Коммуникация
жүктеу/скачать 11,31 Mb. Pdf көрінісі
|
1 тер-минасова
| Fulghum.
A ll I Really W ant to Know I Learned in Kindergarten. N ew York, 1989, p. 3 1 -3 3 . Here's to you, Nicolai Pestretsov, wherever you may go and be, for giving powerful meaning to the promises that are the same everywhere; for dignifying that covenant that is the same in any language -„for better or for worse, in good times and in bad, in sickness and in health, to love and honor and cherish unto death, so help me God". You kept the faith; kept it bright-kept it shining. Bless you! (Oh, the Russians are a rotten lot, immoral, aggressive, ruthless, coarse, and generally evil. They are responsible for most of the troubles of this world. They are not like us.) Sure40». Батыс халцының, жалпы ағылшынтілділердің қалыпты санаға деген қатынасындағы айырмашылык, шетел әдебиетімен танысқан кезде айқын көрінеді. ІІІетел авторларын о қ у - бөтен монастырьға басып кіргенмен бірдей. Біз осы жат әлемді өз мәдениетіміздің деңгейімен бағалаймыз, бақылаймыз. Сондай-ақ мәдениеттер қақтығысымен де салыстырамыз. Шетелдіктердің орыс әдебиеті мен фольклорын «дұрыс» қа- былдамауынан да барлығы айқындала түседі. Мәдениеттің осы қақтығыстарында улттық мінез-құлықтың ерекшеліктері өзгеше- лене түседі. Мәселен, америкалық студенттер үшін «Анна Каре- нинадағы» жексұрын, әйелінің көзіне шөп салатын, балаларына киім сатып алудың орнына ақшаны көңіл көтеруге жұмсайтын Стив Облонскийдің бейнесі бірден жағымсыз эсер қалдыратыны анық. Бірақ мейірімді, көңілді, әрине адами пенделіктерге жол беріп қоя- тын Стивті орыс оқырмандары қалай жек көрсін! «Морозко» ертегісі түсінбестік туғызуы, тіпті ашу шақыруы мүм- кін. Ақылды жетім қыздың суықтан қалтырап турса да, Аязға тоң- бадым деп өтірік айтуы біртүрлі ғой! Ал оның өгей анасы «Суық! Тоқта!» деп шындықты айтып ағынан жарылғаны үшін неге жазала- нуы тиіс? Ертегініңсюжеті ұлы мәртебелі сарабдал сана (прагматизм демес ушін) салтанат құрған «америкалық монастырь» үшін қайшы келеді. Шетелдіктерге қалыпты санаға мүлдем бағынбайтын, адам- ды ренжіте алмайтын, дүниені қиындатып жіберуді жек көретін, тым сыпайы орыс адамының менталитет! түсініксіз әрі бөтен. Ол ұсынылған тамақтан, тағамнан, сусыннан, қызметтен бас тартуы мүмкін; ол бірден «рахмет, бәрі жақсы, ештеңе қажет емес» деуі мүмкін. Орыс фольклорының сүйікті кейіпкері ақымақ-Иван (Иван-ду- рак) немесе еркелетіп Иванушка-дурачок (Иванжан-ақымағым) болуының өзі тегін емес. Оның қылығы қалыпты санаға мүлдем қайшы болғаннан кейін де «аңымақ». Ол қолындағы соңғы нанын ойланбай орманда кездескен көжекке бере салып, өзі аш қалады. Кейін осы бір әлжуаз, адамға еш пайдасы тимейтін (арыстан емес, 212 аю емес) көжек мәңгі өлмейтін Кащейді (Кащей Бессмертный) жеңуге көмектеседі. Ертегінің соңында ол ханшайымға үйленіп, жарты патшалыққа иелік етіп, байлыққа кенеледі. Мұны естіп өскен орыс балалары қалыпты сананың талап ет- кеніндей, өзінің қарақан басының қамын ғана ойламайды, сонымен цатар сыпайылықты, адамдарға көңіл бөлуді, оларды қысымға ұшыратпауды, адамдарды киіміне және түріне қарап бағаламауды үйренеді. Қалыпты саналы супермен емес, сиықсыз ақымақ нағыз батыр болуы мүмкін. Сондай-ақ орыс қиссаларындағы «супермен» Илья Муромецтің алдында екі таңдау тұрды: не үйленіп, баюы немесе өлуі. Оныңбұл таңдауды көңіл пернесінен өткізуінің өзі қалыпты емес: «үйленетін уақытым жеткен жоқ, байлық баңыт сыйламайды», бірақ орыстың улттык, мінез-құлқының ерекшелігіне орай және орыс фольклоры- ның көзқарасы бойынша орыс батыры әуелі Отанының іргесін жау- дан қорғауы керек, үйленуді содан кейін ғана ойлағаны жөн. Орыс батырына байлық - бақыт әкелмейді. Ертегі жалған болуы да мүмкін, бірақ оның астары терең. Осын- дағы айтылған ойлардың барлығы біздің санамызға шегеленіп қалғаны рас. Олардың мәні тым туңғиық. Жақында менің әріптесім, ММУ-дің шет тілдер факультетінің профессоры АҚШ-қа іссапармен барып қайтты. Оны бірнеше күнге америкалық отбасына орналастырады. Сондай жайлы, мейірімді үй иелері оған үйлерін аралап таныстырып, муздатқыштан өзі қалаған кезде унатқан тағамын алып жеуіне болатынын айтады. Орыс халқы ертегілерінің ықпалымен өскен қурбымның өзгенің муздатқышын ашып, өз бетінше бірдеңе алып жеуге батылы жетпепті. Орыстың халық ертегілері - «қауіпті» дү- ниелер. Олар бала кезден біздің санамызға сыналап енеді, кейін ол «жұмбақ» күйде кө- ңілімізді жаулап алады. Оның мәні қарапа- йым: бай болу-жаман, кедей болу-жақсы, өйткені орыстың барлық ертегілерінде бай- лар - жаман, кедейдің бәрі - керемет. Осы- дан келіп, орыс санасының, орыс мәдение- тініңтиптік характерін беретін ағылшынтілді мәдениетке мүлдем түсініксіз әрі жұмбак, - материалдық байлықты менсінбеушілік пайда болды. Сол себепті де бір кездері орыс көпес- тері де, қазіргі «жаңа орыстар» да ақшаны оңды-солды шашады. Бай адамдар барлық елде, бар халықта жетіп артылады. Ал со- 213 |