Қысым мен стрестің бастаулары (Авторлардың құрастыруымен)

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 
 
289 
 
Адамның  сезімі  мен  эмоциясы  жағымсыз  кҥйге  ҧшырайды.  Фрустрациялық  жағдайдағы  кӛңіл 
кҥй ӛшпенділік, реніш пен қаһар тудырады [12; 63]. 
Стресс табиғаты бойынша эмоциялы және ақпаратты деп бӛлінеді. Егер эмоциялы стресс 
физиологиялық  және  эмоциялы  ауыртпалықтарға  байланысты  болса,  ақпаратты  стресс  – 
ақпараттың әрқилы ағымдарын жеңе алмауымен байланысты [13; 156]. 
Стресс – адам ҥшін қалыпты қҧбылыс болып табылады. Селье стрестен қҧтылудың амалы 
ӛлім ғана деп тҧжырымдаған. 
Кейбір  жағдайларда  стресс  адамның  еңбекқорлығына  жағымды  ықпал  етуі  мҥмкін. 
Мәселен,  шығармашылық  іс-әрекеттің  кейбір  жағдайларында,  спортта  тҧлға  іс-әрекетпен 
қосарлана  жҥретін  және:  сергектіктен  қуанышқа  дейінгі  ерекше  тҥйсіктерді  тудыратын 
эмоциялы стресті кешіреді [14]. 
Стрестің бірнеше жағымсыз салдары бар: 
1) 
жалғыз  бір  ҧйғарымға  ғана  ден  қойып,  кӛңіл  тоқтату.  Стресс  адамның  бірнеше 
ҧйғарымдардың  ішінен  бірін  таңдау  әрекетін  қиындатып,  мінез-қҧлқы  мен  ойлауына  салмақ 
тҥсіреді; 
2) 
қарсылас  ретінде  адамның  қабылдауы,  оның  мҥмкіндіктері  сынды  сапаларының 
қарапайымдалуы.  Стресс  адамның  әлемнің  ақ-қарасын  тануда  санасын  билеп,  оның  орынды 
жауап беру қабілетінен айрады; 
3) 
шамадан тыс, қажу, шаршау; 
4) 
уақыт  ағымының  шектеулі  болып,  болашаққа  бағытталған  жіті  кӛңілдің  бӛлінбеуі  – 
стресс жағдайында адамның зейіні кӛп жағдайда тек ең қауіпті жағдаятқа ғана шоғырланады. Ол 
жағдаяттың  жағымды  шешімі  табылу  сәтіне  дейін  адамды  болашақтың  мақсат-міндеті  еш 
қызығушылығын тудырмайды; 
5) 
қабылдаған  шешімдерінің  салдарына  жауапкершіліктің  тӛмендеуі,  адамның  ӛзі 
жасаған  әрекеттерінің  нәтижелеріне,  олардың  жағымсыз  сипатына  қарсыласының  әрекеттері 
немесе ӛзге сыртқы жағдай себепкер деп есептеуі, дҧрыс болмаған шешім ҥшін ӛзінің ағаттығын 
мойындай алмауы. 
6) 
стресс  адамның  мінез-қҧлқына  да  жағымсыз  ықпал  етуі  мҥмкін,  мәселен,  адамның 
сӛйлеу  қабілеті  де  бірашма  ӛзгерістерге  ҧшырайды.  Демек,  стресс  адмның  ым-ишарсының  да 
ӛзгеруіне  ҧласады.  Стресс  жағдайына  тап  болған  адамның  физикалық  қалпы  да  ӛзгерістерге 
ҧшырап, денесі қысылып, қҧрысады.  
Г.Селье  стрессті  процесс  ретінде  қарастырып  келе,  оның  тӛмендегідей  кезеңдерін  атап 
ӛтеді: 
1)  мазасыздық кезеңі: әсерге тікелей реакция; 
2)  резистенттілік кезеңі: жоғары дәрежеде оңтайлы бейімделу; 
3)  қажу кезеңі: бейімделу барысының бҧзылуы; 
Сонымен бірге стресс атқарған іс-әрекеттің тиімділігіне әрдайым кері ықпал ете бермейді. 
Олай  болмаған жағдайда  қиын-қыстау  кезеңдерде  туындайтын  тҥрлі қиыншылықтарды жеңуде 
адамсыз ӛзін қауқарсыз сезіп, еңсеру мҥмкін емес болмас еді. 
Ерік  –  адамның  кездескен  қиындықтарды  жеңумен  байланысты  мінезі  мен  іс-әрекетін 
реттеуші кҥш.  
Ерік адамның тҥрлі психикалық процесстерде және іс-әрекетінде ӛзін-ӛзі басқару қабілеті. 
Аам  ӛз  еркінің  арқасында  алдын-ала  жоспарланған  бағыт  бойынша  және  алдын-ала 
ойластырылған  кҥш  негізінде,  сондай-ақ  психикалық  іс-әрекетін  ҧйымдастыра  алу  қабілетін 
бағыттай алады. Еріктің негізінде эмоциялардың сыртқы кӛрінісін реттеуге болады.  
Ерік адамның белсенділігін кҥшейтеді немесе әлсіретеді, қиын кезеңдердің талаптары мен 
міндеттеріне немесе қандайда әлеуметтік топтың арнайы ӛзіндік талаптарына сәйкес психикалық 
іс-әрекетін ҧйымдастырады.  
С.Ю.Головин еріктің мынадай негізгі қызметтерін кӛрсетеді:  
1) мотивтер мен мақсаттарды іріктеу;  
2)  әрекеттердің  мотивациясы  жетіспегенде  немесе  асып  кеткенде  сол  әрекеттерге  деген 
ынтаны реттеу; 
3)  психикалық  процесттерді  адамның  орындайтын  іс-әрекеттерінің  жҥйесіне  қарай 
ҧйымдастыруы;  
4) алдына қойған мақсатқа жетуде кездесетін кедергілерді жеңуде дене және психикалық 
жағдайдың ынталандырылуы.  

жүктеу/скачать 6,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: