ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҒЫ

ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 2 (50). 2009
 
260 
 - Екіншіден, құрылтай құжаттарына немесе хабарланған мақсаттарына сәйкес келмейтін қызметті 
жүзеге асырғаны үшін кінәлі болса; 
-  Үшіншіден,  жеке  адамға,  қоғамға  және  мемлекетке  зиян  келтірген  не  келтіру  қаупін  туғызған 
әрекет осы заңды тұлғаның мүддесі үшін жасалса немесе заңды тұлғаны басқару функциясын жүзеге 
асырушы  адам  оған  жол  берсе,  санкцияласа,  мақұлдаса,  пайдаланса,  қылмыстық  заңда  көзделген 
әрекет үшін қылмыстық жауаптылықта болады» деген жолдарды оқимыз.  
Екіншіден,  Қазақстан  БҰҰ-ның  толыққанды  мүшесі,  бірте-бірте  өзге  де  халықаралық  ұйымдарға 
өтуде.  Ендеше,  ол  осы  ұйымдарға  мүше  мемлекеттердің  бір  бөлігі  белгілі  бір  дәрежеде  заңды 
тұлғалардың  қылмыстық  жауаптылығын  мойындайтындығын  елемей-ескермей  қала  алмайды. 
Сондықтан да ең болмаса өз заңдарын халықаралық заңдармен үйлестіруге ұмтылуы тиіс. Экономика 
алдыңғы  кезекте  тұрған  шақта,  мемлекет  дамуы  үшін  өмірдің  барлық  саласындағы,  соның  ішінде, 
құқық саласындағы ынтымақтастық керек.  
Қылмыстық  құқықтың  ықпал  ету  аясына  заңды  тұлғаларды  енгізу  үрдісі  осы  ғасырдың  80-
жылдарында,  әсіресе  90-жылдарда  бірқатар  мемлекеттердің  жаңа  Қылмыстық  кодексін  қабылдау 
қарсаңында жандана түсті. Ал жалпы тарихта заңды тұлғаларды қылмыстық жауапқа тарту мысалы аз 
кездеспейді. Мысалға, заңды тұлғалардың жауаптылығы Нидерландта – 1976 ж. Португалияда – 1982 
ж.,  Францияда  1992  ж.,  Финляндияда  –  1996  ж.,  көрші  Қытайда  1997  ж.  орнықтырылды.  Бұл  күні 
бұндай  жауаптылық  түрі  АҚШ-та,  Англияда,  Канадада,  Шотландияда,  Данияда  және  т.б. 
мемлекеттерде бар. Германия мен Швецияда квазиқылмыстық (әкімшілік қылмыстық ) деп аталатын 
заңды  тұлғалардың  жауаптылығы  бекітілген.  Бельгияда  салық,  кеден  және  ауыл  шаруашылығы 
салаларындағы  квазиқылмыстық  жауаптылыққа  жол  берілген.  Прецеденттік  құқықтың  ролі  зор 
англосаксондық  құқық  жүйесі  үшін  заңды  тұлғалардың  қылмыстық  жауаптық  институтын  енгізу 
қиынға  соқпағандықтан  біз  бүгін  романа–германдық  құқық  қағидаларының    негізінде  әңгіме 
өрбітпекпіз.  
Кінәлі  дәстүрлі  қылмыстық-құқықтық  мағынасында  құқық  бұзушы  субьектінің  өз  әрекетіне 
психикалық  қатынасы  деп  түсінсек,  бұл  қатынасты  заңды  тұлғадан  таба  аламыз  ба?  Демек,  заңды 
тұлға  қылмыстық  әрекетті  кінәлі  түрде  жасай  алмайды.  «Кінә»  біздің  қылмыстық  құқықта  да  бетке 
басар  шіркеу  болды.  Көпшілік  ғалымдар  басты  назарды  осыған  аударады.  Айталық,  Е.  Қайыржанов 
«қылымстық реакция тек  ойлай және сезе білетін, жеке адамдарға қарсы қолданылуы мүмкін, заңды 
мұндай қасиеттерден адал», - деп жазады. «Кінә» тек психологиялық емес, саяси-әлеуметтік те ұғым. 
Онда  қылмыстық  құқықпен  қорғалатын,  бекітілген  қоғамдық  қатынастарға  деген  адамның  теріс 
қатынасы көрініс табады. «Жеке адамдардың қылмыстық жауаптылығын» ғана қолданушылар заңды 
тұлғалардың «жалғандығын» осыдан көреді. 
XIX  ғасырдың  ортасында  «фикция  теориясы»  немесе  «кейіптеу  теориясы»  дами  түседі,  оның 
негізін  қалаушы  неміс  заңгері  Фридрих  Карл  Савиньи  (1774-1861).  Бұл  теорияның  мәні:  заңды 
тұлғалар  «қарапайым  фикцияға  орай  әрекет  жасайтын»  құқықтың  жасанды  субьектілері,  әрекет 
қабілеттілігі  тек  заңды  тұлғалардың  адамдардан  тұратын  органдарында  ғана  бар.  Заңды  тұлға  – 
фикция,  заң  техникасы арқылы жасанды жолмен  құрылатын  өмірде  жоқ  құбылыс.  Бұл  орайда  тарих 
қойнауында жатқан 1245 ж. Рим папасы IV Иннокентидің айтқаны қызықсыз болмас. Оның ойынша: 
«Заңды тұлға – фикцияның арқасында тек ұғымда ғана өмір сүреді, оның тәні жоқ, демек еркі де жоқ. 
Корпорацияның  өзі  емес,  тек  мүшелері  ғана  әрекет  ете  алады,  сол  себепті  де  ол  қылмыс  жасай 
алмайды». 
Заңды  тұлғалардың  қылмыстық  жауаптылығын  қолдаушылар  жоғарыда  келтірілген  уәждерге 
(«жалғандық теориясын» қоса алғанда) заңды тұлғалардың азаматтық жауаптылығын алға тарата отырып, 
тойтарыс береді. Өйткені заңды тұлғаның азаматтық-құқықтық жауаптылығы үшін де кінә қажет.    
1994 (27. XII.) қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 359-бабы кінәнің 
мазмұнын  мінез-құлық  категориялары  арқылы  ашады;  міндеттемені  орындау  үшін  заң  бұзушы 
субъект  өзіне  байланысты  барлық  шараларды  қолданбайды.  Сондықтан  да  заңды  тұлғаның  кінәсі 
болып,  міндеттемені  орындамауға  немесе  дұрыс  орындамауға  әкеліп  соққан  қызмет  барысында  көрініс 
табатын заңды тұлға қызметкерлерінің кінәсі түсініледі. Жеке адамдар мен заңды тұлғалардың кінәлі 
жауаптылығы  әр  түрлі  нәрсе  екендігі  бәріне  аян.  Алғашқысында  психологиялық  мазмұн  болса, 
соңғысында әлеуметтік-этикалық негіз басым. Дегенмен, кімді жеке тұлға (жеке адам) дейміз? 
«Ұғымға  абстракция,  идеализация,  қорыту,  салыстыру,  анықтау  сияқты  логикалық  әдістер  мен 
әрекеттер кіреді. 
Адамның  жеке  өзі  құқық  субъектісі  бола  алмайды.  Оны  субъекті  жасайтын  құқы  пен  азаматтық 
қоғам құрған институтттар. Техникалық жағынан ол фикцияның көмегімен жасалады. Бұдан шығатын 
қорытынды  жеке  тұлға  –  тек  адам,  ал  заңды  тұлға  –  тек  адамдар  жиыны  ғана  емес.  Бұл  фикциялар 
шынайы әлем мен құқық әлемін жалғастырушы  дәнекерлер.
 

Вестник КазНУ. Серия юридическая. № 2(50). 2009                                                                                       
 
 
261
1.  Жеке  тұлға  да,  заңды  тұлға  да  абстракция,  ал,  құқық  (азматтық,  қылмыстық)  осы  тұлғаның 
құрылуына  жәрдемдесетін  қалып  деген  тұрғыдан  қарасақ  әлеуметтік  пен  нарықтық  экономика 
жағдайында  заңды  тұлғалардың  қылмыстық  жауаптылықтан  тыс  қалуы  бәрінен  бұрын  қылмыстық 
заңның кемшілігі екендігін мойындағанымыз абзал. 
2.  Келесі  қарсылық  жауаптылық  қағидасы  мен  қылмыстық  жауаптылық  пен  жазаның  жеке 
даралығы  қағидасына  байланысты.  Заңды  тұлғаларды  қылмыстық  жауаптылыққа  тарта  отырып  біз 
оны бір немесе бірнеше нақты жеке адамдардың – басшылардың әрекеті үшін жауапқа тартамыз.  
Егер де зардап көпшілік қабылдаған нәтижесінде келсе, не себепті ол шешімге қарсы дауыс берген 
азшылықты  (заңды  тұлғаның  мүшелері)  қылмыстық  жауапқа  тартуға  тиіспіз?  Бұл  ойдың  назар 
аударуға  тұратындығына  күмән  жоқ.  Бірақ,  бұл  бәрінен  бұрын  шешімін  таппайтын  техникалық 
сипаттағы мәселені - қылмыстық жауаптылықтың айыру проблемасын алға қояды. 
Француз  заңгерлері  (М.  Расса,  т.б.)  мәселені  басқаша  шешу,  яғни  заңды  тұлғаның  қылмыстық 
әрекеті үшін тек қана оның басшыларын жауапқа тарту ауырырақ зардапқа ұшыратады деп есептейді.  
Ал  бұл  шынында  да  жеке  жауаптылық  қағидасы,  яғни  әркім  өз  қолымен  жасағанды  мойнымен 
көтеру қағидасына қайшы келген болар еді.  
Өйткені,  біріншіден,  басшылар  заңды  тұлғаның  басқару  кеңесінің  немесе  жалпы  жиналысының 
шешімдерін  орындаушы органдар ғана, екіншіден, басшылар өзгергенмен заңды тұлға орнында қала 
береді. 
Соңғы жағдайға байланысты қылмысты әшкерлеу сәтіндегі заңды тұлға басшысын одан бұрыңғы 
басшысының  ісі  үшін  қылмыстық  жауаптылыққа  тарту  мүлде  дұрыс  емес.  Бұған  қоса,  жәбірленуші 
жеке  адамның  (сондай-ақ  айыппұл,  сот  шығындарын  төлетуде  мемлекеттің)  мүддесін  қорғау 
тұрғысынан  келсек,  жеке  адамдар  –  басшылар  –  келген  шығын  мен  зардаптың  орнын  толтыруға 
әманда  қабілетті  емес,  ал  заңды  тұлға  болса  ешқашан  тесік  қалта  болып  отырмайды,  яғни  мәселеге 
экономикалық  әрекет  қабілеттілігі  жағынан  келсек,  заңды  тұлғалардың  қылмыстың  жауаптылығы 
ойлануға тұрарлық жайт.  
Шын мәнінде, жаза адам санасы мен психикасын әсер  етуге бағытталған мемлекеттік шара. Егер 
де осы тұрғыдан қарасақ, заңды тұлғаға жаза қолдана отырып, оның сазайын тарттыру, түзету мүмкін бе?  
Заңды  тұлғаның  қылмыстық  жауаптылығын  жақтаушылар  бұған  жауап  ретінде  шынында  да, 
дәстүрлі  жазалардың  кейбірі,  мысалыға,  түрмеге  қамау  заңды  тұлғаға  қолданылмайды  дейді.  Рас, 
заңды  тұлғаны  түрмеге  қамауға  болмас,  бірақ  өзге  санкцияларды  қолдануға  болады  ғой.  Заңды 
тұлғаларға  барлық  классикалық  жазаларды  қолдануға,  жазаны  оның  қызметімен  телімдестіруге 
(қызметіне шек қою, тыйым салу), беделіне ықпал етуге (сот шешімін жариялау не жарнамалау) неге 
болмасқа? 
Заңды тұлғалар екі категорияға бөлінеді. 
Алғашқысы  –  жеке  құқықтың  заңды  тұлғалары:  коммерциялық  қоғамдар,  қауымдастықтар, 
қорлар,  азаматтық-құқықтық  бірлестіктер,  сондай-ақ  заңды  түрде  құрылған  жеке  топтар  және 
кәсіподақтар. 
Екінші категорияны жариялы құқықтың мемлекеттен басқа заңды тұлғалары құрайды. 
Францияның  1992 жылы  қабылданған  Қылмыстық  Кодексінің  121-2-бабында  заңды  тұлғалардың 
қылмыстық  жауаптылығы  сол  әрекеттерді  жасау  кезінде  тікелей  орындаушы  не  өзге  қатысушы 
болған жеке адамдардың қылмыстық жауаптылығы жоққа шығармайтындығы айтылған. 
Қазақстан заңгерлері бұлай жасалған жағдайда қағида бұзылады бір әрекет үшін екі рет жазалауға 
болмайды деп есептейді. Осы жерде бұдан қоссубъектілік проблемасы туады.  
Француз заңгерлері мұндай жағдайда заңды тұлғамен қоса сол әрекеттің (әрекетсіздіктің) тікелей 
орындаушысын  да  жауапқа  тартудың  ешқандай  өрескелдігі  жоқ  деп  есептейді.  Мысалы,  банктің 
басшысы  болып  табылмайтын  өкілдің  алаяқтығы  арқасында  банк  мол  пайда  табады.  Бұл  жағдайда 
банкті де, қылмысты тікелей орындаушы-өкілді де қылмыстық жауапқа тартуы әбден мүмкін. 
  Қағида  бұзушылық  өз  бағыныштысының  қылмыстық  әрекеті  үшін  онымен  қоса  басшысын  да 
жауапқа  тартқанда  болады.  Бұл  ереже  қағидадан  ауытқу  болып  табылады.  Ойымызды  жалғай  келе, 
қоссубъектілік  проблемасы,  әлі  тек  қылмыстық  құқықта  ғана  месе  өзге  де  салаларда  түпкілікті 
шешілмегенін айта кеткіміз келеді. 
Жоғарыда  келтірілген  Франция  Қылмыстық  кодексінің  бабынан  заңды  тұлғаның  жауаптылығы 
мынандай екі жағдайда түсіндірілетінін көруге болады: алдымен, қылмыстық әрекет заңды тұлғаның 
пайдасына жасалуы, екіншіден, әрекетті оның басшысы не өкілі жасауы тиіс. 
Заңды  тұлғаның  «пайдасына»  қылмыс  жасау  дегеніміз  -  қылмыс  арқылы  заңды  тұлғаының  олжа 
табуы. Көбіне  ол мүліктік пайда, дегенмен пайданың өзге түрлері де  болуы мүмкін. Айталық, заңды 
тұлға  пайдакүнемдікпен  емес,  оның  саяси,  діни  не  өзге  әрекетімен  байланысты  террорлық  әрекеті 
үшін жауапқа тартылуы ғажап емес. 

ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 2 (50). 2009
 
262 
Мұның  Қылмыстық  кодексте  қамтылған  мемлекеттік  қылмыстарға  да  қатысы  бар  (әскери 
әрекеттер жасау мақсатында шет мемлекеттермен байланыста болу). 
Міндетті  шарт  қылмысты  заңды  тұлға  өкілінің  не  басқаруышысының  жасауы.  Өзге  тұлғаның 
әрекеті үшін, тіпті, ол заңды тұлғаның пайдасына жасалса да қылмыстық жауаптылық туындамайды. 
Заңды  тұлғаның  біткен  қылмысы  үшін  ғана  емес,  ақталуы  үшін  де,  жеке  адамдардың 
орындаушылығы  үшін  ғана  емес,  сонымен  қоса,  қатысуы-көмектескендігі  не  болмаса  азғырғандығы 
үшін де жауапқа тартылады. 
Франция Қылмыстық кодексінің 131-37 және 131-39-баптарында заңды тұлғаларға қолданылатын 
арнайы жазалар қарастырылған. 
Жоғары  мөлшердегі  айыппұлдар  (қылмыстың  ауырлығына  байланысты)  басты  орынды  алады. 
Айыппұл заңды тұлғаның кез келген түріне қолданылады. Заңды тұлға қылмыс не басқа теріс қылық 
жасау  үшін  құрылған  болса,  немес  өзінің  заңды  мақсатынан  қылмыс  жасау  үшін  (жеке  адамдар  5  
жылдан артық түрмеге қамалатындай) ауытқыған жағдайда сот жаза ретінде оның қызметін тоқтатуы 
мүмкін.  Заңды  тұлғаның  қызметін  ішінара  тоқтататын  жазалар:  а)  Соған  байланысты  қылмыс 
жасалған  қызмет  түрін  жүзеге  асыруға  тыйым  салу  (медициналық,  коммерциялық,  банкілік,  т.б. 
қызмет);  б)  Заңды  тұлғаның  қылмыс  жасалаған  қандай  да  бір  мекемесін  кәсіпорнын  (ресторан, 
казино,  т.б.)  жабу;  в)  мемлекет  пен  шартқа  отыруға  тыйым  салу  (5  жылға  дейін);  г)  қаржы-несие 
саласындағы жазалар: халықтың салымдарына тыйым және чекпен несие карточкаларын қолданысқа 
жіберуге тыйым салу. Қабылданған сот шешімдерін жарнамалау немес ақпарат құралдары не өзге де 
аудиовизуалдық құралдар арқылы ақпараттар тарату (Бұл заңды тұлғаның беделіне қатысты). 
Қылмыс әрекеті заттарын не оның нәтижесінде табылған заттарды тәркілеу. 
Белгілі бір мерзімге сот қадағалауында ұстау (қылмыстың ауырлығына қарай). 
Жоғарыдағы  жаза  түрлеріне  назар  аудара  отырып,  Қазақстан    Республикасының  аумағында  да 
заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізу қажет деп нық сеніммен айтуға болады.  
Ескерту  есебінде:  қылмыстық  құқықтың  жоғарыда  талданған  институттарына  жаңаша  көзқарас 
қажет,  екіншіден,  жетілген  институттарды;  денсаулық  сақтау  (дәрі  шығарушы  заводтардан,  т.б. 
бастап дәріханаларға дейін), санаткерлік меншік (кино өнімдер, т.б. авторлық құқықтар),  
банк,  экология,  көлік,  т.б.  салаларынан  бастап  біртіндеп  еңгізу,  біздің  ойымызша  қылмыстық 
жауаптылықты  жауаптылықтың  өзге  түрімен  (айталық,  азаматтық)  ауыстыру  орынсыз.  Аталған 
жауаптылық қылмыс жасау кезінде өзінен - өзі туындайды.  
 
 
1. Е. Каиржанов Уголовное право РК, общая часть. - А., 1998. - С. 90-91. 
2. Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. - М., 1912. - С.133. 
3. Граждансский кодекс РК, толкование и комментирование (общая часть). Выпуск 2. – А., 1997. 
4. Философский Энциклопедический словарь, статья «Понятие». 
5. Грешников И.Г. Понятие юридического лица в гражданском праве и законодательстве. А., 1997. С. 44-45. 
 
*** 
В  этой  статье  автор  указал  подробности  вопросов,  касающихся  уголовной  ответственности  юридических  лиц  в 
Казахстанском уголовном праве, то, что виновная ответственность частных и юридических лиц - это разные случаи  (первый 
случай имеет психологическое значение, а второй - социально-этическое). 
 
*** 
In  this  clause  author  has  specified  details  of  questions  of  legal  persons  concerning  to  the  criminal  liability  in  the  Kazakhstan 
criminal law and the  guilty  responsibility  of  private  and  legal  persons  are  the  different  cases,  first  of  all it  has  psychological  value 
then socially-ethical. 
 
 
Н.С. Инамжанова 
 
 
РОЛЬ ТРЕТЕЙСКОГО СУДА В СУДЕБНОЙ СИСТЕМЕ 
 
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 
  
Конституцией,  законами  РК  установлено,  что  любой  гражданин  или  организация    имеет  право 
выбора  средств  и  способов  защиты  своих  прав.  Граждане  и  организации  как  субъекты    права  сами 
решают,    что    использовать,  или  к  какому  способу    прибегнуть.  Субъекты  права  по  своему 
усмотрению выбирают: защищать ли себя самостоятельно; обращаться ли за защитой  в вышестоящие  
органы управления; предъявить иск  в государственный суд; обратиться ли с заявлением в третейский 
суд;  решить  дело,  обратившись  за  помощью  к  нейтральному  третьему  лицу,  специалисту  по 

Вестник КазНУ. Серия юридическая. № 2(50). 2009                                                                                       
 
 
263
разрешению  споров  и  конфликтов  и  т.п.  Статус  казахстанских  третейских  судов  определен 
действующими законодательными актами.  
Третейский суд – это суд, избираемый самими сторонами для разрешения имущественных споров. 
Согласно  новым  законам  в  РК  могут  создаваться  третейские  суды  двух  видов:  постоянно 
действующие и для решения конкретного спора, т.е. разовые.  
Третейский суд – альтернатива государственной юстиции, суд третьего лица, избранного самими  
спорящими  сторонами,  которому  они  добровольно  доверяют  вынесение  решения  по  своему  делу  и 
заранее обязуются  подчиниться этому решению. Власть третейского суда основывается не на общем 
законе,  а  на  договорном  начале,  то  есть  на  воле  частных  лиц.  Право  избирать  посредников  для 
решения  спорных  дел  принадлежит  к  естественным  правам,  провозглашаемых    во  всех 
законодательных  актах [1].  
Основные проблемы, возникающие при обращении к юрисдикции третейского суда, складывались 
в  общих  чертах  в  следующих  положениях: 
отсутствие  нормативной  правовой  базы, 
регламентирующей  деятельность  суда  с  отменой    Типового  положения  о  третейском  суде  для 
разрешения    экономических  споров,    и  отсутствие    государственного  механизма  принудительного 
исполнения решения третейских судов. 
Принятие  Парламентом  РК  Закона  РК  «О  третейских  судах»  от  28.12.2004  г.  является  основным 
этапом  в  гражданском  судопроизводстве  РК.  Статус  казахстанских  третейских  судов  определен 
действующими законодательными актами.  
Принятие  ряда  нормативных актов    в  корне  изменило    ситуацию:  создана  необходимая  правовая 
база для деятельности третейских судов и арбитражей, получил четкое определение правовой  статус 
третейского  суда  и  международного  коммерческого  арбитража,  определена  подведомственность 
данных органов, порядок принудительного обращения к исполнению их решений.  
Третейский  суд  при  разрешении  споров  руководствуется  законами  Республики  Казахстан, 
другими нормативными актами, межгосударственными соглашениями, международными  договорами, 
а  также  вправе  применять  нормы  права  других  государств  в  случаях,  предусмотренных 
законодательством либо договором сторон [2].  
Прямое ограничение  компетенции третейских судов установлено п. 5 ст. 7 Закона «О третейских 
судах».  Третейским  судам  не  подведомственны  споры,  по  которым  затрагиваются  интересы 
государства,  государственных  предприятий,  несовершеннолетних  лиц,  лиц,  признанных    недееспо-
собными,  лиц,  не  являющих  участниками  третейского  соглашения,  споры  из  договоров    о 
предоставлении  услуг,  выполнении  работ,  производстве  товаров  субъектами  естественных 
монополий, субъектов занимающих доминирующее положение на рынке товаров и услуг. 
Постоянно  действующим  третейским  судом,  призванным  обеспечить  быстрое,  квалифициро-
ванное    и  беспристрастное  рассмотрение  и  разрешение  гражданских  споров  (кроме  споров  в  сфере 
управления).  
Какие преимущества получают стороны при передаче спора на рассмотрение третейских судов? 
Во-первых,  это  возможность  выбора  самого  суда.  Стороны  не  связаны    местом  жительства 
гражданина,  местом  нахождения  юридического  лица,  местом  нахождения  недвижимости  и  т.п.  При 
этом не обязательно, что судебное разбирательство будет проходить в месте нахождения  третейского 
суда. При необходимости  спор может быть рассмотрен выездной сессией третейского суда в любом 
месте Республики Казахстан или на территории иностранного государства. 
Во-вторых, это возможность выбора  конкретного третейского судьи (судей) из состава постоянно 
действующего третейского суда. Стороны вправе выбрать  того судью, которому больше доверяют и 
компетенция которого лучше соответствует характеру возникшего спора. 
В-третьих,  стороны  вправе  по  согласованию  с  третейским  судом  выбрать  не  только  место  
рассмотрения  спора,  но  и  время  рассмотрения  спора.  Преимуществом  также  является  скорость 
рассмотрения дела. Все кто хоть раз сталкивался с государственным судопроизводством, знают, что дела 
длятся месяцами, а то и годами. Третейские суды прямо  не заинтересованы в затягивании процесса. 
В-четвертых,  закрытость  разбирательства  дела.  Рассмотрение  спора  в  третейском  суде  априори 
закрытое, что является дополнительной гарантией сохранению конфиденциальности и коммерческой тайне. 
В-пятых,  это  реальная  ответственность  третейских  судей.  Не  секрет,  что  третейские  судьи 
получают за свою деятельность соответствующий гонорар, который напрямую зависит от количества 
дел,  рассмотренных  судьей,  и  качества  их  разрешения,  а  значит  и  от  его  репутации.  Все  это  дает 
дополнительные гарантии беспристрастности судей. 
Казахстан  после  обретения    независимости    стал  вопрос  о  судебных  реформах,  так  как  судебная 
система  Республики  Казахстан  была  устаревшая,  не  была  устроена  рыночной  экономике.  Закон  об 
третейских  судах  одно  из  новшеств    РК,  но  в    этом    законе  было  очень  много  пробелов.  Но  2003  году 

ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 2 (50). 2009
 
264 
произошел большой прогресс в области третейского суда. Так, еще в первых числах февраля 2003 года в 
Астане  прошла  международная  научно-практическая  конференция  «Третейский  суд  в  Казахстане: 
проблемы  правового  регулирования».  Ее  организаторами  выступили  КазГЮУ,  Немецкое  общество  по 
техническому сотрудничеству (GTZ) и Комиссия ООН по праву международной торговли (UNCITRAL). 
По  результатам  конференции  вышел  сборник  «Третейский  суд  в  Казахстане:  проблемы  правового 
регулирования»  (Алматы,  2003  г.).  Журнал  «Юрист»,  в  мартовском  номере  (№  3,  2003  г.),  опубликовал 
обращение  участников  этой  конференции  к  Президенту,  Парламенту  и  Правительству  Республики 
Казахстан.  В  обращении  была  выражена  просьба  участников,  принять  разработанные  в  НИИ  частного 
права КазГЮУ законопроекты о третейских судах и закрепить законодательно:  
-  положение  о  недопустимости  рассмотрения  дела  государственным  судом  при  наличии 
арбитражного соглашения;  
-  положение  о  праве  сторон  обращаться  в  государственный  суд  после  вынесения  решения 
третейского суда, но только в случае процессуальных нарушений;  
- нормы, регулирующие принудительное исполнение решений третейских судов;  
- не пересматривать решения третейского суда по существу при принятии государственным судом 
решения о принудительном исполнении арбитражного решения.  
Просьба  не  осталась  без  ответа,  по  указанию  Главы  государства  Правительство  в  лице 
Министерства  юстиции  создало  группу,  которая  продолжила  работу  над  проектом  закона  «О 
третейских  судах»,  взяв  за  основу  Закон  РФ  «О  третейских  судах»  2002  года.  Третейское 
производство  получило  достаточно  широкое  распространение  на  территории  Казахстана,  как 
альтернативная  форма  государственному  судопроизводству,  направленная  на  разрешение  споров 
между  участниками  гражданского  оборота.  Основные  проблемы,  возникающие  при  обращении  к 
юрисдикции  третейского  суда,  складывались  в  общих  чертах  в  следующих  положениях:  отсутствие 
нормативной правовой базы, регламентирующей деятельность суда с отменой Типового положения о 
третейском  суде  для  разрешения  экономических  споров,  утвержденного  Постановлением  Кабинета 
министров  Республики  Казахстан  4  мая  1993  г.  N  356;  и  отсутствие  государственного  механизма 
принудительного  исполнения  решения  третейских  судов.  Указанные  недостатки  существенно 
тормозили  развитие  альтернативной  формы  защиты  гражданских  прав  и  интересов,  но,  несмотря  на 
складывавшуюся  ситуацию,  достаточно  большое  число  предпринимателей  закладывали  в 
соответствующие договоры соглашения о третейском разбирательстве возникающих споров.  
С  принятием  Закона  Республики  Казахстан  от  28  декабря  2004  года  N  22-111  “О  третейских 
судах”,  Закона  Республики  Казахстан  от  28  декабря  2004  года  N  23-111  “О  международном 
коммерческом  арбитраже”,  Закона  Республики  Казахстан  от  28  декабря  2004  года  N  24-111  “О 
внесении  дополнений  в  некоторые  законодательные  акты  Республики  Казахстан  по  вопросам 
деятельности  третейских  судов  и  арбитражей”  ситуация  в  корне  изменилась:  создана  необходимая 
нормативная  правовая  база  для  деятельности  судов  и  арбитражей,  получил  четкое  определение 
правовой  статус  третейского  суда  и  международного  коммерческого  арбитража,  определена 
подведомственность  данных  органов,  порядок  принудительного  обращения  к  исполнению  их 
решений.  За  более  чем  полгода  проект  казахстанского  закона  «О  третейских  судах»  подвергся 
всестороннему анализу и определенной критике как со стороны специалистов в области третейского 
(арбитражного) судопроизводства, известных ученых и юристов-практиков, так и со стороны членов 
Парламента,  куда  он  был  передан  на  рассмотрение.  Основные  болевые  точки  развернувшейся  по 
этому  поводу  дискуссии  изложены  в  статьях  П.  Я.  Грешникова  «К  проекту  закона  Республики 
Казахстан  «О  третейских  судах»  («Фемида»,  №  10,  2003  г.)  и  Ю.  Г.  Басина  и  М.  К.  Сулейменова 
«Идея  есть.  Логики  бы  побольше»  («Юридическая  газета»,  12  декабря  2003  г.).  Однако  пока 
чиновники  и  юристы  «скрещивают  шпаги»  в  попытках  создать  сбалансированный  и  работающий 
закон,  практика  не  стоит  на  месте.  Казахстанские  предприниматели  вынуждены  обращаться  за 
разрешением  своих  споров  в  Лондон,  Париж, Стокгольм,  а  это  всегда  дорого,  долго  и,  как  правило, 
менее  эффективно.  В  этой  связи  уместно  привести  слова  секретаря  Арбитражного  института 
Торговой  палаты  г.  Стокгольма,  сказанные  на  одной  из  международных  конференций  еще  в  2002 
году,  о  том,  что  теперь  даже  внутриказахстанские  споры,  где  обе  стороны  -  резиденты  Республики 
Казахстан,  нередко  передаются  на  разрешение  в  их  Арбитражный  институт.  Создавшаяся  ситуация 
подтолкнула группу казахстанских юристов обратиться к своим коллегам из России с предложением 
о  создании  совместного  международного  третейского  суда,  решения  которого  исполнялись  бы 
принудительно  в  Казахстане.  В  результате  в  октябре  2002  года  Международный  третейский  суд 
юридического  центра  «IUS»  был  зарегистрирован  официальными  органами  Санкт-Петербурга,  и  с 
2003  года  приступил  к  разрешению  споров.  Международный  третейский  суд  юридического  центра 
«IUS»  рассматривает  споры  как  по  нормам  казахстанского,  так  и  международного  права  или  по 

Вестник КазНУ. Серия юридическая. № 2(50). 2009                                                                                       

жүктеу/скачать 2,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: