Бұл  д а со н д а .  131-133-беттері

сөздерге жатады да,  біркелкі,  шекара,  демстыс,  кунбагыс,  асцазан, 
ацсацал,  көзэйнек,  цолтума,  жарымес,  көнетоз,  досжар,  әлдекім, 
эркім  тэрізді  сөздер  біріккен  сөздерге  жатады»1.  «Айбалта,  ацса­
цал,  асцазан,  тасбаца,  баспасөз,  кезцұйрыц  тәрізді  сөздер  де,  агп 
шабар,  иіац басар,  цазан бүзар,  сары май,  цара май,  көр тыиіцан, 
жалац  бас,  жас  ұлан,  жылцышы  ата  сияқты  күрделі  цүрама 
сөздер де (курсив біздікі — К. А.) әуелгі жай  сөз тіркестері негізінде 
калыптасқан»2.  Автор  кіріккен  сөздердің  (сіңіскен  негіздер  деуге 
болады) табиғатын дұрыс  айқындай  келіп,  асцазан тэрізді  сөздер- 
ді  біріккен  сөздердің,  көртыищан тэрізді  сөздерді  күрделі  қүрама 
сөздердің қатарына жатқызуды жөн көреді. Ш ындығында, асцазан 
деген  мен  көртышцан  дегеннің  құрылымы  жагынан  да,  біртұтас 
атау  ретіндегі  қызметі  жагынан  да  бір-бірінен  айырмашылығы 
жоқ. Демек, бүлар күрделі сөздердің эр басқа тобына емес, бір ғана 
тобына енуі керек.
1967  жылы  Қазақ  ССР  Ғылым  академиясының  Тіл  білімі 
институты  шығарған  «Қазақ  тілі  грамматикасында»  (кітап- 
тың  «алғы  сөзінде»  бүл  еңбек  «академиялық  грамматика»  деп 
аталган)  күрделі  сөздердің  жоғарыда  аталған  түрлері  былайша 
топтастырылады:
«Сары  м ай  деген  күрделі  сөз  бастапқы  анықтайтын  жэне 
анықталатын  екі  компоненттен  кұралғанм ен,  оның  компонент- 
тері  эрі  ды бы сты қ  өзгеріске  де  үш ы рам аган,  эрі  өзді-өзінің 
лексикалы қ  м ағы насы н да  сақтаған;  б ірақ лексикалануды ң  нэ- 
тиж есінде  екі  ком поненттің  әуелгі  си н такси стік  қаты настары  
бүзы лған да,  олар өзді-өзінің ертедегі грамматикалық қызмеггері- 
нен  айырылган.  Күрделі  сөздердің  бүл  түрін  лексикаланган  қүра- 
ма  сөздер  деп  атап,  оларга  айбалта,  ацсацст,  асцазан,  тасбаца, 
баспасөз,  кезцүйрыц,  цара май,  ат цосшы,  ж алаң  бас,  жалаң аяц, 
цошцар  ата,  зецгі  баба,  жылцышы  ата,  ат  шабар,  атца  мінер 
сияқтыларды жатқызуға болады»3.
«Біріккен  сөздердің  кейбіреулерінің  компоненттері  өзді- 
өздерінің  бастапқы  формаларын  да,  мағыналарын  да  түгел

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: