Казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 6,41 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019
224 генетикалық белгілі бір жас ерекшеліктері негізінде одан әрі кез келген функционалдық білім, дағды алу және әртҥрлі іс-әрекет тҥрлері мен қарым-қатынас нормаларын меңгеру ҥшін іргетас болып табылатын жалпы дамуды қамтамасыз етеді. Яғни бҧл ҥдеріс баланы қоғам ӛміріне ерте қосу ғана емес, ересектермен ӛзара әрекеттестік пен ӛзіндік қҧндылықты бағдарларының кӛмегімен де қалыптасуға ықпалын тигізеді» - деген [10]. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында да «2019 жылдың 1 қыркҥйегіне қарай мектепке дейінгі білім беру ісінде балалардың ерте дамуы ҥшін ӛз бетінше оқу машығы мен әлеуметтік дағдысын дамытуды ерекше атап ӛтті», себебі мектеп табалдырығын аттағанға дейін балада әлеуметтік дағдының іргетасы қалануы қажет. Мектепке дейінгі жастан бастап баланың алғашқы қарапайым әлеуметтік дағдылары қалыптаса бастайды. Мектепке келген баланың сол алғашқы қалыптасқан қарапайым әлеуметтік дағдыларын одан әрі дамытып қоғамдағы маңызды іс-әрекетіне бастау алады. Мектепке келу бала ҥшін ӛміріндегі ең жауапты сәт болып табылады, себебі ол айналасындағылармен, яғни ӛз қҧрдастарымен, сондай-ақ ересектермен жаңа қарым-қатынасқа кӛшеді. Мектеп оқушысының мәртебесі, ең алдымен, оның білім алуы қоғамдағы маңызды іс- әрекет болып табылатындығымен ерекшеленеді. Ол сол ҥшін ӛзін жауапты сезініп, оқушыларға міндетті жалпы ережелер жҥйесіне бағынады. «Ең бастысы, баланың ӛзара қарым-қатынасының ӛзгеруі – ол ӛзі және отбасы ҥшін ғана емес, қоғам ҥшін де маңызды жаңа міндеттерге байланысты оған қойылатын талаптардың жаңа жҥйесі. Оны азаматтық жетілуге апаратын баспалдақтың бірінші сатысына келген адам ретінде қарастыра бастайды» [11]. Мектепке келу барысында, бала жаңа міндеттермен бірге жаңа қҧқықтарды да алады. Олар мыналардан тҧрады: бала «ӛзінің оқу еңбегіне ересек ретінде маңызды қарым-қатынасқа тҥсе алады; ол сабақтары ҥшін қажетті уақыттың, тыныштықтың болуына, ӛзінің жҧмыс орнының болуына қҧқығы бар; оның демалуға және бос уақыттарының болуына қҧқығы бар. Ӛз еңбегі ҥшін жақсы баға ала отырып, ол айналасындағылардың мақҧлдауына қҧқылы, олардан ӛзіне және ӛз сабақтарына қҧрмет кӛрсетуді талап ете алады» [11]. Бҧл жаста мінез-қҧлықтың ерікті формаларының дамуы ҥлкен мәнге ие, бҧл жерде балада тҧрақты міндеттердің пайда болуы маңызды болып табылады. "Еріктілікті дамыту екі бағыт бойынша жҥргізілуде: 1) ересектер қойып берген мақсаттарға баланың басшылық ете алу қабілеті қалыптасады. 2) ӛзінің мақсат қоя білуі мен соған сәйкес іс-әрекетін ӛз бетінше бақылай білу қабілеті қалыптасады» [11]. Жеке даму тҧрғысынан алғанда 7-8 жас сензитивті кезең болып табылады – (лат. sensus- сезім, сезім) – «онтогенетикалық даму кезеңі, оның ішінде организм сыртқы ортаның белгілі бір тҥріне жоғары сезімталдыққа ие және физиологиялық және психологиялық жағынан да, мінез- қҧлық пен білімнің жаңа тҥрлерін меңгеруге дайын» [5]. Неміс ғалымы Адольф Дистерверг ӛз зерттеулерінде бастауыш сыныпта дағдыларды ҥйретуге баса назар аудару керектігін айтты. Баланың ақыл-ой кҥші мен қабілеттерін дамытуға, ӛз бетінше жҧмыс істей білу мен оқу материалын меңгеруге ҥйретуде осы кезең маңызды рӛлге ие [12]. М.В. Осорина [13] мен В.В. Абраменкова [14] психологиялық зерттеулерінде әлеуметтік дағдыны қалыптастыруды балалар субкультурасы тҧрғысынан қарастырады. Дәстҥрлі ойындар, санауыштар, қорқынышты кӛріністер, коллекцияларды жинау және қҧрастырушылық, лақап ат ойлап табу балалар субкультурасында әлеуметтік дағдыларды қалыптастырудың негізгі қҧралдары болып табылады. Әрбір жаңа буында балалар қауымдастығы дәстҥрлерінің жаңғыруы ҥлкен әлем кеңістіктерін бірлесіп зерттеу ҥшін балаларды біріктірудің арқасында жҥзеге асады. Отбасында бала әлеуметтік-бағдарлы мінез-қҧлық пен қарым-қатынастың алғашқы, қарапайым дағдыларын алады; одан кейін бірте-бірте ӛзінің, әлеуметтік-коммуникативтік «дербестендірілген» қоры жинақталады. Ол ӛз жолында кездесетін ӛмірлік проблемаларды эмоционалды тҥрде қабылдайды, оларды шешудің ӛзіндік тәжірибесіне ие болады; оның алғашқы әлеуметтік артықшылығы ӛмірдің мағыналық бағдарларының кейбір жҥйесінде қалыптасады. Жалпы, бала бірте-бірте, әр қадам жасаған сайын әлеуметтік-бағдарлы мінез- қҧлықтың жеке басына қолайлы стратегиясы мен тактикасын меңгереді Баланың қарқынды ӛсуі мен оның белсенді әлеуметтенуі кезеңінде, бҧрын алынған әлеуметтік маңызды дағдылары мен іскерліктері не дамып жетілдіріледі, не болмаса ішінара жойылады. Қазіргі ғылыми-әдістемелік әдебиетте бар кӛптеген деректерге сәйкес, әлеуметтік Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 225 маңызы бар дағдылардыңішінен аса маңызды емес кейбір бӛлігінің ӛзі, есейіп келе жатқан оқушыларды жоғары сапалы деңгейге апарады [15]. Ресей педагогикасында баланың әлеуметтенуі барысында қалыптасатын мінез-қҧлық дағдыларына ерекше кӛңіл бӛлінеді [11]. Ӛмірлік маңызы бар әлеуметтік дағдылар - бҧл баланың әлеуметтік адекватты мінез-қҧлқын дамытуды қамтамасыз ететін, оған қоршаған адамдармен нәтижелі қарым-қатынас жасауға және кҥнделікті ӛмірде туындаған мәселелерді табысты шешуге мҥмкіндік беретін сыртқа бағытталған дағдыларды айтамыз. Баланың әлеуметтік-бағдарлы дағдыларын қалыптастыру ерекшелігі мәдениеттің әлеуметтік тҥрлерінің алуан тҥрлілігімен алдын ала анықталған. Қазіргі қоғамда бар мәдениеттің тҥрлі типтері ӛзара тығыз байланысып жанасу ҥстінде; осындай жанасудың аяғы тҥрлі мәдени стереотиптерді тасымалдаушылардың тҧлғааралық ӛзара іс-әрекетіне алып келді, бҧл ретте бҥгінгі кҥні осындайақпараттық ағынның (легі) қарама-қайшылығы кҥшейе тҥсуде. Дәл осы жалпы мәдени әлеуметтік-бағдарлы стереотиптер баланың жеке ӛмірлік траекториясын қҧру ҥшін аса маңызды басым міндеттер контекстінде қарастыру қажет әлеуметтік-педагогикалық феномендердің ерекше тҥрі болып табылады. Біз балалардың дағдыларын қалыптастыруды дамудың әрекеттік моделі ретінде тҥсінеміз, онда белгілі бір жағдайда саналы және шебер қырын кӛрсете алатын балалардың білімі мен тәжірибесіне баса назар аударылады, ал ол баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасына қалай әсер ететінін анықтай алады. Әлеуметтік дағдыларын дамытуда адам ӛз тәжірибесі, басқа адамдар менқоғамдық-тарихи тәжірибе негізінде, ӛзі мен басқаларжайлыбірқатар психологиялық білімінің негізінде қандай да бір психологиялық міндетті тиімді шеше алады деп болжайды. Жоғары деңгейлі әлеуметтік дағдылардың болуы бҧл басқа адамның тәжірибесін тікелей кӛшіру, белгілі бір нҧсқау, стереотиптер мен ережелерді ҧстануды ғана білдірмеуді, ол әртҥрлі жағдайда білім мен біліктілікті дҧрыс пайдалануды білдіреді. Сондықтан, ӛмір ӛте кҥрделі және әр тҥрлі екенін тҥсіне отырып, біз баланы қоршаған ортасына, әлеуметке және қоғам сҧранысына ҥйретуміз тиіс, ӛйткені ол ҥйренген мінез-қҧлық ҥлгілерін жай ғана кӛшіріп алмай, оны белгілі бір болған жағдайларда ҥлгі ретінде алып, ҥнемі ӛз мінез-қҧлқын қайта тҥзетіп отыруы керек. Дәл осындай әлеуметтік шығармашылық адамға «дағдарыс кезеңінде, қҧндылықтарды қайта бағдарлау кезеңінде тӛтеп беруге және ӛзінің мінез-қҧлқын жеке және қоғам игілігіне бағдарлауына мҥмкіндік береді. Мҥндай міндеттерді тҥрлі моральдық ҧғымдар арқылы шеше алмаймыз. Оқушыларды әртҥрлі еңбек тҥрлеріне тартқанда ғана олар қарым-қатынастың белгілі бір моральдық әрекеттік тәжірибесіне ие бола алады. Бастауыш сынып оқушылардың қоғамдық қарым-қатынас тәжірибесі мен әлеуметтік дағдыларын дамытудағыең маңызды кезең болып табылады. Іс-әрекетті бастауда жеңілдететін, керісінше қиындататын немесе ол туралы мықты шарттар мен тәсілдер туралы білімнің жоқтығы, - бҧл ӛзіндік қҧндылықтары мен ӛмірлік ҧстанымдарын іске асыру жолындағы мықты кедергі.Мықты тәсілді білу - бҧл әдет немесе жақсы меңгерілген іс-әрекет, ӛз кезегінде оны дағды деп атауға болады. Зердесі жоғары адам болмаса әлеуметтік дағды кенеттен немесе қарапайым еліктеуден қалыптаспайды. Олай болса оқушылардың әлеуметтік дағдысы оның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасының нәтижесі болып табылады. Әлеуметтік дағдыны меңгеру деп - білім мен белгілі бір ҥлгіні меңгеруін ғана емес, сонымен қатар оның басты нәтижесі болып ӛзінің жеке-дара тәжірибесін, ӛзіндік жеке мәні бар қҧндылықты-бағдарлы мазмҧнмен байытылған іс-әрекет пен қарым-қатынас тәсілдерін ҥйренуін айтамыз. жүктеу/скачать 6,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|