақпаратты алу және оны іс жүзінде қолдану әдістері өсіп келе жатқан антропологиялық апаттың алдын ала отырып, адамның өмір сүруімен байланысты болып келедi. Сана ұғымы психологияда, философияда және барлық антропологиялық ғылымдарда ортақ ұғым болып табылады. Сондықтан сана мәселесі және оның бейсаналықпен өзара әрекеттесуі оған әртүрлі көзқарастарды, оның жеке аспектілері туралы көптеген ойлаpды тудырады. 1. Тұлға құрылымындағы сана және бейсаналық. Көптеген ғасырлар бойы сананың мәні мен оның танымының мүмкіндіктері туралы қызу пікірталастар мен даулар болды. Адамзаттың бүкіл дәуірінен өткен және қазіргі кезде сақталған идеяларға сәйкес, діни нанымдар мен идеалистік философияда материя – бұл жанама және өзгермейтін, қарапайым, ал ой, керісінше, рухани, белсенді, күрделі, шығармашылық нәрсе деуге болады. Адамдар адам ағзасында біздің барлық ойларымыздың, сезімдеріміздің және тілектеріміздің қайнар көзі және себебі болып табылатын ерекше, табиғаттан тыс тылсым күш – жан бар екеніне сенімді болды. Осы секілді идеялар немесе ойлар табиғат құбылыстары мен қоғамдық өмірдегі оқиғаларды да, адамның мәнін де зерттеуге кедергі болды. Мұнда сананың мәнін түсіну мүмкін емес және барлық әрекеттер мүлдем пайдасыз және бекер болады деген агностикалық тұжырымдардың басталуы жатыр. Метафизикалық материализм сананы әлемнің пассивті ойластырылған көрінісіне жеткіздi және оның әлеуметтік-тарихи мәнін, әлеуметтік практикамен байланысын ескермеді, бірақ сананы мидың қызметі мен сыртқы әлемнің көрінісі ретінде танудан туындауына әкелді. Диалектикалық материализмнің негізін қалаушылар сананың мәні мен оның шығу тегі туралы дәйекті материалистік және сонымен бірге диалектикалық түсініктеме беріп, психика мен сана құбылыстарын анықтаудың әлеуметтік-тарихи, нақты адамдық деңгейін ашты. Мұндағы сананы түсінудің негізгі нүктесі - қоғамдық тәжірибенің мәні мен әлеуметтік-тарихи рөлін ғылыми түсіндіру, адамды өзінің еңбегі мен қоғамдық қатынастардың өнімі ретінде қарастыру деп түсінсек болады. Сана - бұл тек адамға ғана тән және сөйлеуге байланысты мидың қызметі, шындықты әлеуметтік және мақсатты түрде көрсетуден, іс-әрекеттің алдын ала психикалық құрылымынан және олардың нәтижесін болжаудан, адамның мінез-құлқын ақылға қонымды реттеуден және өзін-өзі басқарудан тұратын нақты әлемді сипаттаудың ең жоғарғы формасы. Сананың негізі, оның өмір сүру тәсілі - білім. Адамның санасы қоғамдық тәжірибе барысында пайда болды және дамыды, және оның қалыптасу тарихы өркениеттің бірнеше он мың жылдық тарихын қамтуы мүмкін. Адам санасының дамуының негізгі шарты - басқа адамдармен үнемі ауызша қарым-қатынас жасау кезінде жалпы еңбек қызметі. Әрине, мұндай қызмет адамдардың бір-бірімен тікелей қарым-қатынасын қажет етеді. Осыған сүйене отырып, нәтиже бірлескен қызметтің барлық қатысушылары олардың ынтымақтастығы мақсаты ретінде танылатындай өнімді жасау болып табылады. Бұл тұрғыда сана қоғамдық дамудың өнімі болып табылады және қоғамнан тыс жерде болмайды. Сананың дамуы үшін адам қызметінің шығармашылық сипаты ерекше маңызға ие. Сана адамның сыртқы ортаны ғана емес, өзін, оның бейнелерін, ойларын, сезімдерін, идеяларын және сезімдерін де түсінуін қамтиды. Олардың барлығы шығармашылық жұмыс объектілерінде материалды түрде бейнеленеді және кейіннен өз жаратушыларының психологиясын бейнелейтін осы объектілерді қабылдау арқылы олар саналы болады. Адам өзін басқа тірі организмдермен салыстырғанда тани алады. Адам өзінің анатомиясы мен физиологиясын білу үшін көбінесе жануарларға тәжірибелер жүргізуге міндетті: олардың анатомиясы мен физиологиясын зерттей отырып, салыстыру, аналогия процедуралары арқылы ол өз денесі туралы білімді нақтылауға мүмкіндік алады. Бірақ, өкінішке орай, оның сана құбылысын салыстыратын ештеңе жоқ, өйткені сана тек адамға ғана тән ерекше қабілет. Қазіргі уақыттағы түсіндірме бойынша сана - бұл сіздің назарыңызды сыртқы әлем объектілеріне бағыттау және сонымен бірге осы назармен бірге жүретін ішкі рухани тәжірибенің күйлеріне назар аудару қабілеті; адамға әлем де, өзі де қол жетімді болатын адамның ерекше жағдайы. Ірі философ және гуманист Мераб Константинович Мамардашвили сананы жарқыраған нүкте, сонымен қатар оны бірден көрінетін, сезілетін, тәжірибелік және ойластырылған перспективаның белгілі бір орталығы ретінде анықтады . "Мен философияны қалай түсінемін" атты еңбегінде ол былай деп жазады: "Cана – бұл ең алдымен басқаның санасы. Бірақ адам өзіне таныс, қарапайым әлемнен алшақтайды деген мағынада емес. Осы сәтте адам оған басқа әлемнің көзімен қарайды және ол оған әдеттен тыс болып көріне бастайды. Бұл дәлел ретінде сана. Яғни, мен, біріншіден, сана бар екенін, екіншіден, "сана" термині негізінен адамды қоршаған шындықтан бөлек басқа шындықпен қандай да бір байланысын білдіретінін атап өтемін". Сана "мен ойлаймын", "мен бастан өткеремін", "мен көремін" және тағы басқа сол секілді "мен" және сыртқы әлемнің өзара әрекеттесуінен туындаған әрекеттер бір уақытта олармен бірге жүретін әрекеттерді тудырады деп болжайды: "мен өзімді ойлаймын деп ойлаймын", "Мен өзімді бастан өткеріп жатырмын", "Мен не болып жатқанын көретінімді мен көремін " және тағы басқа бұл ілеспе әрекеттер рефлексия мен өзін-өзі танудың мазмұнын құрайды. Санада адам жай ғана уайымдап қана қоймайды, ол басынан өткерген нәрсесінде өзіне есеп береді және тәжірибеге мән береді. "Мен ойлаймын" психикалық процедурасы санаға тең емес деп айтсақ болады. Оның пайда болуы үшін адам қандай да бір нәрсе туралы ойлауды ойдың өз бақылауына алуы керек, яғни ол бұл туралы не үшін ойлайтынын, қалай ойлайтынын, оның ойлау процесінде белгілі бір тақырыпқа қандай да бір мақсат бар немесе жоғын түсіну процедурасымен айналысуы керек. Сыртқы заттарға назар аудару бар жануарлардың психикасы, бірақ рефлексия мен өзін-өзі тану актілерінсіз, адамның табиғаттан, басқа адамдар қауымдастығынан ерекшелену күйі ретінде "мен" қалыптасуын болжайды. "Мен" болмаса, сана жоқ, сондықтан ол тек адамдарға ғана тән. Философтар әр уақытта сананың шектен тыс нәрсемен байланысын іздеді. Олар оның тереңдігінде немесе одан тыс жерде жатқан нәрсе санаға енетініне назар аударды. Олар белгілі бір дәрежеде cананың өзіне тән бейсаналық санадан асып түсетініне назар аударды. жүктеу/скачать 41,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2