Кейбір мәселелері
ша/-ше болып ықшамдалған: тайын+ша, өгіз+ше, ту+ша, құнан+ша, дөнен+ше (құнажын
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| ша/-ше болып ықшамдалған: тайын+ша, өгіз+ше, ту+ша, құнан+ша, дөнен+ше
(құнажын, дөнежін). Қазіргі кезде еркек қой, еркек тоқты деп сөйлейміз; бұл құрылымдағы еркек – анықтауыш. Ол анықталатын сөзден бұрын тұр. Енді осының бұрын қандай болғандығын тексерейік: «қошқар» деген сөздегі қош – қой дегенді білдіреді, қар – еркек; айғыр дегендегі ай – ат, соңындағы ғыр жоғарғы қар сөзінің редукциясы; кейінен осы қар сөзінің басындағы қ түсіп қалып, -ар болып ықшамдалған. Ал -ар тұлғасының -ер болуы әбден ықтимал (ар+лан – ит тұқымдас хайуанның еркегі). Олай дейтініміз бір замандарда түркі тілдерінің дауыстыдан басталатын сөздерінің бәрінде де дауыстының алдында дауыссыз (сонор дыбыстардың бірі болған; ар сөзінің басындағы а дыбысы «е» болып та айтыла беруі мүмкін. Өйткені бұрынғы замандарда дауыстылар бірінің орнына екіншісі қолданыла берген. Нәтижесінде жоғарыдағы «қар» сөзі жүре келе «ер» болып кеткен демекпіз (айғыр дегендегі «ай» қазақ-қыпшақ тілінің нормасы; біз ай сөзін бөлек айтпаймыз, ат дейміз; ат – якут тілінің нормасы, ай – біздің тіліміздің нормасы. Бұл келтірілген мысалда ерте уақытта анықтауыштың анықталатын сөзден бұрын орналасатынын көрсетеді. XI ғасырдағы Қашғари сөздігінде еркеж деген сөз ұшырайды. Бұл – теке дегенді білдіреді; ер – еркек, кеж – ешкі (түрікте кежі, татарларда казакәй, орысша коза). Бізбен тілдес татарларда атасарық, атақаз деген сөздер көп ұшырайды: ата – еркек. Татарлардың әтеш деген сөзіндегі әте-ата, соңындағы ш кішкене дегенді білдіреді. Бұл да жоғарыдағы айтқандарымызды дәлелдейді. Қытай тілінде дао – қылыш, дза – бала, осы екеуі қосылып дао+дза болса, пышақ деген сөз болады; Ал, сияо – дао + дза = кездік (кішкен пышақ) болады. Қытайша жөн – адам, жөн – дза – сурет; дза – кішрейту, дзы – бала (кәдімгі бала). Нәтижесінде, қытай тілінде де анықтауыштың анықталатын сөзден соң келетіні анықталады. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|