Казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 6,41 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін
сӛздер : жеке тұлға, әлеуметтену, дағды, әлеуметтік дағды, бейімделу, әлеуметтік бейімделу, мінез-құлық, қарым-қатынас Бҥгінгі таңдағы әлемдік білім беру жҥйесі ӛзінің жылдам ӛзгеруімен, жаңашылдығымен ерекшеленеді. Ал білім беру жҥйесіндегі жаңалықтың негізі – әрбір білім алушыны жеке тҧлға ретінде қабылдай отырып, оның тҧлғалық ерекшеліктерін ескеріп, оларды болашақ ӛмірдегі бәсекеге қабілетті тҧлға етіп тәрбиелеу. Ӛз жҧмысын және ӛзін-ӛзі ҧйымдастыра алатын, бастамашылық таныта алатын және қиындықтарды ӛз бетінше жеңе алатын белсенді ерікті тҧлғалар жиі талап етіледі. Осыған байланысты сол қажет тҧлғаны қалыптастыру ҥшін ең алдымен баланың әлеуметтік мінез-қҧлқын реттеуге назар аудару қажет. Қоғамның және ӛзінің жеке мәселелерін шеше алатын, ӛзіндік қабілеттері айқын бейнеленген белсенді, дербес, кӛшбасшы, шығармашыл тҧлға - бҧл бҥгінгі қоғам сҧранысы. Бҧндай әлеуметтік тапсырыс жеке тҧлғаның ӛзін кӛрсете білудің, ӛздігінен кемелденудің, табысты әлеуметтенудің негізі ретінде бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтік дағдысын қалыптастыру және оны дамыту мәселесіне аса кӛңіл бӛлуді талап етеді. Баланың әлеуметтік дағдыларын дамыту мәселесіне Елбасы «Тӛртінші ӛнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мҥмкіндіктері» атты Жолдауында ерекше назар аударды [1]. Сондықтан оқушы тҧлғасын әлеуметтендіру мәселесі тәрбие мен әлеуметтендіру ҥдерістерінің арақатынасы қажеттілігінен туындайды. Бастауыш сынып оқушысының тҧлғасын әлеуметтендіру негізі ретінде сыныптың тәрбие жҥйесін қҧрудың ӛзектілігі «Жаңартылған оқу бағдарламасының» мазмҧндық ерекшеліктерін ескере отырып әзірленген «Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының» компонентінде айқын кӛрініс табады, олардың бірі «Әлеумет» білім беру саласы қоғамда ӛзін ҧстаудың адамгершілік нормаларын, сондай-ақ жалпы адамзаттық қҧндылықтарды меңгеруді, баланың ересектермен және қҧрбыларымен қарым-қатынас жасай білуін; дербес болуын, ӛзінің қылықтарына жауап беруін, ӛзінің қимылдарының мақсаттылығы мен реттеуді; адамгершілік қасиеттерін: елгезектікті, жанашырлықты, ӛзінің туыстары мен жақындарына қҧрметпен қарауды, ӛзінің отбасын жақсы кӛруін дамытуды; салт-дәстҥрлерді сақтауды, тарихты, қазақ халқының тҧрмысын білуді және қҧрметтеуді; Қазақстан біздің ортақ ҥйіміз екені туралы тҥсініктерін кеңейтуді, сондай-ақ басқа халықтардың мәдениетін, дәстҥрлерін қҧрметтеуді; еңбек пен шығармашылықтың әртҥрлі тҥрлеріне қызығушылықтарын қалыптастыруды; тҧрмыста, қоғамда және табиғатта қауіпсіз мінез-қҧлық негіздерін тәрбиелеуді қамтиды» - деп кӛрсетілген [2]. Осындай жеке адами сапалар сол адамның болашақта араласатын қатынастар ӛрісіне, әр тҥрлі әлеуметтік ӛмір аймағында қызмет ете алу қабілетіне жол ашады. Сонымен қатар ӛзінің Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 222 тікелей қоршаған әлеумет шеңберінде қалып қоймай, одан да ауқымды қоғам аймағына ҧмтылыс жасайды. Мҧндай адамның бойында ӛзі жасаған қауымның, тіпті бҥкіл қоғамның болашақ ӛркениеті кӛрініс тауып, ол ӛз дәуірінің сапалық деңгейінен кӛш ілгері жҥреді. Жеке адамның ӛз дербестігіне ие болуы - оның тҧйық әлеуметтік топқа бағынышты еместігін кӛрсетумен бірге, сол адамның жоғарғы деңгейде кемелденгенінің дәлелі. Жеке тҧлғаның дамуы, яғни оның әлеуметтік ҧнамды қасиеттерінің қалыптасуы белгілі қоғамдық қолдау мен әлеуметтік қажетсінуді керек етеді. В. Мардахаевтың «Әлеуметтік педагогика бойынша сӛздігінде» әлеуметтенудің мынадай анықтамасын береді: «Әлеуметтену – бҧл тҧлғаның қалыптасу ҥдерісі. Мҧндай қалыптасу процесінде индивидтің тілді, әлеуметтік қҧндылықтар мен тәжірибені (нормаларды, қағидаларды, мінез-қҧлық ҥлгілерін), осы қоғамға тән мәдениетті, әлеуметтік қауымдастықты, топтарды меңгеруі және олардың әлеуметтік байланыстары мен әлеуметтік тәжірибесін жаңғыртуы орын алады. Әлеуметтену ҥдеріс ретінде және нәтиже ретінде қарастырылады» [3]. Әлеуметтендіру дегеніміз жеке тҧлғаның әлеуметтік топқа, қоғам ӛміріне араласуы және бейімделуі, жекеленуі болып табылады.Адамды әлеуметтендіру әрбір қоғам мен әлеуметтенушінің жасы ҥшін ерекше қҧралдардың кең жиынтығымен жҥзеге асырылады. Біз кіші мектеп оқушыларын әлеуметтендіруде әлеуметтік дағдылар мен шығармашылық белсенділікті дамыту арқылы қоршаған ортамен ӛзара іс-әрекеттік ҥдерісі ерекше орын алады деп ойлаймыз. Бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтік дағдылар жҥйесін дамыту ҥшін білім негізінде қҧндылық-мағыналық бағдарды қалыптастыруды, жеке тҧлғаны дамытудағы рефлексивті компонентті, сонымен қатар педагогпен және қҧрдастарымен бірлескен нәтижелі іс- әрекетті ҧйымдастыруды, оқушылардың іс-әрекетін ҧйымдастырудың әртҥрлі әдістерін, тәсілдері мен ҥлгілерін қолданудың кӛптеген аспектілі іс-әрекеттеріне психологиялық-педагогикалық жағдайдың қолайлы кезінде мән береміз. Тҧлғаның әлеуметтенуі топтық тәжірибенің негізінде іске асады. Шағын және ірі әлеуметтік топтардағы адамдардың әлеуметтік ӛзара әрекетінің нәтижесінде адам коғамда жинақталған білім мен тәжірибені, ол қалыптастырған кҧндылықтар мен нормаларды меңгереді. Адам ӛмірінің әр тҥрлі кезеңдерінде әлеуметтендірудің ӛзіне тән ерекшеліктері болады. Осыған байланысты әлеуметтендіру ҥдерісінің ерекшелігі бірнеше сатыдан тҧрады: балалық, жасӛспірім, есейген, қартайған шақ. Әлеуметтендіру процесі балалық және жастық шақта пәрменді әрі қарқынды жҥреді. Әлеуметтендірудің бастапқы сатысында балаларды ересектер әлеміндегі ӛмірге бейімдеу іске асырылады. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтену процесі - заманауи педагогиканың ӛзекті мәселелерінің бірі. Бҧл ерекшеліктер жеке тҧлғаның қалыптасу процесінің маңызды қҧрамдас бӛлігі болып табылады. «Адамның табысты әлеуметтенуі оның ӛзін-ӛзі танытудағы белсенділік жағдайына байланысты. Белсенділіктің кӛрінуі кӛбінесе оның ортада қандай дәрежеде бейімделгенін немесе бейімделмегендігін және ӛзін қолайлы немесе қолайсыз сезінуімен анықталады. Адам социумда ӛзін неғҧрлым жайлы (бейімделген) сезінсе, соғҧрлым ол ӛзін-ӛзі танытуға, әлеуметтік дамуға бейім келеді» [4]. Осы орайда «адаптация» деген тҥсінікті қарастырып кетсек, adaptatio –"бейімделу", «ыңғайлану» деген ҧғымды білдіреді. Анықтамалық әдебиеттерде «бейімделу – бҧл ӛмір сҥрудің ӛзгермелі жағдайларына ҧзақ эволюциялық даму ҥдерісінде тірі ағзаның бейімделген реакцияларының жиынтығы...және жеке даму барысында тҥрлендіруге, жетілдіруге қабілеті. Бейімделу - ағзаның мақсатты жҥйелі реакциясы, оның қарқындылығы тепе-теңдікті бҧзуды тудыратын факторлардың әсер етуі кезінде ӛмір сҥру мҥмкіндігін және әлеуметтік қызметтің барлық тҥрлерін қамтамасыз етеді. Бейімделусіз қалыпты ӛмір сҥру және сыртқы ортаның тҥрлі факторларына бейімдеу мҥмкін емес еді» - деген тҥсінік берілген [5]. Ғылыми зерттеулерде бейімделу кӛрініс ретінде, ҥдеріс ретінде және ҥдерістің нәтижесі ретінде қарастырылады. Бейімделу кӛрініс ретінде қоршаған орта жағдайына байланысты қарапайым адамның бейімделуінің кӛрінісі болып табылады. «Адамның бейімделу дәрежесі оның мінез-қҧлқында кӛрінеді. Тәжірибе кӛрсеткендей, тәрбиеші баланың ортада (отбасында, балабақшада, мектепте, кӛшеде, қҧрдастарымен ынтымақтастықта) әдеттен тыс мінез-қҧлқын кӛбіне анықтай алмайды. Мҧны уақытында анықтау ҥшін баланы жақсы танып, оның тҥрлі жағдайларда ӛзін қалай ҧстайтындығын кӛре білу керек» [6]. Педагог педагогикалық қолдау ҥдерісінде ыждағаттықпен кӛңіл бӛліп, баланың әрекетіндегі әдеттен тыс кӛріністерін ерте кезеңінен анықтағанда ғана, оның жайсыз әрекетіне уақытында жауап бере алады. Оқушыдағы мҧндай жағдайдың себептерін іздеу және оны зерттеу |