Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы



Pdf көрінісі
бет44/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   237
Байланысты:
akhanov k grammatika teoriiasynyn negizderi

Қатынас  I  (зат  есім).  Біреуге-біреудіц  қатынас,  хабары  да 
азайды  (М.  Әуезов).  Әр  бөлменің ұзынын,  көлденеңін,  ішкі  қаты- 
нас есіктерін -  бэрін де Абай өзі кағазға сызып, Әйгерімнің қолы- 
на табыс еткен  (М.  Әуезов).
Қат ы пас II  (етістік).  Әр үй  өз  басымен  өзі  элек,  біреуге  біреу 
катынаса алмай қалды (Ғ. Мүсірепов).
Бұл  омонимдердің (айтыс I  -  айтыс  II,  цатынас  I -  цатынас 
II)  алдыңғы  сыңарлары  -   аіігп,  цатына  етістіктеріне  зат  есімнің 
-с  (-ыс,  -іс)  жүрнағы  жалғану  арқылы  жасалса,  соңғы  сыңарлары 
аталған  етістіктерге  ортақ  етістің  -с  (-ыс,  -іс)  жүрнағы  жалғану 
арқылы  жасалған.  Түркологиялық  кейбір  әдебиеттерде  бұл
38


жұрнақтар  әрі  зат  есім,  эрі  етістіктің  ортак  етіс  түрін  тудыратын 
бір  жұрнак  ретінде  қаралған.  Ш ындығына  келгенде,  бұлар  -  
дыбысталуы  бірдей  болганмен,  шығу  тегі  жағынан  да,  мағынасы 
мен  кызметі жағынан да эр басқа жұрнақтар.
Осындай  омонимдес  аффикстердің  қатарына  етістіктің  т 
(-ыт,  -іт)  жұрнағы  мен  зат  есімнің  -т   (-ыт,  -іт)  жұрнағы  да 
енеді.  Мысалы,  цүмарт,  сейілт,  шырамыт,  царауыт,  цырауыт
мүиарт,  кеңіт  деген  сөздердің  құрамындағы  -т   (-ыт,  -іт )  аф­
фикс!  -   етістіктің  жүрнағы  болса  (бұл  жұрнак  есімдерден  етіс- 
тіктер  тудырып  тұр),  бөгет,  іиабыт,  іркіт,  сырцат  тәрізді  сөз- 
дердің  кұрамындағы  -т   (-ыт,  -іт)  аффиксі  -   зат  есім дердің 
жұрнағы  (бүл  ж ұрнақ  етістіктерден  зат  есімдер  тудырып  тұр). 
Бұл  жұрнақтарға  омонимдес  болып  келетін  тағы  бір  ж ұрнақ 
бар,  ол -  өзгелік  етістің  -т   (-ы т ,  -іт )  жұрнағы.  М ысалы:  бүра- 
т.  құра-т,  сүра-т,  цуан-т,  тарыл-т,  ж т а-т ,  суал-т жэне т.б.
Етістіктің  н,  (-ын,  -ін)  жұрнағы  мен  зат  есімнің  -//  (-ын,  - 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет