Катон-Верстка-01. indd
жүктеу/скачать 2,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Катон-Верстка-336 стр.
- Бұл бет үшін навигация:
- Тарбағатай
- Тарбағатай тауының алқымына ілінгенде, ат құлағы көрінбейтін қалың боран басталған еді [23,83б.]. М2.: Тарбағатай
| ТАРБАҒАТАЙ – қыстау, Өрел а.о. Ойконим. Тау аты негізінде
қалыптасқан атау. М:1. «Тарбағатай, Шабанбай, Айырылдым елден баға алмай. Елге сусын Қаракөл, Аймалаушы едім анамдай»[41,57б.]. М:2. Өздерінен бір хабар күтіп едім, тіпті бергі Тарбағатай қыстағында отырған жігіттер де міне үшінші күн ат ізін салмай тұр[23,11б.]. М:3. Көкжиектен көлбей көтерілген құланиек таң сазы Тарбағатай өңіріне бауыр басып, жан-жануар дүниесін жандандырып келеді[25,150б.]. М4.: Он сегізінші июльдегі атты боран толастар емес, Тарбағатай жайлауын жалмап, жұтып қоярдай үдей түсті[18,128 б.] ; М:5. Совхоз басшылары: «Еңнашар деген елу жабағыны Тарбағатай қыстағына жеткізсін», - деп хабар жіберіпті[23,101б.]; [154]. ТАРБАҒАТАЙ – тау, Өрел а.о. Тарбағатай сөзінің құрамындағы -тай формасы тау мағынасын береді. Яғни тау сөзінің көне бір формасы. Оған дәлел ретінде түркі халықтарының тіліндегі «тау» сөзінің әртүрлі қолданысын келтіруге болады. Мәселен, Тува республикасының топонимикалық жүйесінде Кыргыс Тей, Кызыл Тей, Узун Тей, Таулы Алтайда созылып жатқан Алтай тау сілемі, онымен шығыстағы Сауыр арқылы шеткесетін Тарбағатай тау сілемдері орын алады. Бұл атаулардың ортақ нүктесі «тей» компоненті және үшеуінің де тау, төбе, жота, тау сілемдері мағынасында қолданылуы. Зерттеуші ғалым Б.К. Ондардың «Тува топонимдерінің сөздігі» еңбегінде «Тей» сөзі – холм, сопка, макушка (головы). В топонимии Тувы тей – распространенный термин, употребляющийся для обозначения холмов, невысоких гор...» деген сипаттама беріледі [78,58 б.]. Мұндағы Кыргыс Тей – Қырғыз тау(төбе), Кызыл Тей – Қызыл тау(төбе), Узун Тей – Ұзын тау (төбе) мағынасын береді. Сондай-ақ, Таулы Алтай өңірін зерттеуші ғалымдардың еңбектерінде Алтай топонимі – «Алтын тей», яғни «Алтын тау» мағынасын беретіндігі жайлы тұжырымдар бар. Уақыт өте келе, алтай тілдері соның ішінде түркі тілдеріне тән, буынның жылысу процесі жүзеге асып, атау Алтын тей – Алтай қалпына келуі мүмкін[37,35 с.]. Бұл жерде де «тай» компонентінің «тау» мағынасында қолданыс тапқанын аңғарамыз. Шығыс Қазақстан өңіріндегі Тарбағатай тау сілемдерінің де атауындағы «тай» компоненті көне алтай дәуірінен бері қалыптасқан «тау» мағынасын беретін сөз деген пікірдеміз. Себебі, Тува тілі ең 250 көне түркі тілдерінің Саян тобына жатады. Өз тілінде сөз ортасындағы «д» дыбысының қолданысын сақтайтын топқа жатады. Бұл тілде көне түркі тілдерінің белгілерімен қатар көне алтай тілдерінің де белгілері сақталып келеді. Негізгі алтай тілін сақтап келген Оңтүстік Алтай диалектілері (Телеуіт, Телеңгіт) сөз ортасы «й» дыбысының қолданысын қабылдаған тілдер қатарына және «тау» сөзін «ту – тулу», яғни «тау – таулы» тұлғасында қолданатын тілдер тобына жатады. Алтайлықтардың тілінде тау сөзі – ту болғанына қарамастан, «Алтай» топонимінің құрамында «тай» формасында қолданыс табуы алтай дәуірінің ізі деп ойлаймыз. Олай болса, «Тарбағатай» атауының құрамындағы «тай» компоненті «тау» мағынасын беретін толыққанды сөз екені дау тудырмайды. Сондай-ақ, монғол тілінен енген кірме атау емес, көне алтай дәуірінің белгілерін сақтай отырып, өте ежелде қалыптасқан көне қабатқа жататындығын білдіреді. М:1. Аман Аспанов Тарбағатай тауының алқымына ілінгенде, ат құлағы көрінбейтін қалың боран басталған еді[23,83б.]. М2.: Тарбағатай тауының қойнауында елден ерек отау тігіп, жалғыз-жарым қазақтың қоныс тебуі бұл өңірге таңсық емес, күн ертең өз бастарына келер туасы қылықтар[21,19 б.]. жүктеу/скачать 2,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|