Конференциясының ЕҢбектері

211 
5 
Гальв.мыс 
10 
83 
4-процестен кейін 
операция 
6 
Гальв.мыс 
10 
85 
5-процестен кейін 
операция 
7 
Гальв.мыс 
10 
82 
6-процестен кейін 
операция 
8 
Гальв.никель 
15 
80 
 
9 
Мыс фосфиді 
0,5 
79 
 
10 
Мыс фосфиді + 
карборунд(40% мас.) 
1 
84 
8-процестен кейін 
операция 
11 
Гальв.никель 
10 
89 
10-процестен кейін 
операция 
12 
Гальв.никель 
10 
95 
11-процестен кейін 
операция 
13 
Гальв.никель 
10 
110 
12-процестен кейін 
операция 
 
 
Сурет 3. .Мыс фосфиді қаптамасын алудың принципиалды технологиялық ықшам сызбасы 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Гальванические  покрытия  в  машиностроении.  Справочник  в  2-х  томах  /    Под  ред  М.А. 
Шлугера, М.: Машиностроение. 1985. -248 с. 
2.
 
Кудрявцев Н.Т. Электрохимические покрытия металлами. -М.: Химия, 1989. -115с. 
3.
 
Лайнер Р.И. Современная гальванотехника.-М.: Химия, 1999. -244с. 
4.
 
Электрохимические  и  химические  покрытия  /  Под.  ред.,  С.Я.  Грилихеса,  К.И.  Тихонова  –  
Л.: Химия, 1990 г., 288 стр. 

212 
 
УДК 661.185-3 
 
RESEARCH THE PROPRTIES OF POLYMERS MODIFIED  
WITH ADDITIVES EPOXIDE RESINS BASED 
 
Nikitenko A., Suygenbaeva A.J., Yakubova R.R. 
SKSU named after M.Auezov, Shymkent, Kazakhstan 
 
Түйін 
Блоксополимермен  модификацияланған  резиналардың  қасиеттері  зерттелінген.  Шиналық 
резиналардың рецептурасында шайырларды қолданған кезде вулканизаттың физикалық және механикалық 
қасиеттері жоғарылайды. 
 
Резюме 
Представлены результаты применения блоксополимера в качестве компонента модифицирующей 
системы, что  позволяет повысить физико-механические показатели вулканизатов. 
 
For  the  needs  of  the  tire  industry  rubbers  including  modifier  RU  +  phenolhexamethyl  resins 
(PHR)  are  used  [1].  The  disadvantage  of  the  known  modifying  system  is  that  the  vulcanizates  deriving 
from its use have low physical-mechanical characteristics. 
Also  produce  rubber  mixtures  in  which  composition  there  is  epoxy  resin  ARE–1–4,  that  is 
modifying system including the modifier RU + alkylresorcin epoxy resin [2]. Alkylresorcin epoxy resin is 
used as a component of modifying system for rubber compounds in amount of 1,0  – 2,5 mass.p. to 100 
mass.p.  of  the  rubber.  The  resin  ARE–1–4  almost  is  mastered  in  production  of  the  tread  rubber  for 
passenger  car  tires  of  diagonal  construction.  The  disadvantage  of  this  modifying  system  is  receipt 
vulcanizates  on  its  basis  with  low  physical-mechanical  properties:  tensile  strength,  tear  resistance, 
abrasion resistance. 
Taking  into  account  the  prospects  for  industrial  application  of  epoxy  resins  in  the  tread  rubber, 
breaker and frame of freight tires need to expand not only production volume but also the assortment of 
resins. 
The aim of our research is the development of modifying system’s composition that provides the 
receipt of vulcanizates with high physical and mechanical properties. 
The problem is solved by the fact that in the modifying system for tire rubber mixtures containing 
modifier RU is used the supplement that based on epoxy resin containing a block copolymer (EOXPFR) – 
the  product  of  copolymerization  of  epoxy  oligomer  that  is  based  on  xylitol  and  phenol-formaldehyde 
resin  –  in  amount  of  1,0  –  2,5  mass.p.  to  100  mass.p.  of  the  rubber.  Modifier  RU  is  the  complex 
compound  of  resorcinol  with  urotropine  obtained  at  the  presence  of  boric  acid.  Block  copolymer 
(EOXPFR)  is  the  product  of  copolymerization  of  epoxy  oligomer  that  is  based  on  xylitol  and  phenol-
formaldehyde resin and synthesized at temperature 80–100 
о
С during 15–30 minutes. 
The rubber mixtures were prepared in a laboratory rubber mixer with rotation frequency of rotors 
40 rev/min (I stage) and 30 rev/min (II stage). 
The temperature at unloading of rubber mixtures and  duration of mixing cycle were respectively 
(140 ± 5) 
0
С, 240 s and (110 ± 5) 
0
С, 120 s. The samples were vulcanized at temperature 143 
0
С. 
The recipes of rubber mixtures are shown in the table 1. 
 
Table 1.  
Recipe of the tread rubber mixture  
 
Name of ingredients 
Mass. p. to 100 mass.p. of the rubber 
SRMS–30 ARKM–15 
75 
75 
75 
75 
75 
SKD 
25 
25 
25 
25 
25 
Technical sulfur 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
Sulfenamide "C" 
1,5 
1,5 
1,5 
1,5 
1,5 
Zinc whiting 
3,0 
3,0 
3,0 
3,0 
3,0 
Stearic acid 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
Atsetonanyl 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 

213 
Oktofor 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
2,0 
Santogard PVI 
0,3 
0,3 
0,3 
0,3 
0,3 
Hydrocarbon resins 
4,0 
4,0 
4,0 
4,0 
4,0 
Microwax 3B–1 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
Oil PN-6S 
4,0 
4,0 
4,0 
4,0 
4,0 
Diaphene FP 
1,5 
1,5 
1,5 
1,5 
1,5 
Technical carbon P 245
 
58 
58 
58 
58 
58 
Resin ARE – 1,4 
1,0 
– 
– 
– 
– 
 EOXPFR 
– 
1,0 
1,5 
2,0 
2,5 
Note:  1.  SRMS–30  ARKM–15  is  the  methylstyrene  synthetic  rubber  containing  methylstyrene 
30, А – copolymerization was carried out at low temperature, Р – controller was used, К – rosin was used, 
М – oil-filled; 
2. SRD – divinyl synthetic rubber. 
Physical and mechanical properties of vulcanizates that were obtained from the rubber mixtures 
of the above compositions are shown in the table 2. 
 
Table 2. 
Physical and mechanical properties of the tread rubbers 
 
№ 
Indicators 
Prototype 
Proposed (EOXPFR) 
 
 
1,0 
1,0 
1,5 
2,0 
2,5 
1 
Conditional voltage at 
lengthening 300%, МPа 
 
9,3 
 
10,5 
 
11,7 
 
10,7 
 
10,0 
2 
 
Conditional strength  
– at stretching, МPа  
– after aging (100 
0
С; 72 h) МPа 
 
20,8 
14,1 
 
21,1 
14,5 
 
21,9 
17,5 
 
20,9 
16,9 
 
20,5 
15,9 
3 
 
Relative lengthening 
– at break, % 
– after aging (100 
0
С; 72 h) % 
 
560 
450 
 
580 
453 
 
590 
471 
 
575 
449 
 
565 
430 
4 
 
Tear resistance, kН/m 
– after aging (100 
0
С; 72 h)  
kН/m 
75,2 
 
54 
80 
 
64 
81,2 
 
61 
79,8 
 
67 
77 
 
64 
5 
Shore hardness, arbitrary units 
65 
69 
71,6 
68 
65 
6 
Fatigue strength under multiple 
tension, thousands of cycles 
 
18,0 
 
20,3 
 
23,5 
 
19,7 
 
19,1 
7 
Abrasion, kJ/m
3
 
59 
57 
57 
53 
54 
 
The  results  shown  in  the  table  2  indicate  that  the  use  of  a  block  copolymer  as  a  component  of 
modifying  system  improves  physical  and  mechanical  properties  of  vulcanizates.  Increase  (as  compared 
with the prototype) tensile strength, tear resistance, fatigue strength under multiple tensile, bond strength 
of rubber with metal cord. 
To increase the lifetime of tires as a result of improving their physical and mechanical properties, 
in  particular tensile  strength,  tear  resistance,  abrasion  resistance, adhesion  of  rubber  to  metal  cord,  as a 
component of modifying system use a block copolymer EOXPFR – the product of copolymerization of 
epoxy oligomer that is based on xylitol and phenol-formaldehyde resin – in amount of 1,0 – 2,5 mass.p. to 
100 mass.p. of the rubber. 
 
Literature 
1.
 
Шварц А.Г. // Каучук и резина. 1990. №11. – С.29 - 34. 
2.
 
Шварц А.Г. // Каучук и резина. 1991. №11. –  С.26 - 30. 
3.
 
Торнер  Р.В.  Основные  процессы  переработки  полимеров.  Теория  и  методы  расчета.-  М.: 
Химия, 1972. – 454 с. 
 

214 
АЗОТ (ІІ) ОКСИДІНІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ЗАЛАЛСЫЗДАНДЫРУ 
ЖОЛДАРЫ 
 
Нышанова Ж.Т. 
Н.Д.Ондасынов атындағы №38 мектеп – гимназиясы, Шымкент, Казахстан 
 
Резюме 
В данной работе указывается отрицательное влияние оксида (ІІ) азота на окружающую среду, на 
здоровье  человека.  Рекомендуются  электрохимические  способы  окисления  и  восстановления    оксида  (ІІ) 
азота. Работа протекала по следующим этапам: 
 
Физико-химические свойства оксида (ІІ) азота. 
 
Обработка оксида (ІІ)  азота и методы получения новых продуктов. 
 
Выброс производственных отходов, содержащие оксид (ІІ) азота. 
 
Влияние оксида (ІІ)  азота на окружающую среду. 
 
Окисление и воссановление оксида (ІІ) азота. 
Изучая отрицательное влияние оксида азота на окружающую среду, на живой организм и природу, 
рекомендуется  проводит  научные  работы,  с  целью  обезвреживания  отходов,  которые  содержат  оксид 
азота.  В  работе  содержатся  электрохимические  методы  окисления  и  восстановления  оксида  азота, 
которые имеют большое практическое значение. 
 
Summary 
To reveal negative sides of nitrogen oxide to the environment; 
To  renew  gas  of  nitrogen  oxide  and  to  show  the  methods  of  taking  valuable  products  by  electrochemical 
ways. 
-The physico-chemical qualities of nitrogen oxide. 
-The methods of renewing nitrogen oxide and taking new products from it. 
- Arising of industrial residuum which contains nitrogen oxide. 
- The influence of nitrogen oxide to the environment 
- Poison of nitrogen oxide 
-The methods of taking valuable products from nitrogen oxide. 
To neutralize the gas of nitrogen oxide which comes from industry and to suggest electrochemical methods 
which help to take the useful compounds from it. 
The  methods  of  renewing  the  products  which  contain  nitrogen  oxide  were  analysed.  The  reseach  work 
shows  that it is very important to neutralize the products which contain nitrogen oxide. 
Nowadays it is one of the actual problems to renew the products which contain nitrogen oxide by using the 
electrochemical methods. 
 
Азот (ІІ) оксидінің шығу кӛздері және қоршаған ортаға әсері. 
Қоршаған ортаны қорғау және табиғи байлықтарды толық, тиімді пайдалану проблемасы 
ӛте маңызды және ӛзекті мәселелердің бірі, олардың дҧрыс шешімін табу – адамзаттың болашақта 
қалыпты дағдарыссыз тіршілік етуіне мҥмкіндік жасайды. 
Қоршаған ортаның ластануының негізгі себептерінің бірі – ӛндірістердің қарқынды дамуы 
болып  отыр,  олардың  әрекеті  нәтижесінде  бӛлініп  жатқан  әртҥрлі  химиялық  заттардың  әсері, 
табиғи  айналымның  қайта  қалпына  келу  қабілетіне  мардымды  әсер  етеді.  Кез  келген  ӛнеркәсіп, 
қоршаған ортамызға техногенді әсерін тигізуде. 
Техниканың,  әсіресе  қара  және  тҥсті  металлургияның,  химия    ӛнеркәсібінің,  тау-кен 
ӛндірісінің,  автомобиль  транспортының,  мҧнай,  газ  отындарының  жануына  байланысты  ауаға, 
суға әр тҥрлі газдар – азот, кӛміртек, кҥкірт оксидтері металдардың қосылыстары және кҥл, шаң-
тозаңдар,  органикалық  қосылыстар  биосфераны  жан-жақты  ластауда.  Бҧл  заттар  адамдардың, 
жануарлардың, ӛсімдіктердің тіршілік етуіне ҥлкен зиянын тигізіп отыр. 
Қара  металлургия  ӛндірісі  атмосфералық  ауаны,  жер  беті  мен  жер  асты  суларын, 
топырақты кӛптеген улы заттармен ластап отырады. Орта есеппен 1 млн. тонна ӛнім шығарғанда 
қара  металлургия  зауыттарынан  тәулігіне  42  т    азот  (ІІ)  оксиді  бӛлініп  шығады  екен.  Химия 
ӛнеркәсібінің  бірқатар  ӛндіріс  орындарынан,  мысалы,  мҧнай  ӛңдеу,  отын  жағу  процестерінен 
жылына 53 млн. тонна азот (ІІ) оксиді бӛлінеді. 
Айта  кету  керек,  кейбір  зиянды  газдар  биосферада  ӛздігінен  де  тҥзіліп  жатады,  мысалы 
табиғатта  топырақтағы  бактериялар  әсерінен,  нитраттар  азот  (ІІ)  оксидіне  айналып  отырады. 
Кейінгі мәліметтер бойынша жылына  8 млн. тонна азот (ІІ) оксиді осылай тҥзіледі. Азоттың (ІІ) 
оксиді табиғатта жҥретін жану процестері нәтижесінде және табиғи жағдайда атмосфералық ауада 

215 
найзағай ойнаған кездегі электрлік разрядталу нәтижесінде тҥзіледі. Әлемдік масштабтағы табиғи 
кӛздерден шығатын азот оксидтерінің жалпы мӛлшері 450 млн т/жыл қҧрайды. 
Жалпы атмосферадағы азот оксидтерінің 95 % қазбалы отындарды жағудан тҥзіледі. Оның 
ішінде  40  %  –  автомобиль  және  басқа  транспорт  моторларынан,  30%–  табиғи  газды,  мҧнайды, 
кӛмірді  электр  станцияларының  қазандықтарында  жаққанда,  20  %  –  қазбалы  отынды  әр  тҥрлі 
ӛндіріс процестерінде қолданғанда, 5-10 % – басқа кӛздерден шығады. 
Атмосферада газ тҥрінде азоттың бес негізгі қосылыстары болады: N
2
, NH
3
, NO, NO
2
, N
2
O. 
Мамандардың  қолында  негізі  бар  мәліметтер  бойынша  азот  қосылыстарының  ішінде  адам 
ағзасына ӛте қолайсыз әсер тигізетін азоттың екі валентті оксиді, бірақ кҥн сәулесінің әсерінен бҧл 
оксидтің біраз бӛлігі кҥрделі химиялық реакцияларға қатысып, қауіптілігі ӛте жоғары азоттың (ІV) 
оксидіне  айналады.  Мысалы,  кӛбіне  атмосфераға  антропогендік  жолмен  тасталатын        азот  (ІІ) 
оксиді ауада мынадай реакцияларға тҥседі: 
 
N
2
+O
2
→2NO                                                                                               
 
2NO+O
2
→2NO
2
                                                                                          
 
Осы реакциялар нәтижесінде тҥзілген азот (ІV) оксиді ауадағы ылғалмен әрекеттесіп, азот 
қышқылына дейін тотығады: 
 
4NO
2
+2H
2
O+O
2
 → 4HNO
3
                                                                        
 
Тҥрлі  ӛнеркәсіптерден  жыл  сайын  кӛп  мӛлшерде  шығып  жатқан  қалдықтарды 
залалсыздандыру  мәселесі,  қазіргі  кҥнге  дейін  шешілмей,  барынша  ӛткір  кҥйінде  қалып  отыр. 
Республикамызда  азот  оксидтерінің  қҧрамын  зерттеуге  және  оларды  залалсыздандыруға 
бағытталған  ғылыми  жҧмыстар  ӛте  аз  болғандықтан  ӛзге  мемлекеттерде  жҥргізілген  зерттеу 
жҧмыстарына ерекше назар аударылды. 
Мысалы,  АҚШ  елінің  мәліметі  бойынша  -  жылына  25  млн.т.  отын  жағатын 
қондырғылардан  -  49,7  %  (немесе  12,7  млн.т/жыл),  автомобиль  транспортынан  -  35,4  %  (8,72 
млн.т/жыл) және ӛнеркәсіптен  -  11,7  %  (2,88  млн.т/жыл)  қҧрамын-да  азот (ІІ)  оксиді бар ӛндіріс 
газдары шығады. 
ГФР-да  жалпы  атмосфераға  шығарылатын  азот  оксидтерінің  мӛлшері  жылына  3  млн.т., 
оның  ішінде  жылу  электр  станцияларынан  -  940  мың  т/жыл,  ӛнеркәсіптен  -  580  мың  т/жыл 
қҧрайды. Бҧл кӛрсеткіштер ауаға шығарылатын азот оксидтерінің 55,3 % қҧраса, қалған 44,7 %-ы 
автотранспорттан шығады екен. 
Н.С.Торочешников    еңбегінде,  КСРО-ның  әр  тҥрлі  ӛндіріс  орындарынан  шығатын  азот 
оксидтерінің мӛлшерін келесі кӛрсеткіштермен сипаттайды: жылу электр станцияларынан (ЖЭС) - 
75,5 %, автотранспорттан - 7,3 %, қара металлургиядан - 6,1 %, қҧрылыс ӛндірісінен - 1,8 %, химия 
ӛндірісінен – 
1,7 % , мҧнай ӛңдеу ӛндірісінен - 0,6 %. 
Сонымен  қатар,  атмосфераның  азот  оксидтерінің  қалдықтарымен  ластануының  маңызды 
аймағы  –  энергетика  ӛндірісі  болып  табылады.  Оның  зиянды  әсері  отынды  жер  қойнауынан 
шығарғаннан  бастап,  электр  энергиясына  айналдырған  және  тҧтынушыға  берген  кезеңдердің 
бәрінде  орын  алады  екен.  Ластаушы  компоненттердің  тҥрі  мен  мӛлшері,  қолданылған  отынның 
табиғатына,  химиялық  қҧрамына  және  жағу  технологиясына  байланысты          (1-кесте).  Газды 
отынды (табиғи немесе сҧйытылған) жаққанда қоршаған орта тек азот (ІІ) оксидімен ластанады. 
1 кесте – Әр тҥрлі отын тҥрлерін қолданғанда ЖЭС-нан атмосфераға тасталынатын зиянды 
заттардың мӛлшері, г/к Вт сағ. 
 
Ластаушы компоненттер 
Отын тҥрі 
Тас кӛмір 
Қоңыр кӛмір 
Мазут 
Табиғи газ 
Азот оксидтері 
21,0 
3,4 
2,4 
1,9 
Кҥкіртті газ 
6,0 
7,7 
7,4 
0,002 
Қатты бӛлшектер 
1,4 
2,7 
0,7 
- 
Фтор қосылыстары 
0,05 
1,11 
0,004 
- 
 

216 
Жылу  электр  станциялары  және  басқа  да  жылу  қолданылатын  агрегаттар  пештеріндегі 
органикалық  отын  жанғанда  негізінен  азот  (ІІ)  оксиді  тҥзіледі.  Бҧл,  лабораториялық  зерттеулер 
нәтижесімен,  сондай-ақ,  ЖЭС  қалдықтарынан  шығатын  тҥтіндік  газдарға  анализ  жҥргізген 
ӛнеркәсіптік тәжірибелер негізінде анықталған . 
Әдеби  деректерде,  Екібастҧз  кӛмірін  жағатын  ірі  ЖЭС-ның  тҥтіндік  шлейфіндегі  газдың 
қҧрамынан  қоршаған  ортаға  NO=0,017  мг/м
3
,  NO
2 
=  0,036  мг/м
3
  мӛлшерде  шығарылатындығы 
кӛрсетілген. 
Транспорт  қҧралдарындағы  іштен  жану  двигательдерінде  органикалық  отынды  жағу 
салдарынан,  қоршаған  ортаға  зиянды  заттармен  бірге  азот  оксидтерінің  кӛп  мӛлшері  бӛлініп 
шығады. 
Ӛнеркәсібі  дамыған елдерде  ауаны  ең  басты  ластаушы  –  автомобильдер  отынының жану 
ӛнімдері  болып  табылады  .  Олар  жыл  сайын  28  млн.  тонна  азот  тотығын  ауаға  қосады.  Қазіргі 
кезде дҥние жҥзінде 200 млн-нан астам автомобильдер пайдаланылады. Әрбір автомобиль 15 мың 
км-ден астам жол жҥріп ӛткенде 4350 кг оттегі тҧтанып, 25 кг азот оксидтерін сыртқа шығарады, 
ал 1 т дизель отынын жаққанда -24,5 кг азот тотығын бӛледі. 
Автотранспорт  двигательдерінен  шығатын  азот  оксидтерінің    99  %-ын  NO  қҧрайды. 
Двигательден шыққан NO газы атмосферадағы ауамен әрекеттесіп NO
2
-ге дейін тотыға алады. 1.6-
реакция  нәтижесінде  тҥзілген  азот  (ІV)  оксиді  ауадағы  ылғалмен  әрекеттесіп,  азот  қышқылын 
тҥзеді  (1.7-реакция).  Азот  қалдықтарының  тҥзілуі,  қышқыл  жаңбырлардың  пайда  болуына 
мҥмкіндік туғызады. Оның себебі, атмосфераға тек азот оксидтері ғана емес, сонымен бірге кҥкірт 
оксидтері де антропогенді жолмен тасталынуда. 
Қышқылды жаңбырлардың қоршаған ортаны бҥлдіру әсері соңғы жылдары мейлінше ҥдеп 
барады.  Қышқылды  жаңбырлардың  әсерінен  топырақ  қышқылданып,  қҧнарландырғыш 
элементтерге  кедейленеде.  Мҧның  салдарынан,  бірқатар  ауыл  шаруашылығы  мәдениетінің 
ӛнімділігі  тӛмендейді  және  балық  шаруашылығы  ҥшін  шығын  келтіретін  беттік  су  қоймалары 
суының  қышқылдығы  артады.  Мысалы,  Швецияда  қазірдің  ӛзінде  теңізде              2,5  мың  балық 
қырылған  және  16  мыңы  жойылу  қаупінде  тҧр.  Қышқыл  жаңбырлар  ӛсімдіктерден  ақуыздарды, 
амин  қышқылдарын  ығыстырып  зақымдайды.  Олар  қорғанышсыз  ҧлпаларды  зақымдап,  ағзаға 
патогенді  бактериялар  мен  саңырауқҧлақтардың  ену  мҥмкіндігін  арттырады.  Мҧндай  әсердің 
нәтижесінде  фитоценоздардың  ӛнімділігі  тӛмендеп,  кейде  толық  жойылып  кетуіне  әкеліп 
соқтыруы мҥмкін. 
Қышқылды  жаңбырлар  коррозияны,  қҧрылыс  материалдарының  бҧзылуын,  сәулет 
ескерткіштері мен басқа да мәдени қҧндылықтардың қирауын кҥшейтетіндігі белгілі. 
Қышқылды жаңбырдан басқа, азот оксидтерінің тағы бір зияндылығы N
х
О
у
 кӛп тасталатын 
жерлерде  байқалады,  яғни  азот  оксидтері  кӛмірсутектермен  әрекеттесіп,  соның  нәтижесінде 
атмосфераның  мӛлдірлігі  тӛмендеп,  фотохимиялық  тҧман  –  смогтың  тҥзілуіне  әкеледі.  Бҧл 
қҧбылыс,  негізінен,  автомобильдер  кӛп  қалаларда  байқалады.  Фотохимиялық  смог,  радикалдар 
қатысуымен ӛтетін кҥрделі тізбекті реакциялардың жҥруінен  пайда болады. Бҧл кҥрделі процесс 
кҥннің  ультракҥлгін  сәулелерінің қатысуымен іске  асады және  азот  (ІV) оксиді  екі  валентті  азот 
оксидіне және атомдық оттегіне ыдырайды: 
 
NO
2
+hν→ NO + O                                                                                     
Осыдан кейін оттек атомы оттек молекуласымен әрекеттесіп, озон тҥзеді: 
                                                      
О+О
2
→О
3
                                                                                                    
Егер  атмосферада  кӛмірсутек  болмаса,  озон  азот  (ІІ)  оксидімен  әрекеттесіп,  азот  (ІV) 
оксиді қайтадан тҥзіледі: 
 
NO+О
3
→NO
2
 + O
2
                                                                                     
 
Тропосфера  мен  стратосферадағы  ауаны  азот  тотығымен  ҧшақтар  да  ластайды. 
Стратосферадағы  азот  тотығы  жерге  қайта  тҥспей,  1  жылдан  3  жылға  дейін  қалқып  жҥріп  озон 
қабатына теріс әсерін тигізеді. 
Азот  және  оның  кейбір  оттекті  қосылыстарының  электрохимиялық  қасиеттері  мен 
қҧрамында  азот  (ІІ)  оксиді  газы  бар  қосылыстарды  залалсыздандырудың  оптимальды  жолдарын 
қарастыру  мәселелеріне  арналған  ғылыми-техникалық  әдебиеттерге  жасалған  шолу  және  талдау 
мынадай қорытындылар жасауға мҥмкіндік береді: 

217 
1. Ӛндіріс қалдықтарының бірі болып табылатын азот (ІІ) оксиді газын тотықтырып және 
тотықсыздандырып,  алынған  ӛнімнің  сапасын  жоғарылатуға  арналған  жҧмыстардың  қажеттілігі 
байқалады.  Азот  (ІІ)  оксидін  тотықтыруда  және  тотықсыздандыруда  реагенттік  әдістер  кеңінен 
қолданылатындығы, бірақ, әлі де анағҧрлым тиімді тәсілдерін табу қажет екендігі анықталды. 
2.  Азот  және  оның  қосылыстарының  қоршаған  ортаға  шығатын  ең  басты  кӛздері  –  қара 
және  тҥсті  металлургия,  химия  ӛнеркәсібі,  тау-кен  ӛндірісі,  автомобиль  транспорты,  мҧнай,  газ 
отындарының  жануы,  мҧнай  ӛндіретін  ӛнеркәсіптер  және  т.б.  екендігі  кӛрсетілді  және  азот 
қосылыстарының ішінде, азот (ІІ) оксидінің қоршаған ортаға әсері орасан зор екендігі жан-жақты 
қарастырылды.  Әсіресе,  азот  (ІІ)  оксидінің  қоршаған  ортаға  әсері,  кҥн  сайын  табиғатты  елеулі 
ӛзгерістерге  ҧшыратып,  геологиялық  жҥйенің  зат  алмасуының  тепе-теңдік  қҧрылымын  бҧзушы 
фактор екендігі кӛрсетілді. 
3. Ӛнеркәсіптерден бӛлінетін азот (ІІ) оксидін залалсыздандырып және пайдалы ӛнімдерге 
айналдырудың белгілі әдістеріне талдау жасалды. 
4.  Азот  (ІІ)  оксидінің  қоршаған  ортаға  кедергісіз  таралып,  оның  тірі  организмдерге  әсері 
ӛте  ауқымды  екендігін  кӛрсете  отырып,  оның  табиғатқа  таралуын  тежеу,  қҧрамында  азот  (ІІ) 
оксиді  бар  қалдықтарды  залалсыздандыру  бағытындағы  ғылыми  жҧмыстарды  жҥргізу  аса  қажет 
екендігі кӛрсетілді. 
5.  Азот  (ІІ)  оксидін  тҥйіршікті  темір  электродында  тотықтырып,  калий  нитратын  алудың 
электрохимиялық тәсілінің технологиясы кӛрсетілді. 
Бҧл әдіс арқылы тҥсті металлургия және т.б. зауыттардан шығып жатқан қалдық газдарды 
залалсыздандырып, олардан азот қосылыстарын алуға болатындығы  кӛрсетіліп отыр. 
6. Азот (ІІ) оксиді газын  хром (ІІІ) иондары бар катализатор қатысында, кҥкірт қышқылы 
ерітіндісінде,  тҥйіршікті  титан  электродтарын  қолданып,  электролиз  жолымен  элементті  азотқа 
дейін тотықсыздандыруға болады. 
7. Нитрат-иондарының сілтілі ортада (КОНерітіндісінде) электролиз нәтижесінде аммиакқа 
дейін тотықсызданады. 
8. Нитрат иондары қышқылды ортада (кҥкірт қышқылы) электролиз нәтижесінде элементті 
азотқа дейін тотықсызданады. 
 

жүктеу/скачать 7,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: