Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

32
Біл­ген­ге­мар­жан
Өлеңнің  1888  жы лы  бұ рын ғы  Се мей  гу бер ния сы ның  Ақ ша тау  де ген  же рін де 
өт кен  бо лыс  сай ла уы на  бай ла ныс ты  ту ған ды ғын,  жал ғыз  Кү лем бай  бо лыс қа  ға на 
қа тыс ты де ген пі кір дің қа те екен ді гін М.Әуе зов жаз ған. Бұ ған өлең нің «Кү лем бай ға» 
де ген ат пен ба сы лып ке луі се беп бол ған. Бұл – би лік де се, іш кен асын жер ге қоя тын, 
же ке ба сы нан бас қа өз ге нәр се ні күйт те мей тін ман сап қор адам ның тип тік об ра зы.
Мұн да бо лыс тың ман сап қа құ мар лы ғы сон ша, екі өк пе сін қо лы на алып, күн бат­
қан ша да лақ тап ша бу дан шар ша май ды. Оның бү кіл іс­әре ке ті, екі жүз ді мі нез­құл қы ащы 
сар казм, улы мыс қыл мен ше бер бе рі ле ді. Орыс пат ша сы нан шен тақ қан бо лыс тар дың 
дү ниеқо ңыз, ман сап құ мар мі не зі «Мәз бо ла ды бо лы сың» өле ңін де де ше бер әш ке ре ле­
не ді. Екі өлең нің де өза ра үн дес ті гі ел үс ті нен күн кө ріп, ар­ұя тын сат қан арам за, за лым 
бо лыс тар дың жа ғым сыз іс­әре ке ті ар қы лы ашы ла ды. Тү бін де «Көп ас қан ға бір тос қан» 
бо ла тын ды ғын ақын біл гір лік пен бол жап, оны би лік ке, ман сап қа, атақ қа талас қан бо лыс­
тар дың әлеу мет тік­пси хо ло гия лық бей не сі ар қы лы ашып көр се те ді.
«Бо лыс бол дым, мі не ки» өле ңі 1889 жы лы «Да ла уа лаяты» га зе ті нің 12­са нын да 
ал ғаш  рет  ав то ры  атал май  жа рық  көр ген.  Бі рақ  көп  қыс қар ты лып,  өт кір  сөз де рі 
мұ қа лып, өз гер ті ліп, идея лық маз мұ ны бұр ма ла нып ба сыл ған дық тан, Абай шы ғар­
ма ла рын жа рия ла ту ға қай тып құ лық ты бол ма ған. Ақын өлең де рі мен қа ра сөз де рін 
ау ыл мол да ла ры кө бі не се қол жаз ба күй ін де та рат қан.
«Бо лыс  бол дым,  мі не ки»  өле ңін де гі  «Түйе де  қом,  ат та  жал»  де ген  тар мақ 
Абай дың 150 жыл ды ғы на орай «Жа зу шы» бас па сы нан 1995 жы лы шық қан жи нақ тан 
бас тап,  бір не ше  рет  (2002,  2005)  осы  бас па дан  жа рық  көр ген  шы ғар ма ла ры ның 
екі том дық то лық жи на ғын да «түйе де қом, ат та май» деп қате жа зы лып жүр. Бұ ған 
дә лел ре тін де 1909 жыл ғы жи нақ ты ұсын ған. Ке зін де І.Жан сү гі ров 1922 жыл ға дей ін 
жа рық  көр ген  Абай дың  өлең дер  жи на ғын да ғы  қа те лік тер ді  тү зе тіп,  үл кен  ма қа ла 
жаз ды. «Мен сыр лас, ат тың сы ры ма ған мә лім, Жы рым – жыл қы, жүй рік ат – сал­
ған әнім» («Құ ла гер» поэма сы) деп жыр ла ған «Құ ла гер ақын» – І.Жан сү гі ров 1933 
жы лы М.Әуе зов қа ра сөз де рін қо сып құ рас тыр ған тұң ғыш ака де мия лық жи нақ қа ал ғы 
сөз жаз ды. М.Әуе зов тің соң ғы сүз гі сі нен өт кен 1957 жыл ғы Абай дың екі том дық ака­
де мия лық  жи на ғын  абай та ну шы  ға лым дар  өте  жо ға ры  ба ға лай ды.  Өйт ке ні  мұн да 
1909 ж. Абай дың тұң ғыш өлең дер жи на ғы мен Мүр сейіт қол жаз ба ла рын (1905, 1907, 
1910) Әуе зов тің өзі бас бо лып, қай та мұ қи ят са лыс ты рып шық қан.

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: