Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы
жүктеу/скачать 5,78 Mb. Pdf көрінісі
|
akhanov k grammatika teoriiasynyn negizderi
| 1 Бұл да сонда, 20-бет.
2 Бұл маглұматтар В.М . Ж ирмунскийдің «О границах слова» (сб. «М орфологи ческая структура слова в языках различных типов», М .-Л ., 1963, стр 14-15) деген мақаласы бойынша келтірілді. 124 Щерба былай деп жазды: «Тіл білімінде сөз формалары дегеннен әдетте бір сөздің эртүрлі реңктерін немесе әртүрлі қызметіндегі бір ұғымды белгілейтін материалды эртүрлі сөздерді түсінеді... Писать жэне писатель тәрізді сөздер бір сөздің формалары болып саналмайды, өйткені біреуі іс-әрекетті көрсетсе, екіншісі белгілі бір бейімділігі бар адамды көрсетеді. Мүны былай қойғанда, худой, худоба тэрізді создерді де бір сөз деп санамаймыз. Оның есесіне худой жэне худо тәрізді сөздерді бір сөздің формалары деп санауға біз өте-мөте бейімбіз, бірақ худо түріндегі сөздердің вроде, вкось, наизусть сөздерімен қызметінің бірдей болуы жэне соңғыларымен параллель келетін сын есімдердің болмауы айрықша үстеу категориясын жасайды жэне белгілі дәрежеде худо созін худой сөзінен алшақтатады. Әрине, тілде эрқашан да болатыны сияқты, айқын емес, толқушы жайлар бар. Сонымен, столик, стол деген сөздің формасы бола ма? Тіл білімінде зат есімдердің кішірейткіш формалары туралы айтылып жүргенмен, мұның озі онша ашық-айқын емес. Предобрый, эрине, добрый деген сәздің формасы болады да, сделать делать деген сөздің формасы болады, бірақ добежать бежать деген сездің формасы бола қояр ма екен, өйткені қимылдың озі бұл жағдайларда әр басқа сияқты болып кәрінеді»1. Акад. В.В. Виноградов форма тудыруды (формообразование) кең түрде қарайды да, соз тудырушы жұрнақтардан басқа форма тудырушы жүрнақтар бар деп есептейді2. Ол зат есімдердің форма тудыратын жүрнақтарына күллі «субъективті мэнді жүрнақтар- ды» (кішірейткіш, үлғайтқыш, еркелету, кемсіту мэнді жұрнақтар жэне т.б.), сын есімнің форма тудырушыларына салыстырудың эдеттегі түрлері (мысалы: добрый - добрее - добрейший) жэне олардың аналитикалық формалары гана емес (мысалы: более добрый, самый добрый), сонымен бірге күшейткіш түрлерін де (мысалы: предобрый, прескверный), сапаның субъективті мәні бар формаларын да (мысалы: желтоватый, ж елтенький) жатқызады. Ал етістіктің форма тудырушыларына шақ пен рай формалары- нан басқа инфинитив, көсемше, есімше жэне етіс формалары жаткызылган. Акад. В.В. Виноградов орыс тіліндегі «петь — пою жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|