Казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 6,41 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сӛздер: Қант құмайы, Порумбень-7, Қазақстан-20, сорт, тұз, сабақ, тамыр, концентрация
Кіріспе Қант қҧмайы - ӛте сапалы, жасыл массаның кӛп мӛлшерін қамтамасыз ететін перспективті жемдік дақыл. Маңызды жасыл массаны, кейде қиын ауа-райы жағдайында айтарлықтай мӛлшерде қамтамасыз ететін перспективті ӛсімдік қант қҧмайы болып табылады. 1940 жылдардың басында АҚШ-та жоғары қант қҧмайы сорттарына сҧраныстың артуы екінші дҥниежҥзілік соғыс кезінде қант қамысы мен қант қызылшасы қант ӛндірісінің тӛмендеуіне байланысты болды. Қазіргі уақытта қҧмайға деген қызығушылық мҧнайдың, мҧнай ӛнімдерінің қҧнының артуы және биоотын ретінде этанолды пайдаланудың жетіспеушілігімен байланысты [1]. Қазіргі уақытта мҧнай ӛнімдерінің ҥнемі ӛсіп келе жатқан тапшылығы, олардың жоғары қҧны және ортаның экологиялық факторларының нашарлауы баламалы экологиялық таза энергия кӛздерін іздеуге мәжбҥр. Осыған байланысты ӛсімдіктердің фотосинтетикалық белсенділігі арқылы жинақталатын энергияны пайдалану ӛзекті болып табылады. Украинада биоотынды алудың балама кӛздерінің бірі қант қҧмайы болуы мҥмкін, ол қазір таза, тығыздалған немесе басқа дақылдармен аралас (жҥгері, соя) ӛседі [2]. Қант қҧмай жасыл масса ӛнімділігінің жоғары әлеуетіне ие, 1 гектарға есептегенде суарылмайтын жерлерде 1,4-1,5 т-ға дейін және суарылатын жерлерде 2,2-2,5 т-ға дейін биоотынды ала алады. Алайда есептеулер кӛрсеткендей, бҧл дақылдың қолда бар сорттары богарлық жағдайда 2,8-3 т/га қантпен және суару кезінде 4,5-5,0 т / га қантпен қамтамасыз ете алады (сабақ шырынының қҧрамы 17-ден 24 %-ке дейін) [3]. Жануарлар ҥшін керемет таптырмайтын азықтың бірі, ол– қант қҧмайының дәні және жасыл массалары. Қант қҧмайы сабанынан қағаз, герметикалық бҧйымдар, картон, сыпырғылар ӛндіру ҥшін шикізат болып саналады. Қант қҧмайы ӛсімдігінен биоэтанолды алу ҥшін де қолдануға болады. Соңғы кезеңдерде әлемде қҧмай ӛсімдігінен қҧмай шырынын алып, оны азық- тҥлік және кондитер ӛндірісінде жиі қолданылып жҥр. Сондай-ақ, минералды сулар және тҥрлі сусындарды ӛндіруде де қолданылады [4, 5]. Бҧл ӛсімдік қызылша мен қант қамысын ішінара немесе тіпті толығымен алмастыру қабілеті бар. Әсіресе, жасанды бал алу ҥшін таптырмайтын ӛсімдік, ол ӛзінің кӛрсеткішімен табиғи балдан кем емес [6]. Шырынды буландырғаннан кейін егер де қанттың мӛлшері (сахароза, глюкоза, фруктоза) әрқайсысы 30%-дан шырын болса, онда 1 сотық жерден сахароза-глюкоза-фруктоза шырынының 40-50 литрін алуға болады. Қант қҧмайы – таңғажайып ӛсімдіктің бірі. Ӛсімдік сабақтарының шырыны тропикалық жағдайда ӛсірілген қант қамысынан кем емес, шамамен 20-22% қант жинайды. Қҧмайды қҧрғақ аймақтарда да оңай ӛсе береді. Себебі, бҧл ӛсімдіктің негізгі артықшылығы – қҧрғақшылық тӛзімділігінде, сондай-ақ егін егу және оны жинау кезінде жоғары шығындарға ҧшыратпайды. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 20 Қант қызылшасын ӛсіру секілді пестицидтердің ҥлкен мӛлшерін қажет етпейді. Егер қант қҧмай ӛсімдігін жем-шӛп ретінде ӛсірсе, оның бір жылдық шӛптесін ӛсімдіктермен салыстырғанда мынандай артықшылықтары бар: бір рет сеуіп, бҥкіл жаз бойы жинауға, яғни маусымына бірнеше рет орып алуға мҥмкіндік болады. Онымен қоса, ол таптырмайтын фитомелиорант, гипсті және басқа да химиялық мелиоранттарды пайдаланбай-ақ топырақтың тҧздануын азайтады және сортаңданудан қҧтылуға кӛмектеседі [7]. Кӛптеген факторлардың жиынтығының нәтижесінде Республикамызда жылдан жылға тҧзданған жер аумағы артып барады. Қҧмай негізінен физиологиялық ерекшеліктеріне және суайналымы механизмінің бірегейлігіне байланысты ауа мен топырақ қҧрғақшылығына тӛзімді келеді. Ең алдымен, қҧмай ең аз транспирация коэффициентіне, яғни, суды тҧтыну қҧрғақ заттың бірлігіне ие. Мысалы, қҧмай судың 300 бӛліктерін тҧтынса, ал судан шӛбі – 340, жҥгері – 388, бидай - 515, кҥнбағыс – 895 тҧтынады [8]. Қҧмайдың қҧрғақшылыққа тӛзімділігі, сондай-ақ, тыныс алуға судың тӛмен мӛлшерін тҧтынса, балауыздану кезеңінде жапырақ қҧрамында болуы, кҥшті тамыр жҥйесі мен ҧлпаның сумен коллоидті байланысының ҥлесінің артуы мен топырақтың терең қабаттарынан ылғал мен қоректік заттардың іздеуге қабілетті. Тамыр жҥйесінің дамуының қарқынды ҧзарып ӛсіп, топырақта терең енгендіктен, қҧмай ӛсімдіктері ксерофитті (қҧрғақшылыққа тӛзімділік) тҥріне жатады. Кӛптеген егістік дақылдар арасында қҧмай ҧзақ мерзімді қатал гидротермиялық жағдайларға тӛзуге қабілеттілігінің арқасында кӛшбасшы дақыл болып табылады [9]. жүктеу/скачать 6,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|