Көмірсулар. Көмірсу алмасуы

Дисахаридтер

• Молекулалық формуласы С12Н22О11, судың бір молекуласын бөліп шығару арқылы гликозидтік байланыспен байланысқан моносахаридтердің екі молекуласынан құралған.
• Табиғатта бос күйінде екі дисахарид – сахароза мен лактоза кездеседі. Ал крахмал, гликоген және целлюлоза полисахаридтері шала гидролизденгенде мальтоза, изомальтоза және целлобиоза түзіледі

Дисахаридтер

• Сахароза

«қызылша қанты»

Глюкоза + фруктоза

• Бос карбонильдік тобы жоқ, сондықтан оның тотықсыздандырғыштық қасиеті болмайды;
• Сахароза өсімдік организмінде, олардың тамырында, сабағында, жемісінде кездеседі.
• Сахароза қант қамысынан алады.
• Сахароза – бағалы азықтық өнім, дәмі тәтті, суда жақсы ериді.

Мальт оза

• Мальт оза

Глюкоза + Глюкоза

• Крахмал мен гликогеннің шала гидролизденуі нәтижесінде алынатын өнім болап табылады.
• Ячмень солодында, басқа да дәнді дақылдар құрамында болады. Томаттарда, кейбір жемістердің нектарында да табылған.

• Лакт оза

Глюкоза +Галактоза

• Құрамындағы а-глюкозаның аномерлік атомы гликозидтік байланыс түзуге қатыспайтындықтан, оның гидроксильдік тобы бом карбонильдік топқа өте алады. Сондықтан лактоза тотықсыздандырғыш қантқа жатады.
• Сүттің құрамында болады, ол сүттегі бағалы қоректік бөлік.
• Лактоза тәттілігі сахарозадан екі есе кем, сахарозамен салыстырғанда суда нашар ериді.

Полисахаридтер

• Күрделі көмірсулар, олар гликозидтік байланыстармен жалғасқан 1000 дейін, тіпті одан да көп моносахаридтерден құралады.
• Полисахаридтерге жататындар: крахмал, гликоген, целлюлоза, инулин, гемицеллюлоза, пентозандар, т.б.
• Кейбір полисахаридтер мукополисахаридтер деп аталады, олар аминосахаридтер мен урон қышқылынан тұрады. Оларға: гиалурон қышқылы, хитин, лигнин, гепарин, т.б. жатады.
• Гомополисахаридтер құрамында бір түрдің моносахаридтері бар заттар. Мысалы, крахмал мен гликоген тек қана глюкоза молекуларынан тұрады.
• Гетерополисахаридтер әр түрлі моносахаридтерден және олардың туындыларынан құралатын биополимерлер. Мысалы, камеди.

Крахмал (С6Н10О5)n

• Өсімдіктердің негізгі қоры болатын көмірсу және адамға азық-түлік, малға жемшөп болатын аса маңызды полисахарид.
• Екі бөліктен тұрады: амилоза мен амилопектиннен тұрады
• Амилопектин крахмал дәнінің сыртқы қабығын құрайды. Амилопектин құрылымы тармақталған, мұнда негізгі тізбек а(1→4) байланысы арқылы жалғасқан глюкоза қалдықтарынан тұрады.
• Амилоза құрылымы тармақталмаған созылыңқы келеді, мұнда глюкоза молекуласының қалдықтары (1000-4000) а(1→4) байланысы арқылы жалғасқан.
• Крахмал ақ ұнтақ, суда ерімейді, ісінеді, ыстық суға салса клейстер береді.
• Амилоза суда ериді, иодпен әсер еткенде көк түске боялады. Амилопектин суда ерімейді, иодпен әсер еткенде күлгін түске енбейді.

Крахмал

Фотосинтез процесіне күннің көзі қажет

Фотосинтез процесі жасыл өсімдіктерде өтеді

Өсімдіктер СО2 газын сіңіреді

О2 бөліп шығарады

С6Н12О6 түзіледі , ал ол өз кезегінде крахмалға айналады.

Гликоген

• Жануарлардың полисахарид қоры. Бауыр мен бұлшық еттерде, қанда да жиналады. Ол – организмге қуат беретін заттық қор.
• Крахмал молекуласына қарағанда, гликоген молекуласының тармағы көп және құрылымы ашық.
• Таза гликоген – ақ түсті ұнтақ, суда ериді де коллоидты ерітінді түзеді. Иодпен әсер еткенде қызыл түске немесе қызыл-қоңыр түске боялады.
• Бауырдың беткі жағында түйіршік түрінде болады.
• Молекулалық массасы өте жоғары – 1-1,5 млн шамасындай.
• Гликогеннің құрылымы амилопектинге ұқсас.

Целлюлоза

• Өсімдіктер жасушасының негізгі материалы.
• Таза целлюлозаның талшықтанған құрылымы бар және органикалық еріткіштерде ерімейді. Ол Швейцар реактивінде (мыс гидрототығының аммиак ерітіндісі) ериді.
• Молекулалық массасы толық анықталмаған, шамамен 10млн.
• Химиялық реакцияда спирттік қасиет көрсетеді, қышқылдармен эфирлер түзеді. Бұл қасиеті нитроцеллюлоза, түтінсіз оқ-дәрі, вискоз жібегін алу үшін пайдаланады.

Көмірсулардың қорытылуы

Назарларыңызға рахмет!!!