Кез келген өндірістің тиімділігін жоғарлатудың негізі оны еңбек өнімділігін максималды көрсеткішін қамтамасыз ететін кешенді автоматтандыру болып табылады. Автоматтандыру барлық жағдайда экономды мақсатта болуы керек

Қозғалтқыш момент теңдігі:

Басқарылатын манипулятор (УМ) жетегінің теңдігі:

(3.1) және (3.4) теңдіктерін бір түрдегі теңдік етіп жазайық . Ол үшін (3.3) және (3.4) – лерден аламыз:

(3.2) – шы теңдіктегі мәнді (3.1) – ге қоямыз, алатынымыз:

Бұдан шығатыны

Шығатыны, редуктор шығысына келтірілген жүктеме моменті:

Қозғалтқыш моменті үшін алынған дифференциалдық теңдеу (3.7) ДПТ НВ «механикалық» бөлігін сипаттайды.

3.3. – сурет. Электромеханикалық жетегінің құрылымдық сұлбасы

Суретте бейнеленген құрылымдық сұлбаны анализге ынғайландырып, жетектің механикалық бөлігінің жабық контурының беріліс функциясын операторлық түрде жазамыз:

3.3 Жетек жүйесінің қаланған беріліс функциясын құру ( синтездеу )

Жетек жүйесінің қаланған беріліс функциясын логарифмдық амплитудалық жиіліктік сипаттаманың (ЛАЖС) және жиіліктік делінетін әдіспен құрамыз. Қадағалау жетегі жүйесінің функцияналдауы үшін мынадай талаптар орындалуы тиіс:

3.4-сурет. Жетектің ажыратылған басқару жүйесінің қаланған

Жүйенің жұмыс жиілігі мен жұмыс амплитудасындағы қателік мына формуламен анықталады:

мұндағы

Функционалды блоктардың беріліс функциялары толық барлық жүйенің динамикалық қасиеттері қаланған жүйенікіндей немесе сондай-ақ дерлік болатындай шарттарын анықталады.

Осыдан ажыратылған жүйенің жалпы күшейту коэффициенті (қадағалау жүйенің күштілігі):

Сондықтан тізбекті коррекциялайтын құрылғының беріліс функциясы мынадай болады:

Сұлбаның параметрлерін анықтайық. Уақыттың электромеханикалық тұрақтысы:

Қозғалтқыштың кернеу бойынша беріліс коэффициенті:

Дипломдық жобаның аталған бөлімі Қазақстан Республикасының келесі заңдарын ескере отырып жазылған:

• 
  “Мекемедегі еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау қызметі” заңының 21-бабына сәйкес мекемедегі еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау қызметі;
  
• 
  “Еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласындағы нормативтерді жасау” заңының 22-бабына сәйкес еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласындағы нормативтер жасап шығарылуы тиіс. Аталған заңның 22-бабының 1 және 2 тармағында еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау нормативтерінің еңбек қызметінің процесінде қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған техникалық, технологиялық, санитарлы-гигиеналық, физикалық және басқа нормаларды орнататыны атап көрсетілген. Еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласындағы салалық нормативтерді жасау және бекіту Қазақстан Республикасының үкіметімен орнатылған рет бойынша лайықты өкілетті мемлекеттік органдармен жүзеге асырылады;
  
• 
  өндірістік объектілерді және өндіріс құралдарын пайдалану кезіндегі еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғауға талаптар “Өндірістік объектілер және өндіріс құралдарын жобалау, тұрғызу және пайдалану кезіндегі еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғауға қойылатын талаптар” заңының 23-бабына сәйкес орнатылады.
  

4.1 Қауіпті және зиянды факторларды нормалау

4.1.1 Еңбекті қорғаудың шаралардың техникалық бағалауы мен үндеу

әдістемесі.

Өндірістегі табылған кемшіліктер мен бұзылуларды болдырмауды және еңбекті қорғауды жақсарту арнайы ұйымдасқан техникалық, эргономикалық, әлеуметтік және құқықтық шараларды жоспар бойынша және үздіксіз орындау мен өндеу арқылы қамтамасыз етіледі, сонымен қатар арнайы ұйымдастырған технологиялық құжаттамалардың режимдері, параметрлері және еңбекті қорғау бойынша ұсыныстары нақты орындалу арқылы жасалады.

Еңбек қорғауды жақсарту бойынша жасалатын арнайы шаралар жалқы, тұрақты және қайталанбалы (периодты) болып келеді. Алғашқы еңбек шартының органикалық өзгеруіне бағытталады және еңбек қорғаудың күйіне осы өзгерістер арқылы әсер етеді. Мысалы, вентиляторды одан да қуатты вентиляторға ауыстыру вентиляцияны ұзақ уақытқа жақсартады.
Тұрақты шараларды әрбір ұйымдастырылған технологиялық операцияларды орындау кезінде жүргізіледі. Қайталанбалы (периодтық) шараларды әртүрлі периодта орындайды: қажеттілік туындағанда немесе қатаң регламентацияда – нақты ережелер, инструкциялар, графиктер және т.с.с. Қайталанбалы (периодтық) шаралардың көбі ережеге, инструкцияға және басқарма ұйымдастырылуына кіреді.
Әрбір шараларды техника немесе технологияның негізінен ерекшеленген болуы мүмкін немесе еңбек затының құрамына органикалы түрде кіреді, сонымен қатар қауіпсіздік пен зиянсыздықты технологиялық процесте ұлғайтады (мысалы, қауіпті айналмалы детальдарды қоршап қою).
Шараларды ұйымдастыру кешенді түрде жүргізілуі тиіс, яғни шешеілген мәселені жан-жақты қарастыру, сонымен қатар жүйелі түрде жүргізлуі, яғни қозғалыстар мен шектердің өзара байланысуы. Шаралардың физико-химиялық, технология-ұйымдастырушылық, медико-биологиялық және заңды негізі болу керек.
Шараларды өңдеуді негізі келесілер:

1. 
   Еңбек ұйымдастырылуының формасының, технологиялық процестердің, еңбек шарттарының социалды-психологиялық, медико-биологиялық, ұйымдастырушылық, технико-технологиялық анализдері. Анализдердің негізінде травмаларды, зияндылықтарды және мүмкін болатын қауіпті жағдайларды туындатушыны анықтайды.
   
2. 
   Қауіпсіз және зиянды еңбек шарттарын сипаттайтын еңбек ұйымының, техниканың, ғылымның жетістіктері.
   
3. 
   Ұйымдар мен еңбекшілердің ұсыныстары.
   
4. 
   Авария мен жарақаттардың шарттары мен себептерінің анализі.
   
5. 
   Ережелер, инструкциялар мен басқа да нормативті құжаттарды талап ету және жаңа нормалар.
   

Шараларға қойылатын маңызды талаптар – еңбек қорғау бойынша толық нәтижемен анықталатын эффектілік. Егер шаралар еңбек қорғауды жақсарту бойынша бірнеше есептерді бір уақытта шешсе, эффектілік ұлғаяды. Еңбекті қорғауды жақсартудың кейбір шараларының аз эффектілігінің себебі – негізгі жұмысты қиындату, өзінің орындалуы үшін уақыт пен күштің біраз жұмсалуы, негізігі операцияның еңбек көлемін ұлғайтуы, жұмысқа кедергісі, ал кейде технологиялық процестің негізгі мақсатымен қарама – қайшылық. Шаралардың нақтылығын қамтамасыз ету өте маңызды. Ол үшін шаралар жер асты шартына және жүк көтерімділік шарттарға сәйкес болып орындалу керек. Оның орныдалуы үшін қажетті уақыт пен материалды ресурстар бөліну керек. Нақты емес шаралар формальдылықты төмендетіп, шаралар мен оны өңдеушілердің беделін түсіреді. Шаралардың заңды негізгі шара заң мен басқа нормативті құжаттарға қарсы тұрмауы керек. Заңсыз шараларға олар еңбекті қорғауды жақсартуға бағытталса да жол берілмейді. Біріншіден, ондай шараларға шағым түсіріліп, болдырмайды, ол осыны ұсынғандардың беделіне нұсқан келтіреді. Екіншіден, еңбекшілердің еңбек қорғау бойынша енгізілген ережелерге және инструкцияларға деген көзқарастарын жақсы емес жаққа өзгертеді.
Шаралар, оның маңызы мен қорғаныс эффектісі әрбір жұмысшыға түсінікті болу керек. Оның нәтижесі көзге ұрып тұру керек. Егер олай болмаса жұмысшылар шараларды пайдасыз әрі қажетсіз деп табуы мүмкін.
Әрбір шаралар барлық мүмкін болатын жағдайда адамды өндірістік қауіп пен зияндықтан қорғау керек. Сенімділік қозғалыстың дұрыс принципін таңдаумен, техникалық құрылғыларды (привод, клапан). Сапалы орындаумен, егер еңбек қорғау бойынша шаралар орындалмаса, негізгі жұмысты орындаттырмайтын қорғаныс әсерлерімен блокировкаларды кеңінен қолданумен сипатталады.

4.1.2 Жұмыс зонасында ауадағы зиянды заттардың құрамын нормалау

Адам организміне зиянды әсерін тигізетін заттар келесі кластарға бөлінеді: 1-ші өте қауіпті, 2-жоғары қауіпті, 3-ші шекті қауіпті, 4-қауіптілігі аз. Таблицада заттар үшін келтірілген нормативті мәліметтер бар.

Ауаның шаңмен, май буымен, қышқыл және сілті буымен ластануы бұйымның сапасына әсерін тигізеді. Гидроцилиндрдің бөлшектерін құрастыру үшін бөлмелерде шаңның құрасы 1л ауада 5-50 бөлшектен аспауы керек. Вентиляциялы жүйемен өшірілетін шаң, зиянды және жағымсыз иістен тұратын ауа атмосфералық ауа санитарлы нормада қалыптасатындай етіп тазартылуы керек, өндіріс бөлменің ауасында концентрация мәні осы бөлмедегі жұмыс зонасы үшін 0,3 q_пдк аспауы керек.
Зиянды заттардың жұмыс зона ауасында рұқсат етілетін шекті концентрациясы күнделікті сегіз сағаттық жұмыста жұмысшының ауырып қалмауы мен днесаулық жағдайының ауытқуын болдырмауы керек. Жұмыс зонасы пол деңгейінің үстінен 2м биіктікте болу керек.
Ауа құрамын қадағалау. Бұл қадағалауды санитарлы инспекция белгілі уақытта ұдайы жасалып тұру үшін бекітеді.
Жалпы әдіспен ауа көлемінің бірлігіндегі шаң массасын анықтайды, ол үшін арнайы шаңдалған ауаны тартқан фильтрдің процеске дейінгі және кейінгі қалпын өлшейді, содан соң шаң массасын есептейді (мг/м³).
Газ концентрациясын анықтау үшін химиялық, диффузиялық және электрлік принциптерге негізделген әртүрлі стандартты әдістер қолданылады. Солардың ішіндегі нәтижеге ең жылдам жететін әдіс экспресс-әдіс деп аталады. Ауадағы зөиянды заттардың құрамын анықтау үшін экспресс сызықты колористикалық әдіс қатты заттың немесе аса сезімтал арнайы жұтылатын сұйықтың тез ағып кететін түрлі-түсті реакцияларына негізделген. Индикатормен толықтырлыған ұнтақты шыны трубочкаға салып, зерттелетін ауаның нақты бір көлемін одан өткізеді. Ауадағы зиянды заттардың сонына байланысты ұнтақ белгілі ұзындықта боялады, сол арқылы ауадағы зиянды заттар құрамы анықталады.

4.1.3 Дірілдің адамға әсері және оны нормалау

Дірілден туындайтын аурулар әсерлі емді алғашқы стадиядан ғана жасайтын кәсіптік ауруларға жатады. Бұзылған функцияларды қалпына келтіру өте баяу жүреді, ал өте қиын жағдайда ағзада қалыпқа келмейтін өзгерістер болып, еңбекке жарамсыздыққа (инвалидиость) әкеліп соғады.

Дірілдің техникалық және гигиеналық нормалауы бар.
Алғашқы жағдайда жұмыс орныдарың діріл параметрлеріне шектеу қойылады. Дірілден болатын ауруларды болдырмау үшін физиологиялық талаптарға сай жұмысшының қолын дірілге жақындатпау.
Екінші жағдайда дірілге қатысты машиналардың көмегімен діріл параметрлерін болдырмау. Дірілдің гигиеналық бағалауында нормаланатын параметрлер. Діріл жылдамдығының υ орта квадратты мәні болып табылады. Нормаланатын параметрлердің жиілігі бойынша дірілдің интеграл бағасы болуы мүмкін, сонымен қатар діріл дозасы бойынша да.
Адамға әсер ететін діріл әрбір стандартты октавиялы жолақта әр жалпы және локальді діріл үшін бөлек нормаланады. Жалпы діріл пайда болу көзімен нормаланып, дірілдерге бөлінеді:

• 
  транспортты, ол көшедегі машиналар қозғалысынан туындайтын діріл.
  
• 
  транспортты-технологиялы, ол стационарлы жағдайда технологиялық операцияны орныдап тұрған машинадан пайда болады.
  
• 
  технологиялық, ол стационар машиналардың жұмысы кезінде туындайды немесе дірілдің шығатын жері болмайтын жұмыс орнына беріледі. Жоғары талаптар ойлау еңбегі үшін технологиялық дірілді нормалау кезінде бөлмелерде көрсетеді.
  

Жалпы дірілді шектеу нормалары, яғни жұмыс орнының дірілі октавиялы диапозондарда орта геометриялы мәндермен 2,4,8,16,32,63 Гц тербеліс жылдамдығының деңгейінің логарифмдік мәнін орнатады, ал локальді дірілді шектеу нормасы-16,32,63,125,250,500,1000 Гц орта мәндерімен жиіліктің октавиялы жолағында орнатылады. Дірілдің гигиеналық нормасы сегіз сағаттық жұмыс кезегіне орнатылған.

4.2 Шудың әсері. Шуды нормалау

Жоғары деңгейдегі шу әсерінен барабан перепонкасы жарылып кетуі мүмкін.

Адамның есту қабілетінің ауытқуын байқату аудиометрия деп аталады. Шуды нормалау кезінде екі әдіс қолданылады: шудың шекті спектрін нормалау, дыбыс деңгейін дБа-да нормалау. Нормалаудың бірінші әдісі тұрақты шуларға қатысты. Бұл жерде дыбыс қысымының деңгейі октавиялы жолақта ортагеометриялық жиіліктермен 63,125,250,500,1000,2000,4000,8000 Гц нормаланады.
Осылайша шу жұмыс жерлерінде нормадан аспау керек. Рұқсат етілген дыбыс қысымының сегіз деңгейінің жиынтығы шекті спектр болып кейбір шекті спектрлар 2.5.1-суретте көрсетілген. Шудың жиілігі өскенде рұқсат етілетін деңгейлері азаяды.
Екінші нормалау жалпы шу деңгейінің А шкаласы бойынша өлшенетін және дБа-дағы дыбыс деңгейін нормалау болып табылады.
Ол тұрақты және тұрақсыз шудың ориентациялы бағасы үшін қолданылады.
Дыбыс деңгейі (дБа) шекті спектрмен келесі теңдеу түрінде байланысқан:
L_a=ПС+5 (4.1)
Тоналды және импульсті шу үшін рұқсат етілген деңгейлер 5дБ-ға аз алыну керек. Тұрақсыз шудың нормаланған параметрі адамға тұрақсыз шу L_Аэкв(дБа) әсер еткендей эквивалентті деңгейі болып табылады. Бұл деңгей арнайы интегралданатын шу өлшегішпен немесе мына формуламен есептеледі:
Формула
мұндағы, t_i-берілген интервалдағы деңгейдің есеп санының бөлшегі, %;
L_i-берілген интервалды дыбыстың орта деңгейі, дБа; -1,2,3....п деңгейлердің есебі.
Тұрақсыз шудың дыбыс деңгейі өзі жазылатын лептада жазылады немесе шу өлшегіш көрсеткішімен есептеледі.

4.3 Өндірістік жарықтама

4.3.1 Жасанды жарықтама

Қазіргі жарық техникасының негізгі тапсырмаларының бірі еңбек ету ортасына қолайлы жарықтандырумен қамтамасыз ету. Сонымен қатар жоғары еңбек нәтижесін беру және технологиялық үрдістерге электр энергиясын рационалды негізде қолдану, яғни жарықтама құрылғыларын пайдалану және құрылу шығындарын төмендету.

Өнеркәсіптерде жасанда жарықтандыру көру жұмыс қабілетіне, адамдардың физикалық және моральдық күйлеріне, еңбек өнімділігін 10-15% көбейтуге мүмкіндік береді. Өнімдердің сапасын жоғарлатып, өндірістік жарақаттар және кәсіби аурулардың деңгейін төмендетеді.
Жалпы жарықтануды есептеу.
Берілген мәліметтер:
Көру жұмысындағы разряд – 5;
Шағылысу коэффициенті:

• 
  төбе =70%;
  
• 
  қабырға =50%;
  
• 
  еден =30%;
  

нормаланған жарықтану – 150лк.
Цехта жалпы сегіз люминесцентті 2 топты шамдар, қуаты Вт және жарық ағыны Фл=2340 лм.
Есептеу салпыншақ биіктігі (h);
Электр шамының жоғарғы іліну биіктігі (а) – 1,5м;
Электр шамының түсу биіктігі (в) – 0,1м.
Цехтың өлшемдері:
ұзындығы (А) – 10м;
ені (В) – 4м;
биіктігі (С) – 3,3м;
м. (4.2)
Шырақтар арасындағы тиімді қашықтықты анықтаймыз:
, (4.3)
мұнда - көршілес шырақтар арасындағы қашықтық 1,2 м.

Бөлме көрсеткіштерін (индекс) келесі формуламен анықтаймыз:

; (4.4)
Қолдану коэффициенті ;
Қор коэффициенті Кқ=1,5.
Электр шамының жарық ағынын анықтаймыз:
; (4.5)
мұндағы, Е – берілген минималды жарықтандыру;
Z – бірқалыпсыз жарықтандыру коэффициенті ;
N – шамдар саны.
Жалпы жарық ағынын анықтаймыз:
лм; (4.6)
шам (4.7)
ЛСОО-2 типті шырақ қолданамыз – бұл шырақ пластмассалы бүйірлі және тор металды.
Шырақ екі шаммен ілінеді - әрқайсысы 40Вт. Сондықтан екі қатардан төрт шырақ қолданамыз, әрқайсысы екі шамнан.

4.3.2 Табиғи жарықтама

Табиғи жарықтандару өзінің спектрлік құрамына байланысты ерекше қолайлы. Табиғи жарықтандыру құрылуы жағынан бүйірлік, төбелік, араласқан болып бөлінеді.

Бүйірлік жарықтандыру сыртқы қабырға терезелері арқылы жарықтандыру; төбелік жарықтандыру төбе саңылаулары арқылы; араласқан – бүйірлік және төбелік табиғи жарықтандырулар.
Табиғи жарықтандыру коэффициентімен (ТЖК) сипатталады. ТЖК – табиғи жарықтану бөлме ішіндегі кейбір нүктелерде берілген жазықтығына қатысты. Бүйірлік табиғи жарықтану ТЖК минималды мәнімен нормаланады.
Егер де технологиялық үрдістерге байланысты бөлменің әрбір бөліміне әртүрлі жарықтандыру дәрежесімен қамтамасыз ету қажет болса, онда бөлмені әрбір бөлімге бөліп, әр бөлімнің табиғи жарықтануын бөлек-бөлек есептейміз.
ТЖК нормаланған мәндерін сәулелік климаттың ІІІ белдеуіне келтіреді, ал қалған сәуле климатының белдеулеріне ТЖК нормаланған мәндер келесідей анықталады:
; (4.8)
мұндағы, - ІІІ белдеудегі ТЖК мәні;
m – сәулелік климат коэффициенті;
с – күн климатының коэффициенті.
1-кестеден m және с мәндері берілген, Қазақстан аумағы үшін.
Жұмыс орындарында нормаланған жарық беру үшін цехтағы бүйірлік терезелер ауданын есептейміз.
Берілген мәндері:
Цех өлшемдері : ұзындығы L=10м;
Ені В=4м;
Биіктігі Н=3,3м;
Жұмыс орнының еденге дейінгі үстірт биіктігі 0,5 м;
Терезенің орналасу биіктігі 1м;
Терезе биіктігі 1,5 м.
Табиғи жарықтануды есептеу жарық өткізетін терезелердің ауданының анықталуына байланысты.
Нормаланған ТЖК мәндерін қамтамасыз ететін бүйірлік жарықтандыру кезіндегі жарық өткізетін терезелер ауданын анықтаймыз S_о:
. (4.9)
Осы формуладан терезе ауданын анықтаймыз:
, (4.10)
мұндағы, S_П – бөлме еденінің ауданы, м²;
е_Н – нормаланған ТЖК мәндері;
К_з – қор коэффициенті;
- жалпы сәуле өткізу коэффициенті.
м².
Терезе ауданы 13 м² құрайды.

4.4 Электр қауіпсіздігі

Әртүрлі мақсатта электр тогын қолдану, оның қауіпсіздік мәселелеріне көңіл бөлуді қажет етеді. Себебі электр тогының әсерінің қауіптілігі адам өліміне дейін алып барады. Электр тогымен зақымдану себептері:

• 
  ашық ток өткізгіш бөлшектерімен және сымдармен әректтесу салдарынан;
  
• 
  оқшауламасы зақымданған ток өткізгіш бөлшектермен жанасу салдарынан;
  
• 
  оқшауламасының кедергісі аз заттар арқылы;
  
• 
  қолымен істейтін электрлік саймандардың жарамсыздығынан.
  

Электр тогының адам ағзасында әртүрлі электр жрақаттар (электрлік күйік, терінің металдануы, электр белгі) және электр соққы тудырады.
Электрлік күйік – ток өткізгішті бөлшектерді ұстанғаннан пайда болады. Электр белгі температурасы 50-115 кедергісі үлкен, ауданы кіші бет арқылы үлкен ток өткен кезде жылулық әсерден пайда болады. Бұл кезде терінің ісуіне әкеліп соғады.
Электравтомия – ультра күлгін күшті ағынның нәтижесінде көздің ісуі.
Физиология жағынан электр соққы сыртқы орта факторларының әсерінен болатын зақымдану болып саналады. Адам электр желісіне қосылған жабдықтармен жалғасқан кезде, оған жанасу кернеуі әсер етеді. Жанасу кернеуі электр тізбегінің екі нүктесінің потенциалдарының айырымына (жанасу нүктесі және тіреу нүктесі) тең. Электр ток адам денесі арқылы өткен кезде, оған термиялық, электролиттік, механикалық және биологиялық түрде әсер етеді.
Электр тогының адам ағзасына әсерін төрт дәрежеге бөлінеді.
Электр тогының әсер ету дәрежесі келесі факторларға байланысты болады:

1. 
   Желінің сызбасына;
   
2. 
   Оның кернеуіне;
   
3. 
   Бейтараптаманың режиміне байланысты болады.
   

Адам денесінің кедергісі, ол терінің ішкі мүшелерінің және тканьдерінің кедергілерінің қосындысынан тұрады. Терісі таза, құрғақ адам кедергісі 4000-10000 Ом-ға дейін жетеді.
Адам ауырған кезде және терісі ластанған кезде кедергісі 500-700 Ом-ға дейін төмендейді. Сондықтан есептеулерде адамның кедергісі 1000 Ом-ға деп есептеледі.

4.4.1Операторлық бөлмеде электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету

ЭЕМ-ның бардық жабдықтары жататын электрлік қондырғылар адам үшін потенциалды қауіптің көзі болып табылады, өйткені эксплуатация немесе профилактикалық жұмыс жүргізгенде адам кернеу астындағы бөліктерге қол тигізуі мүмкін. Электр қондырғыларына тән қауіп: ток жүретін өткізгіштер, оқшаулаудың бүлінуінің нәтижесінде кернеу астында қалған ЭЕМ тұрғыштарының корпустары.

Операторлық бөлмеде электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін келесі техникалық қорғау шаралары қарастырылған.

• 
  ток өткізетін бөліктерді электрлік оқшаулау;
  
• 
  жермен қосу — кернеу астында қалу мүмкіндігі бар ток жүрмейтін металл бөліктерді жермен немесе оның эквивалентімен электрлік қосу;
  
• 
  екілік оқшаулау — ток жүретін бөліктерді негізгі жұмыстық оқшаулаудан басқа адамды ток жүрмейтін металл бөліктерден оқшаулайтын тағы бір оқшаулау қабатын пайдалану.
  

Апаттық оқиғалар кезінде операторлық бөлмедегі қореқтендіруді орталықтандырылған өшіру (жалпы қалқаншадан өшіру) қарастырылған.
Барлық жабдық түрі желіге үлестіргіш фильтр блогы арқылы қосылады.
Жұмыс орындары жабдықтардың ток жүретін бөліктеріне қол тигізуді болдырмайтындай ұйымдастырылған.
Техникалық қызмет көрсету учаскесін қорғау құралдарымен, атап айтқанда оқшауланған құрал-сайманмен, резеңке қолғаптармен және төсеніштермен, қамтамасыз ету шаралары қолданылады. Оқшаулаушы қорғау құралдарының кедергісін мерзімді бақылау (жылына бір рет) жүзеге асырылады, аталған шараның өткізілгені туралы белгі арнайы журналға түсіріледі.

4.4.2 Қорғанысты жерлеме

Электр машиналарында, аппараттарында, аспаптарында пайда болуы мүмкін токтың бір фазалық тұйықталуы өте қауіпті, өйткені корпус пен тіректерде адамды жарақаттауға және өрттің пайда болуына жеткілікті кернеу болады. Тұйықталу тогы тек жабдық ішінде емес, негізден және фундаменттерден тарай отырып кернеу қауіптілігін тудырады.

Электр тогымен жарақаттанудан қоғауды қорғанысты өшірумен немесе қорғанысты жерлемемен жүзеге асыруға болады.
Қорғанысты жерлеме деп ток өткізбейтін және кернеу астында бөліктердің жермен алдын- ала электрлік байланысуын айтады.
Қоғанысты жерлеменің басты мақсаты- электрқұрылғыларының корпусында потенциалды қауіпсіз шамаға дейін төмендету.
Егер жерлеме кедергісінің азаюымен тұйықталу тогы артпайтын болса, онда қорғанысты жерлеме тиімді болып саналуы мүмкін. Бұл жерге немесе жерлендіретін корпусқа тұйықталған кезде ток жерлеме өткізгіштігінен тәуелді емес тұйықталған бейтарабы бар тораптарды, және де кернеуі 1000В-тан жоғары жерлендірілген бейтарабы бар тораптар болуы мүмкін.
Қорғанысты жерлемені қолдану облыстары:

• 
  айнымалы ток 1000В-ке дейінгі тұйықталған бейтарабы бар үшөткізгішті үш фазалы тораптарда;
  
• 
  жерден тұйықталған бір фазалы екіөткізгішті тораптарда;
  
• 
  ток көзі орамдарының бейтарап немесе орташа нүктелері кез- келген режимдегі айнымалы және тұрақты токтың 1000В-тан үлкен тораптарда.
  

Қорғанысты жерлемеге жататын жабдықтар :

• 
  жоғары және өте жоғары қауіптілігі бар бөлмелерде, және де сыртқы құрылғыларды жерлеме электрқұрылғының айнымалы токтың номиналды кернеуі 42 В-тан үлкен және тұрақты токтың номиналды кернеуі 110В кезінде міндетті болып табылады;
  
• 
  үлкен қауіптілігі жоқ бөлмелерде айнымалы токтың кернеуі 380В-тан үлкен және тұрақты токтың 440В-тан үлкен болған кезде жерлеме міндетті болып табылады;
  
• 
  жарылыс қауіпі бар бөлмелерде жерлеме кернеу мәнінен тәуелсіз орындалады.
  

Жерлеме құрылғысы жерлендіргіштен және байланыс сызығынан тұрады. Жерлендіргіштердің екі түрін ажыратады:тек қана жерлеме мақсатына арналған жасанды жерлендіргіштер, және де табиғи (жерде орналасқан металдық конструкциялар және басқа мақсаттағы коммуникациялар). Жасанды жерлендіргіштер ретінде диаметрі 35-50 мм болатынболат құбырларды және қабырға қалыңдығы 3,5 мм(пісіру үшін) кем емес және ұзындығы 2,5-3 мм болатын бұрыштық болатты, қимасы 100 мм² кемемес болатты шиналарды қолданылады.
Табиғи жерлендіргіштер ретінде жермен байланысы бар металдық конструкцияларды және ғимараттардың темір- бетондық конструкцияларының раматурасын;жерде орналасқан су құбырларын және кабельдердің қорғасынды қоршауын қолданылады.
Жерлеме құрылғысы деп өзара байланысқан және жермен тікелей қатынастағы жерлендіргіш - өткізгіштер, және электрқұрылғының жерлендірілетін бөліктер жерлендіргішпен байланыстыратын жерлендіргіш өткізгіштер жиынтығын айтады.
Жерлендіргішті жерлендіретін жабдыққа қатысты орналастырылуы орнына тәуелді жерлеме құрылғыларының екі түрін ажыратады: шығарылымды және контурлық.
Шығарылымды жерлеме құрылғысының ерекшелігі болып топырақтың аз кедергісімен жерлендіргіш электродтарын орналастыруын таңдау мүмкіндігі табылады.
Контурлық жерлендіргішінің электродтары жерлендірілетін жабдық орналасқан аудан контуры (периметрі) бойынша, және де бұл аудан ішінде орналастырылады.
Қорғанысты жерлемені есептеу мақсаты жерлеменің негізгі параметрлерін анықтау болып табылады: саны, өлшемдері және бір жерлендіргіштерді және жерлендіргіш сымдарды орналастыру.
Есептеу реті:

1. 
   Бастапқы мәліметтер анықталады.
   
2. 
   Жерге тұйықталатын есептеу тогы анықталды.
   
3. 
   Жерлендіргіш құрылғының таралуға қарсы талап етілетін кедергі анықталады.
   
4. 
   Жасанды жерлендіргіштің талап етілетін кедергісі анықталады.
   
5. 
   Жерлендіргіш түрі таңдалады.
   

4.4.3 Жерлемені есептеу

1000/400В болатын станция жабдығы жерлемеге жатады.6кВ жағынан кабельді сызықтар ұзындығы, l_к=8 км, ауа сызықтарының ұзындығы l_в=40 км.

Топырақ –суглинок,.
Жерлендіргіш құрылғы өзімен 20х40м өлшемдегі тікбұрышты көрсетеді.
Тік сырықтар ретінде тақтай ені 40х40 және ұзындығы l=2.5 м бұрыштық болатты қолдану жорамалданады. Байланыстырушы сызық ретінде қимасы 40х40мм(d=0.95,b=0.04*0.95=0.038м) болатын болат шинасы қолданамыз.
Таралуға қарсы кедергісі R_e=5.7 Ом болатын табиғи жерелндіргіштер бар.
Жерлеме контурының орналасу деңгейі H₀=0.5 м(H=l/2+ H₀=2.5/2+0.5=1.75)
1. Жерге тұйықталатын есептеу тогын U_л=6 кВ жағынан анықтаймыз:

2. Жерлендіргіш құрылғыға кернеуі 1000В(400 және 6000В) дейінгі және одан үлкен болатын құрылғы корпусы қосылатын болғандықтан, оның кедергі екі шарты қанағаттандыру керек:
және Ом
Бірінші шарт бойынша Ом, яғни ең кіші шама деп аламыз.
3. Топырақтың есептелінетін меншікті кедергісін
ψ₃,
мұнда, ψ₃ =1.4 – құрғақ топырақ кезінде ауа райлық коэффициценті, яғни
,4*100=140Ом*м
5. Ом шартын ескере отырып жасанды жерлендіргіш кедергісі анықталады:
Ом
5. Жалғыз тік жерлендіргіш кекдергісі типті формула бойынша анықталады:
Ом
6. Байланыс сызығының кедергісін типтік формула бойынша анықталады:

мұнда - жерлеме контурының тік бұрышының периметріне тең байланыс сызығының ұзындығы.
Ом
7. Жерлеме контуры жоспарында алдын-ала жерлендіргіштерді орнатып, тік жерлендіргіштер санын жәнеолардың арасындағы арақашықтықты анықтаймыз, және осы берілгендер бойынша кестеден тік сырықтарды және байланыс сызықтарын қолдану коэффициенттерін қабылдаймыз. Берілген жағдайда тік сырықиар әрбір 2 м сайын орналастырылған, яғни

8. Сырықтарды және сызықтарды қолдану коэффициенттерін ескере отырып жалғыз тік жерлендіргіш және байланыс сызығының кедергісін анықтаймыз:
R_ст.од=46.8/0.36=130 Ом, R_п=3.07/0.2=15.35 Ом
9. Тік сырықтардың таралуына талап етілетін кедергіні анықтаймыз:
R_ст=Ом
10. Тік сырықтар санын анықтаймыз:
,
яғни тік электродтар санын n=8 шт. деп аламыз
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАРАУЫ

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: