Келеді деме, қайдан мұң?

13

№27-28 (1285-1286) 

10 – 22 шілде 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

ИМАН

 «Мекке, 

Мәдинам менің!»

Түлектері мақтан етеді

  

БІЛІМ КӨКЖИЕГІ

ЖАҢА КІТАП

Жуырда Респпубликалық дарынды 

балаларға арналған Абай атындағы 

мамандандырылған дарынды 

балаларға арналған қазақ тілі мен 

әдебиетін тереңдете оқытатын 

қазақ орта  мектеп-интернаты 

өзінің елу жылдығын атап өтті. Оған 

осы мектепті бітіріп, еліміздің әр 

түкпірінде түрлі мамандықтарда  

қызмет істеп жүрген  түлектер 

қатысты. 

Мектеп оқушылары және мұғалімдерінің 

ұйымдастыруымен үлкен концерт беріліп, 

мектеп мұғалімдері мен қонақ болып  кел-

ген түлектер өз тілектерін білдіріп, сөз 

сөйледі. 

Аталған білім ордасы 1957 жылы 

рес публика көлемінде ауылдағы малшы 

қауым балаларына арналған мектеп-ин-

тернат ретінде ашылып, Ы.Алтынсарин 

а т ы н д а ғ ы   П е д а г о г и к а л ы қ   ғ ы л ы м и -

зерттеулер институтының эксперименттік 

базасы ретінде 1988 жылдың тамызы-

на дейін жұмыс істеді. 1988-89 оқу жы-

лынан бастап, Қазақ тілі мен әдебиетін 

тереңдете оқытатын орта мектеп-интернат 

атағын алды.  ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 

19-қазанда қабылдаған №1754 «ҚР Білім 

және ғылым министрлігінің мәселелері» 

қаулысына сай қайта құрылып, 2003 жылғы 

1-тамыздағы №774 қаулысының негізінде  

«Республикалық мамандандырылған 

дарынды балаларға арналған қазақ тілі 

мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта 

мектеп-интернаты» болып өзгертілді. ҚР 

Үкіметінің 2006 жылғы 31-мамырындағы 

№480 қаулысымен қазақтың бас ақыны, 

а ғ а р т у ш ы ,   ф и л о с о ф ,   қ а з а қ   ж а з б а 

әдебиетінің негізін салушы Абайдың есімі 

беріліп, «Абай атындағы Республикалық 

мамандандырылған дарынды балаларға 

арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете 

о қ ы т а т ы н   о р т а   м е к т е п - и н т е р н а т ы » 

мемлекеттік мекемесі болды.  

Мектеп-интернат директоры «Ы.Алтын-

сарин» белгісінің  иегері – Мұхтар Ибраимов 

өз ісіне аса жауапкершілікпен қарап, 

балаларды тәрбиелеуге бар күш-жігерін 

жұмсауда.

Абай атындағы Республикалық мектеп-

интернаттағы оқу-тәрбие үрдісінің мақ-

саты – қазақ тілі мен әдебиетін терең детіп 

оқыту арқылы сөз өнеріне бейім дарынды 

оқушылардың әлеуетті мүмкіндіктерін 

неғұрлым толық дамыту үшін мамандан-

дырылған жалпы  білім беретін элиталық 

білім беруге қол жеткізу болып табылаты-

нын айта кетуіміз керек.  

Мектеп-интернат құрылғаннан бас-

тап, өткенге көз жіберсек, мұнда дарынды 

ұстаздар сабақ беріп, дарынды түлектер 

білім алғанын қазір қызмет етіп, елге сіңіріп 

жүрген еңбектерінен байқаймыз.  Атап 

айтатын болсақ, ардагер ұстаздар: Ленин 

орденінің иегері Венера Қуанышбаева, 

Еңбек Қызыл Ту орденінің иегері, методист-

мұғалім Сара Масина,  Қазақ ССР оқу-ағарту 

ісінің озаты Аршагүл Пралиева,   ҚР халыққа 

білім беру ісінің үздігі Назия Әйтімова, ҚР 

Еңбек сіңірген қызметкері, жазушы-ұстаз 

Орынша Қарабалин, КСРО Халық ағарту 

ісінің, Қазақ КСР оқу-ағарту ісінің озаты 

Кәрменкүл Есдәулетова, Халық ағарту ісінің 

озық қызметкерлері: Аманкүл Баймаханова, 

Роза Бөрібекова, Гүлбағиша Тұмарбаева, 

Күлайша Әбуова, Самат Әбдіразақов және  

осы жолдардың авторы бүкіл өмірін жас 

ұрпақты тәрбиелеуге арнаған жандар. 

Қазіргі таңда осы мектепте дарынды, та-

лантты көптеген ұстаздар қызмет атқаруда. 

Ал осындай ұстаздардан дәріс алған 

түлектер қазір республикамыздың әртүрлі 

салаларында еңбек етіп, ел мақтаныштарына 

айналған. 

Биылғы оқу жылында республикалық 

ғылыми-жобалар байқауларына  30 оқушы 

қатысып, 26 оқушы жарыстың жүлдегерлері 

атанып, 2 оқушы мақтау қағазымен  мара-

патталды. Соңғы 4 жыл бойына  ғылыми 

жобалар сайысында жоғары көрсеткіштерге 

қол жеткізіп, І орын алып, «Үздік ко-

манда» атағына ие болды. Жыл сайын  

әлемнің әртүрлі  елінде өтетін халықаралық 

олимпиадаларға, ғылыми жобалар жары-

сына оқушылар   қатысып, білім гранттарын 

жеңіп алады. Биылдың өзінде  Халықаралық 

жарыстарға 43 оқушы қатысты.

Мектеп түлектері 2014-2015 оқу жы-

лында 40 оқушы Ұлттық бірыңғай сынақ 

тапсырып, жақсы нәтиже көрсетті. Он 

оқушы «Алтын белгі», бес оқушы «Ерек-

ше аттестат» иегері атанды. Елбасымыз 

Н.Ә.Назарбаев «Елдің келешегі бүгінгі 

жас ұрпақтың қолында, ол жас ұрпақтың 

тағдыры ұстаздың қолында» деп атап 

көрсеткеніндей, бүгінгі таңдағы мектептің 

м а қ с а т ы   д а р ы н д ы   ж а с   ұ р п а қ қ а   с а -

палы білім мен саналы тәрбие беруде, 

ұлттық  құндылықтарды әлемдік деңгейге 

шығарып, қабілетті тұлға тәрбиелеуде 

ұстаздар әрдайым жауапкершіліктері 

мол, еңбекте тек қана алда  болмақ.  

«Білімді болу деген – жаңалық ашуға 

қабілетті болу. Білім қуған жанның ойы 

күнделікті күйбеңнен көп алыста жатады...»  

деген екен ғұлама ойшыл әл-Фараби. Қазір 

де мәнін жоймаған осы ғибратты сөзде 

үлкен мағына бар екенін ойласақ, ұрпақ 

тәрбиесіне немқұрайды қарауға болмайды.  

Осы тұрғыдан алғанда мектеп-интернат 

алдағы уақытта да дарынды балаларды 

оқытып, елімізге адал қызмет ететін маман-

дарды даярлай береді деп сенеміз.    

 Абдрахман АСЫЛБЕК,

 ақын, 

ҚР Мәдениет саласының үздігі

Ағартушылық саладағы ең алғаш салдырған 

мешіті Ақт бе  ңіріне қарайтын, Сам құмының 

етегіндегі Тасастау қайнар маңындағы Қарашың 

деген жерде екен.  бубәкір Кердерінің жырында 

осы  ңірде Досжан ишанның мешітінде мыңдаған 

шәкірт білім алғаны айтылады.

Мәшһүр-Жүсіп К пеев 1850-1860 жылдары 

қажылыққа барған қазақтарды атаған кезде Досжан-

ды «Халфе» деп к рсетеді.

Софылықта бұлай деп ірі шайхтың  зі отырған 

жердегіне шеткері аймақтағы орынбасарын, 

к мекшісін айтады. Ендеше, Қарашың мешіті Бұхар 

мешіт-медреселері сияқты таза софылық үлгідегі 

қадыми орталық болған деу керек.

«Дошеке тәрізді оқымысты  зін иелерінің ұшы-

қиырсыз далада жаңа тұрпатты орталықты ықпалды 

біреулердің жәрдемінсіз ашуы мүмкін емес сияқты. 

Сондықтан Қарашыңдағы мешіт-медресенің 

жұмысы Бұхар, Қарғалы медреселері үлгісінде 

құрылған деу ж н» дейді жазушы, зерттеуші 

С.Салқынұлы.

бубәкір Кердері Досжанның Тасастау-

Қайнарда к п жыл, яғни 1868 жылға дейін 

отырғанын тілге тиек етеді. Хазірет  мірінің осы 

кезеңіне қатысты үлкен бір мәліметті есесіне 

Мәшһүр-Жүсіптің белгілі «Қазақ шежіресі» 

еңбегінен ұшыратамыз. Қазақтардың үлкен бір 

тобы 1858 жылы Меккеге қажылыққа барғанын 

айта келіп: «Орта жүзден жиыр ма кісі болыпты. 

Кіші жүзден табандаған жүз кісі болыпты. Ішінде 

Нұрпейіс хазірет, Досжан халпе бар дейді» деп жа-

зады.

Бұл кезеңдерде Кіші жүздің тарихында к зге 

түсерлік к рнекті т рт к теріліс  ткен. 1785-1800 

жылдар аралығындағы Сырым Датовтың к терілісі, 

1830-1845 жылдардағы Исатай-Махамбет к терілісі, 

1850-1860 жылдардағы Жаңғожа  Нұрмағанбетұлы 

мен Есет К тібарұлының қозғалысы және 1869-

1870 жылдардағы Орал, Торғай қазақтарының жаңа 

шыққан Дала низамына к нбейміз деген сарындағы 

к терілісі.

Бұл к терілістің үшеуі Досжан хазіреттің тұсында 

болған және бұл аттаныс ереуілдердің кезі болашақ 

діни тұлға ел ағасының оң мен солын танып қалған 

шағында болған.

Түрікпенмен шекаралас жатқан аймақтан 

Хазіреттің Ойыл  зенінің бір саласы Шиліге 

к шуіне осы тарихи оқиғалардың да әсері болды 

деген бар.

Оған қоса к зі ашық оқыған хазірет сол кезде 

ірі сауда орталығы болғалы тұрған Қарақамысқа 

жақындауды да ж н к рген тәрізді.

Сонымен,  бубәкір шайырша  айтқанда былай 

айтуға болады:

Ойылдың к шіп келді Шилісіне,

Асыл зат тәбәріктің милысына.

Келген соң мешіт салып ғылым ашты,

А в т о р д ы ң   ж а л п ы   и м а н д ы л ы қ 

құндылықтарына негізделген ой-пайымы, 

мақсат-аңсары, к рген-білгені, сезім-сыры 

– кітаптың арқауына айналған.

Туындының жазылу сырын автор Алғы 

с з ретінде берілген «Жүрек с зі» неме-

се «Жолай жоғалған жүгімнің Алланың 

құдіретімен қолыма тұтастай табысталғаны 

туралы» деген  аңдатпасында  айқындап 

түсіндіріп  теді. Астана әуежайында жүгінің 

бір б лігі ғана қолына тиеді... Екінші бумасы 

жоқ боп шығады. Сол жүгінде – Құранның 

сувенирлік кітаптары, Қағба бейнеленген 

кілемшелер, жайнамаздар, тасбихтар секілді 

сый-сияпаттары  бар болатын. Ықтияттап 

жүргізген күнделік-қолжазбасы да сол 

қапшықтың ішінде қалған.

«Сол күнделік-қолжазбам қайтпағанда, 

бұл кітабым – қажылық пайымым қалай жа-

зылар еді деп, күңіреніп, іле тәубеме келемін! 

Жазылар-ау, бірақ ізін суытпай дәптеріме 

түрткен деректердің дәлме-дәлдігі, тулаған 

сезім ұшқыны, имандылық иірімі, тазарған 

жүрек с зі, бәрі-бәрі айна қатесіз сол күйінде 

тіл ұшына оралар ма еді, оралмас па еді...»  деп 

жазады қаламгер.

 «Мекке», «Мәдина» б лімдерінен 

тұратын кітап қажылық сапардың  әр күні 

имандылық иірімдеріне толы. Мазмұны су-

реттермен айшықтала түскен.

М.АМАНТАЕВА

Замана көші әр дәуірде тарих сахнасына ұлы тұлғаларды алып келгенде, сол 

тұлғалар халық алдында, қалың бұқара алдында өзінің жарқын қасиеттерімен 

жарқ етіп көрініп   отырған. Ол ел басқарған көсем бе, сөзге шебер шешен 

бе, ел қорғаған батыр ма, имандылық пен адамгершілік қасиеттері көздің 

қарашығындай сақталған діни ағартушы ма, оларды халық үнемі қастерлеп, 

құрметтеп санасында сақтаған. 

Қазақстанның еңбек сіңірген 

қайраткері, ҚР Президенті 

сыйлығының лауреаты, журна-

лист-жазушы Қайсар қажы Әлімнің 

«Фоллиант» баспасынан «Мекке, 

Мәдинам менің» атты кітабы жарық 

көрді.  

Патшадан қазақ үшін мүфти сұрап,

зінен халық қамын бұрын жеді.

Мүфти сұрап деп отырғаны,  нақтырақ айтқанда, 

қазақ даласына  з алдына діни басқарма болуын, әр 

ауылда мешіт оны басқаратын  з молдасы болуын, 

оған к шпелі жұрттың неке қиғызу, отбасына 

қатысты істерін шешуді қарауына беру сияқты 

мәселелерін шешуін қалады. Бірақ бұл талап тіпті 

з алдымызға тәуелсіздік алған кешегі күнге дейін 

шешілмегені тарихтан белгілі.

Хазіреттің жиен ш бересі Зайнутдиннің 

әкесі Жиенғали ахуннан естіген әңгімесі бойын-

ша суреттеуіне қарағанда Дошекең орта бойлы, 

қызыл шырайлы, кең жауырынды, к зі сұсты, к п 

с йлемейтін кісі екен. Кезінде қазақ «жіңішке ауру» 

дейтін, бүгінгі медицина бейдауа санайтын кеселге 

ұшырағандарды, балалар дертін емдеп жазған дейді.

Хазіреттің ұрпағы туралы бізге жеткен бірер 

дерек Сәбит Салқынұлының зерттеуі бойынша, 

Досжан балалары: Хабибулладан –Зайт, Зейнулла, 

Ұрқия; Саттарқұлдан–Қалқабай; Абдулладан–

Мәруа, Марзия, Ләйлә;  биден – Милқат; 

Сағиден – Серік, Берік, Қайрат; Аққұбаштан 

–  дем, Жанатқаным, Шабһазгерей, Шәрбәну, 

Бағдат, Зайлат, Ғалия; Үммагүлсімнен – Ғазима, 

Сағидан, Зейнаддин, Айнадин, Жиенқали  теген. 

Ақсақалдың айтуынша, хазірет ұрпағының құрамы 

бүгіндері екі жүз түтіннен асатын к рінеді.

 С.Салқынұлының тағы бір деректеріне 

сүйенсек, әке жолын қуғандардың бірі – Аққұбаш. 

Ол 1905 жылғы Нижний Новгородтағы бүкіл Ресей 

мұсылмандарының ІІІ съезіне қатысты деген дерек 

бар.

Абдолла да мешіт ұстаған. Талай қудаланған. 

Кешегі Кеңес үкіметінің шаруасына да  араласқан. 

Мұстафа Шоқай Темірге келгенде Абдолланың 

үйінде екі-үш күн еру болған деген де әңгіме бар.

Ал хазіреттің қызы Үммагүлсімнен тараған 

Жиенқали да мешіт ұстаған. Ыстанбұлдағы медресе-

де оқып Орынбор қаласындағы атақты «Хусайния» 

медресесін тәмамдаған. Кеңес үкіметі кезінде к п 

қудаланған. Т рт рет қамалып, итжеккенге айдалған. 

1880 жылы туып, 1943 жылы Қарақалпақстандағы 

«Ишан-терек» деген жерде қайтыс болған.

Хазірет туралы тиянақты  зерттеу әлі де аз. 

бубәкір Кердерінің «Қазағым», Қ.Қайыпбергенұлы 

мен М. білұлының «Асылдың сынығы», Сәбит 

Салқынұлының «Досжан хазірет» кітапшаларындағы 

деректердің  зі әлі жетілдіре түсуді қажет ететін 

тәрізді.

Хазіреттің қолданған мүлкінен табылғаны м рі 

Шұбарқұдық тұрғындарының бірінің қолында. 

М р д е г і   а р а б ш а   ж а з у д ы   о қ ы ғ а н д а   « А л л а ғ а 

құлшылық етуші Досмұхамедұлы молла Қашақ 1248 

жыл» (Хижра жыл санауы бойынша) деп жазылған. 

Бұл бағалы мұра әдемі тұтқасы бар түсті металдан 

құйылып ойылып жазылған. К лемі жүз теңгеліктің 

шамасында. Алдағы уақытта бұл жәдігердің орны 

аудан орталығындағы мұражай болуы керек.

Досжан есімі ел ішінде қастерлі. Шұбарқұдық 

мекенінің тұрғындарының күшімен хазіретке қаза 

жеткеніне 110 жыл толуына орай ас берілген екен. 

Ақшидегі, Шилідегі мешітін қалпына келтіріп, 

басына кесене тұрғызу шаралары алдағы күннің 

еншісіндегі ойластыруға тұрарлық шаруалар.

Бүгінде шұбарқұдықтықтар ғана емес, жер-

жерден келіп басына түнеп, садақа беріп, елге белгілі 

тұлғаға сиынатындар жиі атбасын тірейтін киелі 

орын. Құран оқытады. Сонымен бірге, зиратқа 

түнеп, аруағынан шапағат сұрайтындар аз емес.

Кейінгі жылдары аудан әкімі Б.Қаниевтің 

қолдауымен халықтың тілегімен басына жаңа 

тілеухана тұрғызылды, электр қуаты жеткізілді.

Қоғам қайраткері, ағартушы Досжан Қашақұлы-

ның атында аудан орталығында мешіт бар екенін де 

айта кеткен ж н.

Бүгінгі ұрпақ үшін хазірет алдымен ел үшін 

ж а с а ғ а н   е с е л і   е ң б е г і м е н ,   к ү р е с к е р л і г і м е н , 

ағартушылығымен қастерлі.

Бүгіндері мемлекеттің қорғауындағы тарихи 

орынға айналып отырған Досжан хазіреттің «Ақши 

мешіті» мен оның есімі уақыт ұзаған сайын жа-

дымызда жаңғырып, алыстаған сайын айшықтала 

түсетіні с зсіз.

  М. ДІЛХАНҰЛЫ,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

Ақт бе облысы

Темір ауданы

нан оралып, Шилі бойына келген сәтін  бубәкір 

Кердері былай суреттейді.

Қазаны сахауаттың беті қайнап,

Миуа тұр екен Дәрхат күндей жайнап.

зінің кең жайына келіп жатты,

Қаз ұшып, мамыр қонған бұлбұл сайрап.

Одан әрі хазіреттің алпыс екі түрлі тұқым еккен 

бағбандағы егжей-тегжейлі жырланады. Хорезм 

(Хиуа) хандығынан тұқым әкеліп, жеті түрлі алма 

ағашын, жүзім шыбықтарын еккендігі с з болады. 

Досжан хазіретке уезд бастығы мен губернатор 

тарапынан арнайы б лінген шыбықтардан арша, 

қызыл ағаш, к кше терек, қарағай тоғайы бой 

түзеп екі жағын орлатып қоршаған. Алма, жиде 

тәрізді жеміс ағаштары бір б лек отырғызылған. 

Тоғай,  бубәкірдің айтуынша, 10 шақырымдай 

аумақты алып жатқан деген дерек бар. Осы шоқ-

шоқ тоғайдың арасына қарағайдан қыйықтап 

бұрама ағаш үй салдырған .

Кезінде жеміс-жидек отырғызуға жер сұрап 

Орынбордың губернаторының қабылдауын күтіп 

Досжан бабамыздың үш күн жатып қабылдауында 

болып, жер мәселесін шешіпті деген дерегін 

жоғарыдағы істер нақтылай түседі.

«Досжан Ойыл жағында үлкен бақ егіп, онда 

неше түрлі мәуелер  сіріпті» деп жазады жазушы 

Ғалым Ахметов. Бір орыс саяхатшысының айтуын-

ша (Рыбаков болар), оның мәуелерін Орынбордың 

к пестері келіп к тере сатып алады екен.

Бұл 1890 жылдардың уақиғасы.  мірінің соңғы 

кездері қажылыққа үшінші рет барып келген кездері 

болса керек. Осы екі аралықта Досжан хазірет дін 

жолында үлкен бір кесек іс бастайды, яғни қазаққа 

арнап  з алдына мүфтилік ашу шарасына белсене 

араласады. Тағы да  бубәкір Кердерінің с зімен  

айтқанда:

Баршасы үшбулардың пірім деді,

Хазірет ақылы дана білімді еді.

қонақ күтетін қосалқы жайы болған. Жалпы 

мешіттің архитектуралық үлгісі Қазандағы 1844 

жылы сәулетші А.Пескенің басшылығымен Юну-

сов мешітінің үлгісімен жасалған деген деректер 

бар. Бұл мешіт халық ауызында «Ақши мешіті» деп 

аталған.

Досжан ишан  з атымен атауды кезінде қол 

к рмеген.

Бұл мешітте к птеген мүриттер қызмет етіп, осы 

мешіттен жүздеген ишандар, сопылар оқып, білім 

алып, елге қызмет еткен.

Сартоғай  ңірінде тұрған Нұрлепес атамыз До-

сжан хазіреттен дәріс   алған. Нұрлепес емші  ле-

лгенше «әуелі ұстазым Досжан хазіретке зиярат 

етіңдер, сосын маған келіңдер деп айтатын еді» дейді 

жерлестері.

Бір деректерде Досжан хазіреттің алдын к ріп, 

тәлім-тәрбие алып, дін Исламның нәрін жүрекке, 

нұрын жүзге құюға ат салысқан зиялылардың 

бірсыпырасының тізімі мыналар:

Жұмағали ахун, Сұлтан ахун,  тәлі қажы, 

Қайыпқали ишан, Құтты қожа әзиз, Ыдырыс 

мақсым,  йімбет ишан, Жиенғали ахун, Мұстафа 

ишан,  бдіғали ишан, Камал ахун, Ілияс ахун, 

Тұрғанбай ишан  з баласы, Махтум ишан, Нұролла 

ахун, Біркін халфе, Зәйіт имам, Сағитжан халфе, 

Хайрулла хазірет, Бекес хажы (Ойылда), Исмайл 

ишан, Аңсатбай ахун, т.б.

Досжан ишанның екінші қажылық сапары 

1870-74 жылдар аралығы делінеді. Бұл сапарын-

да патша Ағзамның сенімді н кері-кавалерия 

г е н е р а л ы   Ғ ұ б а й д о л л а   ( Ж ә ң г і р х а н н ы ң   ұ л ы ) 

императордың жеке рұқсат етуімен және Құнанбай 

ксенбайұлының тәуіп сапарымен бірге, яғни 1872 

жылы 28-желтоқсаны 1873 жылдың 27-ақпаны 

аралығында Меккеге қажылық сапарда болып 

қайтады. Бұған Шәкәрім қажының «Түрік, қазақ-

қырғыз һәм хандар шежіресі» дейтін еңбегіндегі 

Сондай тұлғаның бірі – Досжан ишан. Биыл 

бұл кісінің дүниеге келгеніне 200 жыл толып 

отыр. Шұбарқұдықтың Шилі  зенінің бойында  зі 

салдырған мешітте жерленген, халық қастерлеген 

жанның  мірбаянына тағы да оқырман назарын 

аударуды ж н к рдік.

Кезінде қажылыққа үш рет сапар шеккен 

қоғам қайраткері, ағартушы, ойшыл Досжан ишан 

Қашақұлы 1815 жылы Ойыл бойындағы Шилісайда 

дүниеге келген деп жазылып жүр. Бұл бүгінгі Досжан 

ишанның мешіті тұрған Шұбарқұдық кентінен 3 

шақырым жер екені даусыз.

1831 жылы, яғни он алты жасында бірінші рет 

Меккеге қажылыққа барған. 1832 жылы Меккеден 

17 жасында жас хазірет деген атпен құран-кәрімді, 

мұқтасарды тауысып, жатқа оқитын болып елге 

оралады.

Құдайым жолықтырды игісіне.

1868 жылы осы  ңірге келген Досжан хазірет 

Шилі бойын таңдап, мешіт салуға бағыттала бас-

тайды. Бірман деген ұстаны тауып, онымен келісім 

жасайды. Мешіттің қандай болу керектігін шеш-

кеннен кейін, құрылыстың негізгі жұмысына халық 

к мектеседі. Асарлатып тез арада бітіреді.

Мешіттің б лмелері алтау, терезелері адам 

бойы нан ұзын. Б лме ішінде бірде-бір тіреу 

болмаған. Т бесінде бірде-бір қиық жоқ, күмбезі 

бұрандаланып жасалған. Күмбез үстінде айшық 

тұрған, мешіт іші ою- рнекпен әшекейленген, 

күмбезден түскен жарық барлық нақыштарын 

нұрландырып тұрған екен. Мешіт ішіндегі аят-

хадистері қызыл бояумен боялған. Бүгінге дейін 

жеткен  бубәкір жырлаған деректерге сүйенсек, 

жанында 150 орындық бала оқытатын медресесі, 

мына жолдар дәлел: «1872 жылы қажыға барғанда 

қазақ қажылары түсетұғын Меккеде бір тәкия үй 

салдырып құдайы қылып еді. 1905 жылдан бас-

тап 1906 жылға қарай қажыға барғанда тәкияны 

к рдім... Бұл тәкия осы күні Кіші жүз Досжан 

қажының атына жазулы екен» дейді.

Бір деректерде хазіреттің екінші қажылық сапа-

рында тәкия салуға берік бекініп барғаны айтылады. 

Ойын Құнанбаймен б лісіп жер, құрылыс материа-

лын сатып алады, ресми қағаздарын реттейді. Қағаз 

реттеуге шыққандарында үлкен кедергіге душар 

болады. Сол кездегі араб билеушілері: «Ау, к з 

к ріп, құлақ естімеген алыстан келген қазақ деген 

жұрттың мұсылман екенін дәлелдейтін құжат әкеліп 

тапсырыңдар» деп талап қояды. Талапты орындауға 

бір жыл мерзім береді.

Досжан бұл құжатты ел кезіп, сарсылып іздеп 

Қазаннан тапқан деседі. Бұқараға апарып растай-

тын м р соқтырған. С йтіп, арабтарға дер кезінде 

жеткізген. Үй дайын  болған кезде Құнанбай қажы: 

«Досжанның еңбегі де к бірек сіңді, қаржысы да 

к бірек жұмсалды, сондықтан тәкияны соның атымен 

атаған дұрыс» деп ризашылығын беріпті деген бар.

...Жасы ұлғайып үшінші қажылық сапары-

ДОСЖАН ХАЗІРЕТ

Биыл Қазақстан Республикасы Конституциясы-

на – 20 жыл. Осы атаулы күнге орай С.Бәйішев 

атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап-ғылыми 

кітап ханасы «Қос Шынар» Әлия-Мәншүк қоғамдық 

бірлестігімен бірлесіп «Жеті жар ғы дан Ата Заңға, 

мемлекеттік рәміздерге дейін» атты тарихи-

танымдық кеш өткізді.

Мақсаты – оқырмандарға Тәуке ханның 

тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі 

әдеп-ғұрып заңдарының жинағы «Жеті жарғы» 

және қазіргі Ата Заң туралы толыққанды ақпарат 

беру. Конституциямыздың ел  міріндегі тари-

хи, қоғамдық маңызы, қалыптасу тарихы туралы 

білімдерін тереңдету, ұлттық құндылықтарымызды 

құрметтеп, сыйлай білуге тәрбиелеу.

Шара ҚР  нұранымен басталып, «Қазақ 

хандығына 550 жыл» атты бейнематериал к рсетумен 

жалғасты. Ақт бе облысының мәдениет, мұрағаттар 

және құжат тама басқармасы басшысының орын-

басары Ермұқан Қыдырғали: «Тәуелсіз Қазақстан 

үшін атақты Т ле би, Қазыбек би,  йтеке билер 

бар, Күлт бенің басында «Тәуке ханның Жеті 

жарғысы» деген атауға ие болған заңдар жиынтығы 

аса қымбат. Қазіргі уақытта «Жеті жарғы» әлі де 

маңыздылығын жоғалтқан жоқ» дей келіп, барша 

жиналған қауымды ҚР Конституциясының 20 

жылдығымен құттықтады. 

Тарихи-танымдық кеште «Нұр Отан» парти-

ясы жанындағы сыбайлас жемқорлықпен күрес 

ж ніндегі қоғамдық кеңестің т райымы Мария Сейт-

Ахметқызы: «Заңнан хабардар болуларыңыз керек. 

Сонда ғана  з құқықтарыңызды қорғай аласыздар» 

деп ізгі лебізін білдірсе, Қ.Жұбанов атындағы Ақт бе 

ңірлік мемлекеттік университетінің доценті, 

заң ғылымының кандидаты Асыл Смағұлова: 

«Қазақстан  з тәуелсіздігін жариялаған күннен ба-

стап, тарихи сабақтастықты қайта жаңғыртуды қолға 

ала бастады. Бұл бағытта Елбасының қолдауымен 

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдар ламасы бастау 

алып, құндылық та рымыз қайта жанданып, жинақ-

талуда» деді. 

Шара барысында Қ.Жұбанов атындағы Ақт бе 

ңірлік мемлекеттік университетінің доценті, фило-

логия ғылымының кандидаты Болат Баймұханов 

Конституциядағы тіл мәртебесі, қазақ тілінің 

әлемдегі ең бай тіл екендігі туралы айтып, жиналған 

қауымды ел мерейін ас қақтатуға шақырды.

ҚазГЗУ колледжінің студенті Салтанат Бертаза, 

қалалық №15 орта мектебінің оқушылары Аружан 

Жақсыбай, Анар Тлюжанова А.Сейтақтың «Азат 

елдің ар-намысы – Ата Заң», О.Асқардың «Рәміз-

дерім», Б.Тобаяқовтың «Тәуел   сіздік толғауы»  леңін 

оқыды. Абонемент б лімінің қыз мет  кері Ақмарал 

Сайлауқызы ар найы ұйымдастырылған «Азат ел-

дің ар-намысы – Ата Заң!» атты кітап к рмесіне 

библиографиялық шолу жасады. Кітапханашы 

«Жеті жарғыдан» бастап, қазіргі Ата Заңы мыз 

туралы мазмұнды ақпарат тармен, «Қазақтың ата 

заңдары: құ жаттар, деректер және зерттеулер», 

Қазанғап Байболұлының «Еңсегей бойлы ер 

Есім», Тілеухан Жұмахановтың « ткел», Жамбыл 

Артықбаевтың «Жеті жарғы – мемлекет және құқық 

ескерткіші» және т.б. тарихи мазмұнды кітаптармен 

таныстырды.

К рермендерге «Жеті жарғыдан Ата Заңға дейін» 

фото-шежіре слайд, «Ата Заңымыздың құрылымы 

мен тарихы», «Қазақ хандығына 550 жыл» бейне-

материалдары к рсетілді. Мереке соңында «Қос 

Шынар»  лия-Мәншүк қоғамдық бірлестігінің 

т рағасы Ғалымжан Байдербес қатысушыларды 

Алғыс хаттармен марапаттады.

«Конституциямыз – қабылданған күннен ба-

стап, тағдыр тоғыстырған к пұлтты халқымыздың 

татулығы мен тұрақтылығына тұғыр болып келеді» 

деп Елбасы атап к рсет кендей, әрбір Қазақстан 

Республи ка сының азаматы қашанда  з Отанын, Ата 

Заңын құрметтей білуі керек.

жүктеу/скачать 31,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: