Конструкциялық материалдар және термоөңдеу Конструкционные материалы и термообработка Constructional materials and heat treatment Учебное пособие для специальности: 5В071200– «Машиностроение»
жүктеу/скачать 1,99 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дәріс №6.
Легірленген болаттар Дәріс сабақтарының сұрақтары: 1. Легірленген болаттар мен қорытпалар 2. Легірленген болаттардың жіктелуі. 3. Конструкциялық легірленген болаттар. 4. Легірленген аспаптық болаттар. 1. Легірленген болаттар мен қорытпалар Болатқа керекті қасиеттер беру үшін, арнайы қосатын элементтерді легірлеуші элементтер дейді де, құрамында легірлеуші элементтері бар болаттарды легірленген болаттар деп атайды. Ондай элементтерге Cr, Ni, Mn, Ti, Si, Cu, W, Nb т.б. жатады. Легірлеуші элементтер темірмен әрекеттесіп, қалыпты кӛміртекті ферриттен қаттылығы мен беріктігі едәуір жоғары қатты ерітінділер түзеді. Мысалы, қалыпты ферриттің қаттылығы НВ50...60 болса, 5% Ni қосұанда қаттылығы НВ160 дейін, ал 4% Mn қосқанда, НВ230 болады. Легірлеуші элементтер шамасы жоғары болғанда, интерметаллидтер деп аталатын химиялық қосылыстар түзіледі, мысалы 26 FeNi 3 . Олар ӛте қатты және морт болады, сондықтан қорытпаның қаттылығы мен морттығы жоғарылайды. Легірлеуші элементтер темірдегі поолиморфтық (аллотропиялық) түрлену температурасын ӛзгертіп, оның аллотропиялық модификацияларының (Fe α, Fe ɤ ) температуралық тұрақтылығын ӛсіреді немесе тӛмендейді. Барлық легірлеущі элементтерді темірдің аллотропиялық түрлену температурасына әсері бойынша екі топқа бӛлуге болады. 1-ші топ элементтері темір-цементит күй диаграммасына GS сызығын тӛмендетіп, легірленген аустениттің бар болу аумағын үлкейтеді. Бұл топқа никель мен марганец жатады. 6.1а-суретте темірдің никельмен қорытпаларының күй диаграммасының бӛлігі кӛрсетілген. Суреттен никель шамасы ӛскенде GS сызығының едәуір тӛмендегенін кӛруге. Сондықтан аустенит тӛмен температураларда да ыдырамай, тұрақты болуы мүмкін, кейде қалыпты үй температурасында да. Яғни болатқа бұл топ элементтерін кӛбірек қосса, ол аустенит құрылымды болуы мүмкін. Ондай болат магнитке тартылмайды, коррозияға тӛзімді және пластикалық қасиеті жоғары болады. 2-ші топ элементтеріне Cr, W, Mo, Al т.б. жатады. Бұл элементтерді қосқанда, GS сызығы жоғарылайды, яғни аустенит аумағы кішірейеді. (6.1б-сурет). Әр элементтің қандай да бір шамасында аустенит аумағы толық тұйықталып, болаттың құрылымы тек қана болаттан тұрады. Мұндай болаттардың, аустениттік болаттар сияқты, пластикалық қасиеттері, коррозияға тӛзімділігі жоғары болады сонымен бірге магниттік қасиеті болады. 6.1- сурет. Темірдің легірлеуші элементтермен қорытпаларының күй диаграммалары: а- никельмен, б- хроммен. 27 Кӛміртегімен әсерлесуі бойынша да легірлеуші элементтер екі топқа бӛлінеді. 1-ші топқа болатта карбид түзбейтін, кӛміртегімен әсерлеспейтін элементтер жатады. Кӛміртегіне тектестігі бойынша олар келесі түрде орналасады: Fe, Mn, Cr, Mo, V, Ti. Болатта легірлеуші элемент аз шамада болғанда, келесі типті легірленген цементит түзіледі (Fe, Mn) 3 C, (Fe, Cr) 3 C. Ал легірлеуші элементтің шамасы едәуір болғанда, күрделі карбидтер түзіледі, мысалы (Cr, Fe) 23 C 6 . Егер темір түзілген карбидтің торында орын алмаса, карбидтің арнайы типі түзіледі, мысалы МоС ТіС т.б. Құрамында легірлеуші элементтер бар карбидтердің қаттылығы цементитке қарағанда жоғары, ал түйіршіктері ұсақ болады. Сондақтан олар легірленген болаттың қаттылығы мен беріктігін жоғалтады. 2. Легірленген болаттардың жіктелуі. Легірленген болаттарды қолдануына байланысты үш топқа бӛлуге болады: конструкциялық легірленген, аспаптық легірленген және айрықша қасиеттері бар болаттар. Легірленген болаттарды легірлеуші келесі әріптермен белгіленеді: Х- хром, Н-никель, Т-титан, Д-мыс, М-молибден, П-фосфор, Г-марганец, Ц- циконий, В-вольфрам, Ю-алюминий, К-кобальт, Б-ниобий, Р-бор, С- кремний, Ч-сирек кездесетін элементтер т.б. Болат маркасын санмен және әріптермен белгілейді. Конструкциялық легірленген болаттар маркаларының алдында қойылған екі сан оның құрамындағы кӛміртегінің шамасын пайыздың жүзден бір бӛлігімен кӛрсетеді. Әріптер құрамындағы элементтерді кӛрсетеді. Әріптен кейін қойылған сан сол легірлеуші элементтің мӛлшерін пайызбен кӛрсетеді. Егер әріптен кейін сан болмаса, ол элементтің мӛлшері 1,0....1,5% болады. Мысалы: 12ХН2 құрамында шамамен 0,12% C,1% дейін Cr және 2%-і жүктеу/скачать 1,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|