а-е-ә,
ы-і,
о-ұ,
ө-
ү),
дауыссыздардың 20-дан аса жуан-жіңішке вариантымен 10
инвариант фонема-ны (
б,
д,
ғ,
й,
қ,
л,
н,
р,
с,
т
)
берген түркі
тілдеріндегі үндесім құбылысын дауыссыздар санын
көбейтумен шешкен графика болып табылады.
Осыған байланысты графикасында
а-е
(э~ә)
фонемасын
белгілейтін таңба неге сөз ішінде және сөз басында берілмеді,
керісінше,
<о-ө>
фонемасы неліктен сөз басында және ортасын-да
таңбаланды деген сауал төңірегінде ойланып көрелік.
а
графемасы басқа
<ы>, <о>, <ө>
инварианттарының
таңбаларына қарағанда жиі түсіріліп отырған. Мысалы,
дғ
(адағ), дғр (адғыр), йғучы (айғучы), нығ (анығ).
Ал сөз соңында
жүйелі таңбаланады:
бунча,
йзқа
(йазықа),
кче
(кече)
. Сонда
таңбаланған дыбыс ашық езулік (
а,
е,
ә
) әрпіне қалай кодталған
және рунист ғалымдар қалай топшылаған?
Ол, біріншіден, біздің ойымызша, өзге үш дауысты фонема-
ның ескерткіштерде белгілену маркерлігімен өлшенеді. Өйткені
<
a
e
>
дауыстысынан басқа
<
o
y
>, <
Y
o
>, <
ы
і
>
гиперфонема-
лары инициал позицияда да, І-буында да жүйелі таңбаланып
отырса, (
ыдқ
(ыдуқ),
өлглі
(өлгелі),
үчн
(үчүн)),
<ү>, <у> фоне-
малары барлық позицияда беріледі. Сонда
o
y
Достарыңызбен бөлісу: |
