Н.Уәли
«Латын графикасы негізіндегі қазақ әліпбиі:
та-
рихы, тағылымы және болашағы» (Алматы, 2007.) жинағына
жариялаған мақаласынан.
15-семинар. Жаңа қазақ-латын әліпбиінің
жобасы мен графика мәселесі
Ойлану үшін берілген сұрақтар:
1. Жаңа қазақ жазуында төл әріптер мен кірме әріптердің
арақатынасы қандай болу керек деп ойлайсыз?
2. Жаңа әліпбиде Байтұрсынұлы әліпбиінің құрамын сақтауға
қаншалықты мүмкіндік бар деп ойлайсыз?
3. Қазақ тілінің өзіне тән дыбыстарын таңбалауда әріп тіркесі мен
әріп диакритикасын пайдаланудың қайсысы тиімді деп ойлайсыз?
Латын графикасын қандай сипатта алуға болады?
Латын
графикасын қабылдау қажеттілігін, ондағы әліпби
құрамын көрсететін пікірлер баршылық. Қазақ тілінің дыбыс
жүйесін ла-тын графикасының 26 әрпімен қалай береміз деген
сауалға біраз авторлар мынандай бағытта жауап берген.
Бірінші бағыт, басты бағыт –
латын әліпбиінің
құрамынын
шықпау,
26
әріптің мүмкіндігін пайдалану,
бұл
экономикалық
шығынды
азайтып,
халықаралық
коммуникацияны жеделде-теді.
Жалпы, этрус әліпбиінің бір бұтағы болып табылатын ла-
тын жазуы – б.э.д. VIIғ. Пайда болып, б.з. I-Vғғ. Толық жетіл-
ген, басында 20 таңбасы бар, кейін б.э.д. Іғ. Грек сөздерін жазу
үшін
y, z
әріптерімен толыққан, соңында тағы бір әріп қосып 23
таңбаға жеткен қазіргі латын жазулы тілдердің түпнұсқасы
болған әліпби. Негізгі әліпби құрамы мынадай:
1. A [а]
9. I [и]
17. R [р]
2. B [б]
10. K [к]
18. S [с]
3. C [ц] [к]
11. L [л]
19. T [т]
4. D [д ]
12. M [м]
20. V [в]
Достарыңызбен бөлісу: |
