Коммуникация

I map ay
Тілдіц жеке гщлтапы 
цалыптастырудағы рөлі 
Тіл және улттъщ мтез-црлъщ
Ана тілінің адам болмысымен біте қайнасып 
жатқаны соншалық, оқушыға ана тілін үйрету де- 
геніміз - оған рухани тәрбие беру деген сөз.
«А на т ілін о қ ы т у ж а йы н да », 1897.
§1. Мәселенің қойылуы
Тіл мен адам ажырамас бірлікте. Әлемде адамзаттан тыс тіл бол- 
майтыны секілді, адам да тілсіз өмір сүре алмайды. Адамды тілсіз 
зерттеп білуге болмайтыны сияқты, тілді де адамсыз меңгеру мүмкін 
емес. Тіл адамның қоршаған ортасын, сол ортада қалыптасқан мәде- 
ниетті бейнелейді, мәдениетті сақтап, ұрпақтан-үрпаққа, әкеден ба- 
лаға жеткізеді. Тіл -таным қүралы, адам оның көмегімен әлемді, мә- 
дениетті танып, біледі. Сондай-ақ тіл - мәдениет қуралы, ол адамды 
түлға ретінде қалыптастырады, оның іс-әрекетін, өмір салтын, дүние-
танымын, үлттық мінезін, ділін, идеология- 
сын анықтайды. Тіл - айнымас қатал ұстаз, 
ол өзінде қалыптасқан идеяларды, пікір- 
лерді, мәдени қабылдау модельдері мен 
іс-әрекеттерді таңудан танбайды.
Белгілі бір тұрғыдан алғанда, адам -
өз ана тілінің құлы, нәресте шағынан ата- 
анасы сөйлейтін тілдің ықпалына түсіп, өз 
еркінен, қалауынан тыс түскен ұжымның 
тілімен бірге мәдениетін де бойына сіңірү- 
ге мәжбүр болады.
Ұлттық мәдениет пен түлғаның арақа- 
тынасы жайында әртүрлі ғылым саласы 
өкілдерінің, атап айтқанда, психологтердің, 
мәдениеттанушылардың, әлеуметтанушы- 
лардың жазған еңбектері жетерлік. Солар- 
дың ішінде шет тілін оқытатын оқытушылар
Шб

үшін классикаға айналған Е.М. Верещагин мен В.Г. Костомаровтың 
«Тіл мен мәдениет» кітабында: «Адам орыс, неміс, жапон және т.б. 
болып тумайды, тек белгілі бір үлт қауымында өмір сүру барысында 
сол ұлт өкілі болып қалыптасады. Баланы қоршаған ортаның ұлттық 
мәдениеті оныңтәрбиесіне де ықпал етеді»,1- делінген.
Алайда адам тәрбиесінде, оның тұлға ретінде қалыптасуында 
мәдениетпен ажырамас бірліктегі тілдің айырыңша рөл атқараты- 
нын ұмытпайық. Е.М. Верещагин мен В.Г. Костомаров келтірген 
кеңестік кезеңнің танымал психологі Б.Г. Ананьевтің «Тұлға - мә- 
дениет өнімі» деген белгілі афоризмін «Тұлға - тіл мен мәдениет 
өнімі» деп толықтыра кеткенді жөн көрдік.
Адам шыр етіп дүние есігін ашқан алғашқы сәттен-ақ болашақана 
тіліндегі дыбыстарды естиді. Тіл оны қоршаған ортамен таныстырып, 
оған дейін-ақ, онсыз да «салынып қойған» көріністерді, бейнелерді 
таңа бастайды. Тілді меңгерумен қатар, ол енді қоршаған орта, өз мү- 
шесі болып саналатын қоғам, ондағы мәдениет, құндылықтар жүйесі, 
мораль, іс-әрекет және т.б. жайындағы ақпаратқа қанығады.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: