сипаттайтын, ресейлік менталитетті бейнелейтін, өмір суру салтын

" Ц е н т р plus (Запад), 
1997, № 12.
мансардтағы терезелердің аспанға қаратылып, сол арқылы үйге ба- 
рынша кең таралған жарык, пен жылуды сезінуге мүмкіндік береді. 
Осылайша мұндай үйде Ресейдің демографиялык, жағдайына сәй- 
кес бес-алты адамнан (ата-әжесі, әке-шешесі, балалары) қуралған 
отбасы емін-еркін орналаса алады (бөліп алған б із-С .Т .).12
Осындай қарапайым, тура айтқанда, әдеттегідей күнделікті 
орын алмасатын табиғи құбылыстар күн мен түн, таң және кеш 
сияқты тілдік бірліктер өзара тіларалык, балама ретінде танылады. 
Дегенмен оларды ағылшын тіліндегі day - night, morning - evening 
сияқты сөздермен салыстырсаңыз, түрлі халықтың дүниетанымын- 
дағы мезгілге қатысты өзіндік мәдени ерекииеліктері бар екенін 
байқаймыз. Ағылшын халқының түсінігі бойынша, morning (утро) 
он екі сағатқа созылады, яғни сағат түнгі он екіден күндізгі сағат он 
екіге дейінгі уақыт - таңғы уақыт саналады. Сондықтан түнімен қы- 
дырған ағылшындар үйге сағат түнгі бір не екіде емес, таңғы бір не 
екіде келген болып шығады (one/two o'clock in the morning). Содан 
кейін күндізгі уақыт басталады, бірақорыс-ағылшын сөздігіндегі day 
сөзінің день (күндіз) түрінде аударылған нұсқасы емес, яғни күндіз- 
гі он екіден кейінгі afternoon дегенді аңғартады. Сөздің ішкі форма- 
сы көрсетіп турғандай, afternoon түскі он екіден кешкі сағат бес-ал- 
тыға дейінгі уақытқа жалғасады, кешкі мезгіл басталғанда (evening) 
кеш болады да, ал сағат сегізде кешкі мезгіл қысқа мерзімді түнмен 
алмасады (night). Ал түнгі он екі - morning, таңғы уақыт ретінде са­
налады. Ағылшын тілін үйренуші орыстарды ағылшынша мына бір 
сөйлем таңғалдырады: He come to see her last night (он навестил 
её прошлой ночью - ол оған кеше түнде келді). Немесе: Tomorrow 
night we will have dinner in a Chinese restaurant (Завтра ночью мы 
пойдём обедать в ресторан - ертең түнде біз мейрамханада тусте- 
нуге барамыз). Берілген сөйлемді орыс мәдениеті түрғысынан алып 
қарасаңыз, мүлде дұрыс емес: түнде мейрамханаға бармайды және 
түнде тамақ ішпейді. Әрине, last night - кеше түнде дегенді емес, 
«кеше кешке» дегенді, ал two o'clock in the morning — «таңғы екі» 
дегенді білдіреді.
Күндіз (день) деген сөз бұдан да үлкен қиындықтудырады.
Орыстың тілдік мозайкасындағы қоршаған ортаның кішкентай 
бір бөлігіне, яғни день деген сөзіне ағылшын тіліндегі day және 
afternoon сөздері сәйкес келеді. Good day -  аналогия қубылысы 
бойынша good morning -  қайырлы кун, good evening — қайырлы кеш 
бірліктері сияқты «қайырлы күн» дегенді білдірмейді. «Қайырлы 
күн» дегенді ағылшындар good afternoon түрінде айтады, ал good 
day - тек қоштасар сәтте ғана қолданылып, жылдам айтылатын- 
дықтан, құлаққа қатаң әрі ерсі естіледі және «осымен әңгіме бітті, 
сау бол!» дегенді аңғартады.
(>8

Жыл мезгілдері жалпы адамзат баласына ортак, құбылыс сияқты, 
мәселен орыс тілді адамның танымында бір жылда төрт мезгіл бар: 
қыс, көктем, жаз, күз, бүлардың әрқайсысы үш айдан түрады. Бір 
жылда он екі ай, төрт жыл мезгілі бар екені қарапайым арифметика 
ретінде ешқандай күдік келтірмейді. Ал ағылшын халқының дүние- 
танымындағы жыл уғымы, яғни олардың жыл санауындағы 365 күн 
жылдыңтөрт мезгіліне (seasons) бөлінеді, алайда қыс және жаз мезгілі 
төрт айға, күз бен көктем мезгілі екі айға созылады. Орыс халқының 
таным-түсінігіндегі мамыр айы (көктем мезгілі) ағылшын күнпарағы 
бойынша жаз мезгіліне, қараша айы (November) қыс мезгіліне жатады.
Дәл осылайша ағылшын тілінде таңғы ас (завтрак), түскі ас (обед), 
кешкі ас (ужин) лексемаларының балама ретінде аударылуы мәде- 
ни ерекшеліктер түрғысынан күмән келтіреді. Breakfast -  лексе- 
масының екі түрлі қолданысы бар: құрлықтык, және ағылшындық 
(орыс халқының дүниетанымдық қөзқарасы түрғысынан түрақты, 
жүйелі және шектеулі ас мәзірі). Орыс халқының таңғы асы - тағам- 
ныңешбіріне ешқандай шектеу қойылмайтын ас мәзірі, ас мәзірінің 
өзі түрлі әлеуметтік және аймақтық топтарда, отбасынан отбасына 
қарай түрленіп отырады.
Осындағы обед (түскі ас) сөзі адамды тіпті шатасушылыққа 
алып келеді, өйткені lunch және dinner, біз ойлағандай, не гастро- 
номиялық, не үстелге қойылатын ыдыс-аяқ жиынтығы бойынша, 
не ас ішетін уақыт жағынан (lunch -  12.00 түскі ас үшін өте ерте), 

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: