В .А . Богородицкий. Общий курс русской грамматики, стр. 101

сыртқы қабы») енген кезінде), дәл казіргідегідей негіз бен 
жүрнақтарға (-н жэне 
-йк)
мүшеленбейтін болған1.
Орыс тілінде, этимологиясын ескергенде, морфемаларға 
ажыратылмауға тиісті 
фляжка
(поляк тілінде Яазгка — «фляга») 
сөзі 
крышка, книжка, тележка
жэне т.б. осылар тәріздес сөз- 
дердің құрылымы мен үлгісіне үқсас келіп, аналогия бойынша 
морфемаларға туынды сөз ретінде бөлшектенеді де, 
-к(а)
жүрнақ 
ретінде, 
фляга
«түпкі» форма ретінде танылады. Орыс тіліне 
түркі тілдерінен енген 
басмачи
сөзі орыс тіліндегі 
лихачи, палачи,
толмачи
тэрізді сөздердің үлгісімен аналогия бойынша игеріліп, 
көпше түріндегі атау септіктің формасы ретінде қаралады. Бұл 
сөздің туынды емес негізі (негіздің морфемаларға мүшелене алу 
қабілеті бүл сөздің түркі тілдерінен ауысқан кезінде жойылған) 
орыс тілінде қазірде 
басмач-
(негіз) және 
-и
(жалғау) түрінде 
ажыратылады. Латынның 
лекция
деген сөзі поляк тілінен орыс 
тіліне қосымшасыз сөз ретінде енген. Кейініректе 
лекция
сөзімен 
түбірлес лектор сөзі еніп, бүлар бір-бірімен қатарлас келген де, 
лекция сөзі рекомпозиция процесіне (сөздің қүрылымының қайта 
өзгеру процесі) үшырап, ол 
лект-
деген түбірге жэне 
-ці-
жұрна- 
ғына ажыратылатын болған2.
Күрделену қүбылысы көбінесе төл сөздерде емес, кірме 
сөздердің морфемалық қүрамында үшырасады.
§ 74. Сөздің морфемалық қүрамына талдау жасауда ескеретін 
процестердің бірі -
декорреляция процесі.
Декорреляция процесі 
бойынша, сөздің о бастагы морфемалық қүрамы да, морфемалар- 
дың ара қатысы да, саны да, орны да өзгермей, олардың сипаты мен 
мағынасы өзгереді. Декорреляция сөздің морфемалық қүрамын 
өзгертпейді, сөз морфемаларға алғашында қалай мүшеленсе, 
қазірде де солай мүшеленетін болады. Сөздің қүрамында оның 
жасалу кезінде қанша морфема болса, сонша морфема сақталады, 
бірақ созді құрастырушы морфемалардың сипаты мен мағынасы 
бұрынғысынан басқаша болып, бір-бірімен өзгеше байланысқа 
түседі3. Мысалы, декорреляция процесінің әсері бойынша, орыс

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: