Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1940 ж. 30-тамызда
| у, е, ы, и, ә, ө, і, ŷ, ү, я, ю, э.
Әліпбиде ё әрпі болмады, ол әріп кездескен сөз ө-мен белгі- ленді: слёт – слөт; е, ө, ә, ү, і әріптері сөзді жіңішкертетіндіктен, бұлар жазылған сөзде ь-белгісі қойылмады; ы, і әріптері сөз мағынасына әсер етпеген жағдайда, я буын араларында жазыл- майды делінді: смағұл, рет, ахмет; я әрпі сөз басында, дауысты дыбыстан соң, қатаңдық, жұмсақтық (ъ, і) белгілерінен кейін жазылатын болды: Яков, химия, аяғы, таяу, мия. Мына мәселелер ескерту ретінде берілді: орыс тілінен енген сөздерде дауыссыздан кейінгі я әрпі ә әрпімен белгіленді (Колә, желәбов, трансләция). ю әрпі түбір ішінде жазылады да (қою, аю), түбір мен жұрнақ ішінде йу тіркесі арқылы беріледі (қойу, сойу). Әліпбиде һ әрпі болмағандықтан, оның қызметін ә, а, х таңбалары атқарды: қаарман (қаһарман), гауәр (гауһар), аһ (ах). Қосар дауыссызға аяқталған сөзге қосымша жалғанғанда бір да- уыссыз түсірілмеді: класс/классқа. Дыбыстық құрамы игерілген кірме сөздер айтылуынша жазылды: газет, самауыр, қамыт, сиез, доға. Араб-парсы тілінен енген сөздердің ортақ әдеби ва- 272 273 риантын орфографиялық сөздіктен қарап, жазу керек делінді, себебі сөз мағынасы дифференцияланып, жазуда айқындала бас- тады: ғаскер – войска, әскер – армеец, ғылым – мәлім. Біріккен жалқы есімдер кіріктіріп те Талдықорған, Қожакелді кіріктіріл- мей де (Амангелді, Қазанғап) жазылатыны көрсетілді. Бір жылдан кейін 1940 ж. 30-тамызда жаңа алфавит жөнін- дегі ғылыми конференция 41 таңбадан тұратын жаңа әліпби ту- ралы жоба ұсынды. Мұнда һ әрпі әліпбиге енгізілді және <ұ> фонемасы э таңбасымен берілді (5-кесте). 1940 жылғы әліпби жобасын жетекшілік еткен С. Аманжолов жобаны талқылауда э әрпін қазақ тіліндегі е дыбысының орны-на қолдануды, ә әрпін екінші буындарға да жаза беруді, я әрпін қолдануды азайтуды, мысалы, түбір мен жұрнақ позициясына жазбауды, ы әрпін тек орыс сөздерінде ғана жазып, қазақ тілін- дегі <ы> үшін басқа таңба алуды ұсынған пікірлердің болғанын және оларға негізді дәлелдер бар екенін айтады. я, ю әріптерінен қызметі арқылы жазу үнемділігіне қол жеткіземіз дейді. Автор ь таңбасын қазақ тіліндегі жер-су атаулары адам есімдерінде қолдануды мақұл көреді. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|