И. М. Шанский, Фразеология современного русского языка, издание 2-е, М

жалғауы, онан кейін тәуелдік жалғауы, мұнан соң септік жалғауы 
жалғанады да, жалғаулардың осылайша жалғану тэртібі, сөз құра- 
мындағы морфемалардың қалыптасқан орны берік сақталады. 
Фразеологиялық сөз тіркестерінің кұрылысы мен кұрамында да 
осындай тұрақтылық бар. Оларды құрастырушы құрылымдық 
элементгер (сөздер) басқа сөздермен алмастырылмай, сыңарлар- 
дың бұрыннан қалыптасқан орын тэртібі өзгермей, тұтасқан 
күйінде қолданылады.
3. 
Жоғарыда сөзге тэн белгілердің бірі семантикалық тұтасгық 
дедік. Семантикалық тұтастық белгісі сөзге ғана емес, онымен 
бірге фразеологиялық сөз тіркестеріне де тэн.
§ 49. Сөз бен фразеологиялық сөз тіркестерінің жоғарыда 
аталған ұксас жақтары мен ортақ белгілері сөздің бір түрі -
күрделі сөздерге де тэн. Атап айтқанда, 
аццу, аццүтан, көщүтан,
тасбаца, көлбаца, цүрбаца, боз торгам, цара торгам, суыц торгаіі,
ащы шек, тоц шек, соцыр ш ек
1 жэне т.б. осылар тәріздес күрделі 
сөздер де сөйлеу процесінде жасалмайды, тілде эуелден жасалып 
қалыптасқан, даяр сөздер ретінде жүмсалады. Аталған күрделі 
сөздердің құрамындағы сыңарлар, мысалы, 
тасбаца
дегеннің 
тас
жэне 
баца
деген сыңарлары немесе 
суыц торгай
дегеннің 
суыц
жэне 
торгай
деген сыңарлары бір-бірімен сөйлеу кезінде 
тіркестірілмей, бұрыннан тіркестіріліп қойылған сыңарлар ретін- 
де ұғынылады да, осы сыңарлардың тіркесуінен жасалган күрде- 
лі сөз эбден қалыптасқан, бір бүтін сөз ретінде біздің жадымызда 
сақталады. Мүндай күрделі сөздерді керегінде даяр тұрған түтас 
күйінде басқа сөздермен тіркестіріп қолдана береміз.
Сөз 
бен 
фразеологиялық 
сөз 
тіркесінің 
қүрамы 
мен 
құрылымындағы тұрақтылык қасиет күрделі сөздерге де тэн. 
Мысалы, 
аццүтан, тасбаца, көртыищан, цаптесер, орынбасар,
боз торгай, боз цырау, цара торгай, суьщ торгай, царацүрт
(жэндік), 
царацүйрыц
(аң), 
царацат
(жеміс), 
цосаяц
(аң), 
су
жылан, оц жылан, цазан цап, жел бау, тау сагыз, көк сагыз, кәрі
жілік, асыц ж ілік
(бүлар орфографиялық сөздікте көрсетілген

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: