Кіріспе: Географиялық зоналар
жүктеу/скачать 105,41 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Кіріспе: Географиялық зоналар
|
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті География және табиғатты пайдалану факультеті География,жерге орналастыру және кадастр кафедрасы СӨЖ
Орындаған: Мағмияев Ә.Б.
Алматы 2022 Мазмұны
Жер шарының топырақ жамылғысы алуан түрлі. Себебі, кеңістікте топырақ түзуші факторлар да өзгермелі болып келеді. Өсімдік дүниесі, климат, топырақ түзуші тау жыныстары, жер бедері және олардың уақыт өткен сайын өзгерістерге ұшырауы әр мекенде, жер аумағында әр түрлі. Жер бетінің топырақ жамылғасын топырақ географиясы салыстырмалы-географиялық әдіспен, яғни топырақтың кеңістікте таралуы мен топырақ түзуші факторларды бірге қатарластыра салыстыру арқылы зерттейді. Осы әдісті қолдану нәтижесінде Жер шарында топырақтардың таралу заңдылықтары ашылды. 1899 жылы В.В. Докучаев бүкіл терістік жарты шардың топырақ аймақтарының нұсқалық картасын дайындап, оны 1900 жылы Парижде әлемдік көрмеде көрсетті. Осы картада бес әлемдік аймақтар көрсетілді: бореалды немесе арктикалық; орманды; далалық қара топырақты; аэралды (олар тасты, құмды сорланған және лессті шөлдерге бөлінеді) латеритті. Бұл картада аймақтар Солтүстік жарты шар материктерінде ендіктерге сәйкес орналасқан болып келеді. Топырақтың бірыңғай классификациясы жоқ. Бұл материалдың құрамы мен қасиеттері бойынша өте күрделі және ерекше жүйе екендігіне байланысты. Оның құрамында әртүрлі компоненттер болуы мүмкін, белгілі бір факторларға әр түрлі жауап береді. Сондықтан барлық топырақты тек бір параметр бойынша теру мүмкін емес Топырақтың барлық түрлерін шартты түрде бөлуге болады: Арктикалық (полярлық) Тундра Тайга-орман Орманды дала және дала Жартылай шөлді және шөлді Субтропикалық және тропикалық Топырақтың интразональды түрлері де бөлек бөлінеді. Кейде оларды не-, не - немесе азональды деп те атайды. Олар жабынның географиялық орналасуымен байланысты емес. Олардың өзіндік білім беру ерекшеліктері, құрамы бар. Азондық түрлерге тұзды топырақтар (тұзды батпақтар, тұзды батпақтар және мальталар), сондай-ақ таулар мен жайылмаларда пайда болған жамылғылар жатады. ТМД территориясының топырақтарын географиялық аудандастырылуы ТМД елдерінің негізгі бөлігі мұхиттардан алыс, ішкі құрлықта орналасқан. Ресейден басқасының жер көлемдері аса көп емес. Терістік жарты шардың бұл бөлігінде құрлық секторында терістіктен оңтүстікке қарай кездесетін, яғни Арктикалық тундрадан бастап оңтүстіктегі құрғақ шөлдермен қатар ылғалды субтропикалық зоналық топырақтарға шейін түгел кездеседі. Топырақ түзуші факторлар зоналық тәртіпке бағынып, ретімен тарағандықтан, осы факторлардың әсерінен топырақ та осы тәртіпке бағынады. Жер шары құрлығында тегістік және таулық топырақтар тараған. Тегістік топырқтары 6 географиялық топқа біріктіріледі. І топқа полярлық белдеудің топырақтары кіреді, полярлық тун- дра және полярлыға таяу тундраның глейлі топырақтары. Олардың кескінінде бұзылу үрдісі сәл дамыған, жиектері жұқа және онда айқын тоңды құбылыс белгілері бар. Скандинавия елдері мен Канада. II-III топтарға қоңырсалқын жайлы бореалды аймақ топырақтары кіреді, олар тау жыныстарының сиалитті бұзылу жағдайында дамыған; Топырақ құралуында маусымдық ырғақ басым, кескіні жақсы дамыған, кейде, тіпті, қарашірінді шоғырланған. Топырақтары күлгін, шымды күлгін, тоңды тайгалы бореалды, қоңыр, сұр ормандық топырақтар, прерилік қара топырақ баріалдыға таяу, қара, қара қоңыр, қоңыр, сұр-қоңыр топырақтар бар обылыстар. Қоңыржай белдеудің мұхиттық ылғалды өлкелерінде қоңыр орман топырақтары кең тараған. Батыс Еуропа, Шығыс Азия мен Оңтүстік Америкада тараған. IV топқа тропикке таяу белдеу топырақтары кіреді, олар қызыл, сары, сары-күрең субтропикалық ормандар және қызғылт қара субтропикалық прерилер топырағы, сұр-күрең субтропикалық дала топырағы, құба субтропикалық шөл дала және жартылай шөл топырақтары Батыс Европа, Шығыс және Таяу Азия, Африка мен Солтүстік Америкада тараған. V топ тропикалық белдеу топырақтарын біріктіреді, онда экваторлық ормандардың фералит топырағынан бастап, шөлділеу биік шөптесінді саванналардың қызғылт-қоңыр топырағына дейін Орталық Африка, Оңтүстік Азия, Австралия, мен Оңтүстік Амери- када тараған. VI топ ішкі аймақтың топырақ типтерін біріктіреді, ол үш: шым- ды корбанатты рендзиндер, тропикалық қара және далалық шабын- ды қара топырақтар типтерін қамтиды. Таулы облыстарға негізінен терістікте тараған топырақтар тән, бірақ мұнда өзгеше биік таулы шалғынды топырақтар дамыған. Бұрынғы КСРО территориясы 15 агротехникалық зоналарға бөлінген, олар солтүстіктен оңтүстікке қарай орналасып, ендік бағытта батыстан шығысқа қарай созылып, ретті, кең белдеулі жайғасқан. Олар: 1. Полярлық тундра зонасы; 2. Солтүстік тайга зонасы; 3. Орталық тайга зонасы; 4. Оңтүстік тайга зонасы; 5. Қоңыр топырақты орман зонасы; 6. Орманды дала зонасы; 7. Дала зонасы; 8. Құрғақ дала зонасы; 9. Қоңыржай белдеудің шөлейт зонасы; 10. Шөл зонасы; 11. Тау етегіндегі жартылай шөлді зона; 12. Субтропиктік белдеудің шөлді зонасы; 13. Субтропиктік тау етегіндегі жартылай шөлді зона; 14. Субтропиктік бұталы дала және құрғақ орманды зона; 15. Субтропиктік ылғалды орманды зонасы; Олардан өзге 5 таулы обылыстар бар.(Розов, 1973): 1. Орта Азиялық (құрғақ, жылы) ; 2. Карпат-Кавказдық (жылы, ылғалды) ; 3. Оңтүстік Сібірлік (суық, ылғалды) ; 4. Солтүстік Сібірлік (өте суық,орташа ылғалды) ; 5. Камчаткалық-Курильдік (өте ылғалды суық). Бұл өңірлердің топырақ зоналары - тау беткейлерінде биіктік бағытта құралған. Сонымен, бұрынғы КСРО жеріндегі көп топырақтар: тундралық, күлгін қоңыр, сұр ормандық топырақтар, қара, қара-қоңыр, сұр- қоңыр және сортаң топырақтар әлемде де тараған. Сондай ақ бұрынғы Одақта жоқ топырақтар да: Солтүстік Америка прериінің қызыл және сары топырақтары, преридің қызғылт-қара топырағы, биік саванналық қызғылт топырақ, тропикалық сирек орман қызыл- кұрең топырағы, тропикке таяу және тропикалық латериттер мен фераллиттер, қара топырақтар, т.б әлемде кездеседі. жүктеу/скачать 105,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2