§ 47. Тіл білімінде тіркесіп қолданылатын сөздердің кейбір
тобын, мысалы, орыс тіліндегі железная дорога дегенді Л.В.
Щерба күрделі сөздің қатарына жатқызса, В.В. Виноградов жэне
т.б. ғалымдар тұрақты сөз тіркесінің қатарына жатқызады2.
Кейбір түркологтар фразеологиялық сөз тіркестерін күрделі
сөздердің қатарына жатқызады. Мысалы, Н.А. Кононов өзбек
тіліндегі к,ули кенг, цули очик (қолы ашық - «жомарт, береген»),
манглайи цара («бақытсыз») тэрізді фразеологиялық сөз тіркесте-
1 В. 3. Панфилов, Об определении понятия слова. Сб. «М орфологическая
структура слова в языках различных типов». М .-Л ., 1963, стр .140-142.
2 Грамматика русского языка, Изд. АН СССР, т. I, М ., 1953, с т р .16.
73
рін күрделі сөздер деп есептейді1. Н.А. Баскаков қаракалпақ
тіліндегі намаз дигер шагында деген фразеологиялық сөз тіркесін
синтаксистік тэсіл арқылы жасалған күрделі сөз деп карайды2.
Э.В. С евортян азербайж ан тіл ін д егі агсаггал («ақсақал»),
гарангуиі («қарлы ғаш »), аяггабы («аяқ киім »), ачы гкөз
(«көзі ашық»), күнебахан («күнбағар»), башкәсен («бас кесер»)
тәрізділерді күрделі сөздер деп есептейді3.
Қазақ тілін зерттеуші А.Ы .Ысқақов күрделі сөздерді тілдік
мол материалдың негізінде кең көлемде қарастырып, күрделі
сөздер деген ұғымның ішіне фразеологиялық сөз тіркестерін де
енгізеді. Ол былай дейді:
«Күрделі сөз деп кемінде екі я онан да көп дара сөзден (жалаң
я туынды түбірлерден) құралып, ритм ырғақ жағынан бір ұдай,
лексика-семантикалық жағынан біртұтас, лексика-грамматика-
лық жағынан бірбүтін түлға болып бірлесіп тұракталған қүрама
сөзді (я сөз тіркесін) айтамыз.
Мысалы, бугін, биыл, агайын, қолганат, бүгін-ертец, кешелі-
бүгінді, агайын-туысқан, келе гой, айта отыр, отыра түр, еңбек
ет, цүрмет цыл, ст қызыл, ал цара көк, сап-сары ала, ала жаздай,
ала цыстай, күні бүгін, күні ертец, жалац аяц, ж алаң бас, цүр
қоліиац, цұр алацан, темір жол, цояп жүрек, ңырги қабак, темір
цазъщ, жеті царацшы, тау согар, бас бүзар, үр да жьщ, көр де
цой, көз бояу, жан цию, арца сүйеу, таяц жеу, сол себепті, сөйте
түра сияқты сөздердің бэрі де күрделі сөздерге жатады»4. Бүл
мысалдардың ішінде нағыз күрделі сөздермен бірге ңояи жүрек,
цырги цабац, бас бүзар, үр да жъщ жэне т.б. фразеологиялық
сөз тіркестері де берілген. Мұнан эрі автор фразеологиялық сөч
тіркестерін күрделі сөздердің катарына қосу жайында былай дей-
ді: «Бір жағынан, ала аяц, бос белбеу, бас ссіуга, ж үрек жүіщан,
ж үрек жалгау, ауыз жаласу, жаны ашу, жүлдызы царсы, тонның
1 А.Н . Кононов. Грамматика соврем енного узбекского литературного языка, М.—
Достарыңызбен бөлісу: |
