Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әліпбиі мен графикасы.
| Құдайберген Жұбанов
Материал 1936 ж. жарық көрген Қазақ тілі терминологиялық сөздігінің алғысөзінен де басылған. 14-дәріс. Орыс графикасына негізделген қазақ жазуы Қазақ жазуының 1940ж. латын графикасынан орыс графика- сына көшуінің бірнеше себебі болды: 1) өзге идеология мен саясат ұстанған Түркия мемлекеті мен кеңестер одағындағы түркі халықтарының араласуына кедергі жасау; 2) араб және латын графикасына негізделген қазақ жазуының негізін қалаған қайраткерлердің (Т. Шонанұлы, Қ. Кемеңгеров, Қ. Жұбанов, Е. Омаров, О. Жандосов, Н. Төреқұлов) “халық жауы” болып шығуы; 3) бір мемлекет (ССРО), ортақ астана (Мәскеу) астындағы халықтардың ортақ мемлекеттік жазуы болуы керектегі (орыс тілі мен жазуы); 4) термин сөздердің орыс тілі арқылы игерілуі; 5) жазу емлесіндегі ала-құлалық т.б. 1926ж. I түркітанушылардың съезінде де, 1929ж. емле кон- ференциясында да қатынасқан орыс ғалымдары әр халық өз жа- зуын өз мүмкіндіктері тұрғысынан шешуі керек деп, бейтарап позиция ұстанғанмен, термин сөздерді орыс тілі арқылы игер-ген жөн (К. Юдахин), орыс жазуының да латын графикасынан кемістігі жоқ (Н. Ф. Яковлев, Жирков), фонетикалық принципке сақтықпен қарау керек (Л. В. Щерба) деген ішінара, іріткі ойла-ры, сондай-ақ қазақ оқымыстыларының да ортақ жазу – орыс жазуына көшкен дұрыс, терминдер орыс тілі нұсқасынша жазы-лу керек (С. Аманжолов) деген көзқарастары, сөйтіп, ақырында орыс графикасын қабылдауымызға себеп болды. Әліпбиі мен графикасы. Бұл жазудың алғашқы әліпби жо- басында (1939ж. 10-тамыз) 40 әріп болды, ал әліпби тәртібі төмендегідей: а, ә, б, в, г, д, е, ж, з, и, й, і, к, л, м, н, ң, о, ө, п, р, с, т, у, ŷ, ұ, ү, ф, х, қ, g, ц, ч, ш, щ, ъ, ы, ь, э, ю, я. Мұнда дауысты дыбыстар (ә, ө, ŷ, ү) орыс әліпбиіндегі жуан дауыстылармен (а, о, у) і-и, й жіңішке дауыссыздармен, ы әрпі жуандық белгісімен қатар келген. Ал қазақ тіліндегі <қ>, <ғ> фонемаларының таңбасы х-әрпінен кейін орналасқан. Ал графикасында мынадай ерекшеліктер болды: біріншіден, дауысты дыбыстардың таңбасы ретінде 14 әріп көрсетілді: а, о, жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|