Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы
К. Аханов, Тіл біліміне кіріспе, Алматы, 1965, 128-129-бет
жүктеу/скачать 5,78 Mb. Pdf көрінісі
|
file-4107 3
| 1 К. Аханов, Тіл біліміне кіріспе, Алматы, 1965, 128-129-бет.
2 А. Ыскақовтың жоғарыда аталган кітабының 323-беті. 192 Қазақ тіліндегі сүзеген, тебеген, цабаган, ж атаган тэрізді сөздер формасы жағынан есімше тэрізді болып көрінгенмен, гілдік табигаты жагынан сын есімдердің қатарына енеді. Бұлар анықтауыш қызметінде жүмсала-жұмсала келіп, заттың түракты белгісін, сапа-қасиетін білдіретін сын есімдер болып қалыптас- қан да, өздерінің түп торкіні - есімше формасының білдіретін мағыналарынан мүлдем айырылған. § 111. Сөздер эр басқа мағыналарында эр баска соз табына енеді. Мысалы, ауыру созі зат есім де ( ескі ауы ру; А уы ру пұттап кіреді, мысқалдап шыгады. Мақал), сын есім де (А уыру жүрек ақырын соғады, жай. Абай), етістік те (ау ы р ы п цалу) бола алады. Осылай болғандықтан, бүларды лексика-грамматикалық омонимдер ретінде қарау жен болмақ. Қазақ тілінде эрі зат есім, әрі сын есім түрінде қаралатын салцын, суъщ, ыстъщ, жаръщ тәрізді лексика-грамматикалық омонимдер бар. Бүлардың зат есім сыңарлары зат есімдерше, сын есім сыңарлары сын есімдерше түрленеді (мысалы, шырай формаларын қабылдайды), солардың эр-қайсысына тэн категориялармен сипатталады. § 112. Сөз таптарының бір-біріне ауысу процесін түрлі тілдерден байқауға болады. Субстантивтену, адъективтену, прономиналдану, адвербиалдану қүбы лы стары сөздердің лексикалық м ағы налары мен грамматикалык магыналарының өзгеруі нәтижесінде іске асады да, аталган кұбы лы стар бір сөз табының басқа соз табына ауысуын білдіреді. Субстантивтену күбылысы бойынш а басқа соз таптары зат есімге, адъективтену қүбылысы бойынша - сын есімге, прономиналдану қүбылысы бойынша - есімдікке, адвербиалдану кұбылысы бойынша - үстеуге, вербалдану қүбылысы бойынша - етістікке ауысады. Сын есімдердің субстантивтенуіне орыс тілінде больной, ученый, раненый, жинақтау сан есімнің субстантивтенуі не трое (мысалы: трое в лодке ) деген создер мысал бола алса, есімшелердің адъективтенуіне қазақ тілінде цашаган, тебеген, сүзеген, сан есімнің прономиналдануына біреу (мысалы: біреу келіп кетттІ), зат есімдердің адвербиалдануына кешке, күнде, сын есімдердің адвербиалдануына зорга, босца, лаж сыздан, етістіктің косемше түрінің адвербиалдануына аздап, цашпа, жагалай, ж ата- ж астана деген создер мысал бола алады. жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|