Казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 6,41 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019
230 Сондай-ақ кемеңгер педагог баланың ішкі сезімдері, олардың жасалауы мен бӛлінуін сипаттап, баланың ішкі сезімдерінің ҧщқыр болатынын, кҥшті, қҧйындай екпінді, тҧрақсыз, қҧбылымпаз, қҧйындай тез басылатындығын айтып, мысалдармен дәлелдеген [7; 120-121]. Ашу, қорқу, ҧялу, достық, сҧлулық (эстетика), қҧлық сезімдері, оларды тәрбиелеу жолдарына ерекше тоқталады [7; 123-141]. М.Жҧмабаев баланың жаратылысы ересек адамның жаратылысынан басқа екенін жан- жақты талдап, дәлелдеп, тәрбиешінің негізгі ҧстанатын жолдарын белгілейді. Мҧнда әрбір ҧстаз балаға сенімділікпен қарауға, балаларды сҧлулықтан ләззат алуға ҥйрету керектігін, оларға ылғи пайдалы іс беру қажеттігін, тәрбиені жас шамасына, жаратылысына сай етіп беруді талап етеді [7; 153-154]. Сӛзімізді қорыта келе, М.Жҧмабаев ҧсынған педагогикалық, психологиялық пікірлерді мектеп жҧмысын, мҧғалімдер тәжірибесін жетілдіруге басшылыққа алынуға болатын қҧнды пікірлер деп есептейміз. М. Дулатовтың кӛрнекті ҥлгілі жҧмыстарының бірі – балаларды оқыту ісіне тікелей араласуы, жәрдемсуі. Ол 1924 жылы ―Оқу қҧралы‖ атты кітап шығарады. Оның сыртқы бетінде: ―Бастауыш мектепте екінші жыл оқылатын қирағат кітабы‖ деген ескертпесі бар. Бҧл оқулық қызықты, қҧнды және ҥлкен білімдарлықпен істелген дҥние. Аталған оқулық мазмҧнына енген материалдар кез-келген қазақ баласы ҥшін тартымды, әрі тҥсінікті. Ондағы ертегілер, жҥйрік тҧлпарлардың, ақылды аңдардың қимылдары мен ҥндеріне, қылықтарына қанығасыз. Оқулықтағы жаңылтпаш, жҧмбақтар, ӛтірік ӛлеңдер оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың ҧлттық психологиясына сай жазылған. Оқушылардың жас ерекшеліктері, олардың психологиясы туралы сӛз еткенде Х.Досмҧхамедовтың еңбектерінің де мағызы зор. Х.Досмҧхамедовтың зерттеулерінде ҧлттық психологияның қалыптасуына кӛп кӛңіл бӛлген. Ол психология, физиология пәндеріне байланысты кӛптеген терминдік атауларды тӛл тіліміздің сӛздік қорына 20 жылдардың ӛзінде – ақ іріктеп алып, енгізді. Аталған қазақ ғалымдарының еңбектеріне жасаған талдау, оқушылардың тҧлғасын дамытуда олардың жас және дербес ерекшелігімен санасу керектігін айқындады. Біз сӛз ететін бала дамуындағы негізгі кезеңдерінен кіші мектеп жас шамасы мәселесі. Мҧнда ең алдымен оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін жақсы білу қажет. Бала дамуындағы әрбір жас кезеңі ӛзінің дара сипатымен ерекшеленеді. Жас ерекшелік кезеңдерін мынадай факторлар анықтайды: мектепте және отбасында бала жағдайының ӛзгеруі, оның әрекетінің жаңа формалары; тәрбие формасының ӛзгеруі; бала организмінің жетілуінің кейбір ерекшеліктері. Бастауыш мектепте оқу процесінде оқушылардың таным мҥдделері едәуір тҥрде дамиды. Мектепте оқу процесінде оқу мотиві қалыптасып, ӛзгеріп отырады. Жалпы алтыжасар баланы ӛмірде ҥлкен ӛзгеріс кҥтеді. Ӛйткені мектеп жасына ӛтуі оның негізгі ойын әрекетінен оқу әрекетіне ауысуымен, адамдармен қарым-қатынасының ӛзгеруі, жаңа міндеттердің пайда болуымен ерекшеленеді. Биологиялық жақтан тӛменгі мектеп жасында оқушылардың дене бітімі едәуір жетіле тҥседі. Атап айтсақ, жҥйке жҥйесі жетіліп, ҥлкен ми сыңарының қызметі қарқынды дамиды, аналитикалық және синтетикалық қызметтері кҥшейеді. Бала психикасы тез дамиды. Кіші мектеп оқушыларының танымдық әрекеті кӛбінесе оқыту процесінде ӛтеді. Бастауыш мектеп оқушыларының қабылдауы тҧрақсыздығымен және жинақы еместігімен ерекшеленеді. Бірінші және екінші сынып оқушылары қоршаған ортаны кӛбінесе заттар мен қҧбылыстардың жеңіл- желпі қасиеттерін, кӛзге тҥсетінін жеке тҧрақсыз белгілерді ҧғыну негізінде қабылдайды. Балалардың жасын тҥрлі кезеңдерге бӛлуде олардың іс-әрекетінің тҥрлі сатылардан ӛтуіне, анатомиялық-физиологиялық және психологиялық дамудың ӛзгешіліктерін бір-бірінен ажыратпай бәрін бірге алып қарастыру керек. Кіші мектеп оқушыларының зейіні кӛлем жағынан шектелген болады. Олар тез алаңдайды, естігендерін тез ҧмытады, ӛз жҧмыстарында қатені кӛп жібереді, оны орындап отырған кезде кенеттен басқа іске алаңдауы кездеседі. Бастауыш сынып оқушыларының таным әрекеті оқу процесінде ӛтеді. Бастауыш мектеп балаларының ойлауы оның даму және таным әрекетінің даму процесінде біртіндеп қалыптасады. Олардың ойлауы эмоционалды-бейнеліден, абстракты-логикалыққа қарай дамиды. Бастауыш сатының міндеті – бала ақыл-ойын себеп-салдар байланысын тҥсіну деңгейіне дейін дамыту. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 231 Оқушылардың таным әрекетінде ес ҥлкен роль атқарады. Есте сақтаудың табиғаты мен механизмін білуге адамдар ерте кезден-ақ талпынған. Кӛне грек философы Аристотель естің жҧмысы туралы арнайы еңбек жазған. Есте сақтаудың бала ӛмірінде, жалпы адам ӛмірінде маңызы зор. Ол белгілі бір білім, тәжірибе жинап, оны байытуға ғана емес, сонымен қоса адамның ақыл-ой қызметін жақсарту ҥшін де қажет. Есте сақтаусыз балалардың елестете алуы мҥмкін емес, қиялдай білу мен шығармашылығы дамымайды. Қорыта келгенде, белгілі отандық және шетелдік психологтардың, педагогтардың, қазақ ағартушыларының еңбектерін зерделей келе, оқу-тәрбие процесінде оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін ескеру - тҧлғаны дамытудың жетекші факторы деген ой тҧжырым жасауға болады. жүктеу/скачать 6,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|