196
197
ендеше бұны өзгертушінің шеберлігі деп біліңдер. Бұларды
өзгерткенде әр әріптің бұрынғы тұлғасын жоймай, өзгерткенін
сездірмей, хат танитын адам бөгелместен оқып кетерлік қылып
өзгерткен».
а.Байтұрсынұлының әліпбиі туралы терең талдау жасаған
ғалым
Н.Уәлидің
сөзіне құлақ түргеніңіз дұрыс: «...фонеманың
күрделі қасиеттерін фонологияда «инвариант-вариант» теори-
ясы тереңірек аша түседі. Фонема – инвариант, ал дыбыстар
олардың сөздегі варианттары. Әр вариант инварианттағы мәнді
белгілерді сақтай отырып түрленеді, әр вариантта инвариантқа
тән қасиет сақталады. Қазақ тілінің дауыстылар жүйесінде бес
инвариант фонема бар. Осы инвариант фонемалардың нақты
қолданыста әрқайсысының,
е
дыбысынан басқасының, жуан,
жіңішке әуезбен түрленіп отыратын екі варианттары бар:
вариант [а]
ақ
1. инвариант-фонема <а>
вариант [ә]
әк
вариант [о]
оқ
2. инвариант-фонема <о>
вариант [ө]
әк
вариант [ұ]
ұқ
3. инвариант-фонема <ұ>
вариант [ү]
үк
вариант [ы]
ық
4. инвариант-фонема <ы>
вариант [і]
ік
5. инвариант-фонема <е> [е]
ек
Әдетте
[а]
мен
[ә]
варианттарын бір инвариант-фонема деп
тану үшін олардың өзара ортақ белгілері болуы шарт. Ол екі
варианттың да ашық, езулік, қысаң, еріндік болулары. мысалы:
Достарыңызбен бөлісу: 
