Кейбір мәселелері
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Е» етістігі
Екен: е+кен (кеткен: кет+кен сияқты); «е» бұрын «ер» болған. Ер болу деген мағынада (стать мағынасында). Етті дегендегі «е» де осы «е» – болдырды деген мағынада. Мұндағы т – өзгелік етіс; Ағар: ақ+ар; Мұндағы «ар» да сол «ер». Ер=е болғаны белгілі. Cонда ағар – ақ бол деген мағынада. Көбейді: көп+е+й+ді (мұндағы «е» мен «й» әлгі «ер» емес пе екен, өйткені «р»-да «и» секілді ауыз жолды сонор ғой). «Ер»-дің түрленуі: бұрын: ерді еркен ермес қазір: еді екен емес (Мұның ер, ар формасы жоғалды ма екен?). Cөздердің тапқа бөлінбеген дәуірі және адамның конкрет түсінуі Бұрын есім сөз бен етістік сөз ажыратылмаған: ат деген сөз бен атта деген сөз бір болған. Ат=ат+та=ат бол (ол кездегі түсінік конкрет болған: Аттығы бар адам – ат болуға жарайтын). Жылы – сын есім, жылы – етістік. «Жазу» әрі есім, әрі етістік (бұрын). Бір ғана керек деген сөздің бірде етістік, бірде есім болуын қосымшасынан байқаймыз. Мысалы: керекті – етістік, керегі жоқ – есім. Полиазият (Азияның солтүстігіндегі халық) тілінде қосымшаларының түріне қарай бір сөздің өзі бірде етістік, бірде есім болады. Конкрет түсінуге байланысты айтарымыз: бұрынғы ұйғыр тілінде жел деген мағынада есін сөзін қолданған. Есіне = есін+е = жел болу (жел есті деген тіркесті еске түсірейік). «Есіне» сөзінің құрылысы ойна деген сияқты: ой+н+а – есін+е; а = е; Таңырқады – таңқалды; таңыр=таң+ыр=тәң+ір; Таң=аспан бөлегі; ір – аспан. Бұрын адам өзін кішкене дүние деп есептеген. Бет-ауызды аспанға ұқсатқан бет – таң атып келе жатыр. «Таң қалу» деген тіркесті кейде қысқартып таңырқау дейміз. Ұятсыз деуді бетсіз деуімізде де осы конкреттік бар. Бұл қолданыстың да ым тілінен шыққандығы байқалады (бетін сызу – ым тілінен қалған қалдық; заттық көрсеткіші (материальное выражение) – бет. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|