Көпшілік адамдардың пікірінше, қарым-қатынас бұл тек ақпаратты беру және алу деп санайды. Бірақ ақпарат беру үшін алдымен ӛзара әрекеттесу керек. Яғни, қарым-қатынас ең алдымен ӛзара қарым-қатынастармен байланысты
жүктеу/скачать 11,72 Kb.
|
|
Көпшілік адамдардың пікірінше, қарым-қатынас – бұл тек ақпаратты беру және алу деп санайды. Бірақ ақпарат беру үшін алдымен ӛзара әрекеттесу керек. Яғни, қарым-қатынас ең алдымен ӛзара қарым-қатынастармен байланысты. Бұған қоса, қарымқатынас - бҧл ҥздіксіз әрекет: ақпараттың кез келген берілуі ӛзара әрекеттесуді және басқаларды қандай да идеяларға, пікірлерге, шешімдерге сендіруді қажет етеді. Сондай-ақ, қарым-қатынас ӛзара тҥсіністік ҥшін қажет. Осыны тәжірибелік нәтижелерге қол жеткізу ҥшін ескеру маңызды. Адамның қазіргі заманғы кәсіби қызметі айтарлықтай түгелдей ақпарат алмасу ҥшін ӛзара әрекеттесуге, яғни коммуникативтік қҧзыреттікке (әңгімелер, келіссӛздер, пікірталастар, сӛз сӛйлеулер, кездесулер, презентациялар немесе Интернеттегі виртуалды байланыс және т.б.) негізделген. Қарым-қатынассыз топтың да, ҧйымның да, қоғамның да болуы мҥмкін еместігі мәлім. Ӛзара қарым-қатынас жасай алу – адамзаттың эволюция барысындағы басты жетістіктерінің бірі болып саналады. Мамандардың мәлімдеуінше, қарым-қатынас – ақпарат алмасу, ӛзара әрекеттесудің бірегей стратегиясына 10 дағдылану, басқа адамды қабылдау және тҥсінуден қҧрылған және бірлескен қызметтің қажеттіліктерінен туындаған, адамдар арасындағы байланыстың орнауы мен дамуының кӛп жоспарлы, әрі қиын процессі. Ғалымдар қарым-қатынасты адамдардың тіршілік әрекетінің рухани және материалды формаларының алуантҥрлілігін біріктіретін, сонымен қатар оның маңызды қажеттілігі болып саналатын әлеуметтік-психологиялық қҧбылыс ретінде қарастырады. «Қарым-қатынас» сӛзі латынның «қоғам, қауым, ортақ» деген мағына білдіретін communis сӛзінен шыққан. Әлдекіммен ақпарат алмасу ҥшін, ең алдымен байланысқа, қарымқатынасқа тҥсіп, одан кейін бірлескен қызмет барысында ортақ кӛзқарасқа жетуге тырысу керек. Қарым-қатынас нысандары мен тҥрлеріне қарай ерекшеленеді, ол ӛте әртҥрлі. Психологтар тікелей және жанама қарым-қатынас, аралық және тікелей, ауызша (ауызша) және ауызша емес (дене тілі) қарым-қатынас тҥрлерін кӛрсетеді. Сондай ақ тұлға аралық және бҧқаралық коммуникацияны ажыратды. Тұлға аралық қарым-қатынас әртҥрлі топтардағы адамдардың тікелей байланыстарымен байланысты. Адамдар арасындағы қарым-қатынаста екі жақты бағдар бӛлінеді: бір жағынан, құралдық - іс бойынша, әлеуметтік маңызы бар тапсырманы орындауға және нәтижесіне (бҧл байланысты жиі формальды немесе іскерлік деп атайды); екінші жағынан, жеке тұлғалық - байланысқа қатысушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру (ол жиі бейресми байланыстар шеңберінде жҥзеге асырылады). Психологияда тҧлға аралық қарым-қатынастың ҥ ш н е г і з г і т ҥ р і бар: императивті, манипуляциялық және диалогтық. Императивті қарым-қатынас (лат. imperativus — бҧйрықты, таңдауға рҧқсат теілмейтін) — бҧл, әдетте, коммуникациялық серіктеске авторитарлық (кҥштік) әсер ету нысаны. Оның басты мақсаты - бірін-бірі серіктесіне бағыну, оның мінез-қҧлқына, ойларына бақылау жасау, сондай-ақ белгілі бір әрекеттер мен шешімдерді мәжбҥрлеу. Бҧл жағдайда, серіктес бақыланатын механизм ретінде, әдетте, пассивті жақ ретінде әрекет етеді. Сонымен бірге, серіктесті мәжбҥрлеу жасырылмайды және ықпал ету бҧйрығы ретінде бҧйрықтар, қаулылар, шешімдер, талаптілектер мен қорқытулар пайдаланылады, ал олардың орындалмау нәтижелері жазалау, қоғамдық сӛгіс болып табылады. Манипуляциялық қарым-қатынас (латынша manipuler – манипуляция жасау императивтіге ҧқсас) Оның басты мақсаты, сондай-ақ қарым-қатынас серіктесіне әсер ету болып табылады, бірақ сол уақытта ол ниет жасырын, камуфляжданады. Манипуляция, императивтік тәрізді басқа адамның ойы мен жҥрістҧрысын бақылауға қол жеткізуге деген ниетін біріктіреді. Айырмашылығы, тек манипуляциялық қарым-қатынаста әңгімелесетін серіктесі шынайы ниеті туралы хабардар етпейді, әдетте, оның қалтарыста мақсаты болады және бопсалау, қорқыту, қҧндылықтарды алмастыру, басқалармен қақтығысу немесе ӛтірік ниет білдіру, жағымпаздық, фактілерді жасыру, жалған айту және т.б. тәрізді «кір» әсер ету технологияларын пайдаланып жатады. Ӛзара қарым-қатынас тҥрінде әріптес, әдетте, бірегейлікке қҧқығы бар біртҧтас тҧлға ретінде қабылданбайды, манипуляторға қажетті белгілі бір қабілетін, сапасын және қасиеттерін тасымалдаушы ретінде қабылданады, оны ол ӛз мақсаттары ҥшін пайдаланады. Басқа адамға қатысты манипуляциялық қарымқатынас, әдетте, тҧлға аралық қарым-қатынас пен сенімді қарым- 24 қатынастардың жойылуына алып келеді. Диалогтық қарым-қатынас (грекше dialogos сӛзінен - екі немесе одан да кӛп адамдар арасындағы әңгіме) адамдар арасындағы қарым-қатынастың императивтік және манипуляциялық тҥрлеріне балама болып табылады. Ол серіктес – қатысушыларының, яғни қарым-қатынасқа қатысушылардың тең қҧқығына негізделген және ӛзіңізге тҧрақты орнатудан серіктеске орнатуға кӛшуге және оның мҥдделері мен мҥмкіндіктерін ескеруге ӛтуге мҥмкіндік береді (мен айтып тҧрмын – сіз тыңдайсыз және керісінше). Бұқаралық қарым-қатынас - бҧл қоғамдағы бейтаныс адамдардың байланыстары мен контактілері, бҧқаралық ақпарат қҧралдары арқылы байланыс. Топ — әлеуметтік тұтастықтан белгілі бір нышандары негізінде бөлінетін адамдардың шектеулі шамадағы қауымдастығы; бұл нышандар атқаратын қызметтерінің сипаты, әлеуметтік не таптық қатыстылығы, даму деңгейі және т.б. болуы мүмкін. Топты адамдардың санына байланысты саралау: үлкен, шағын, кіші топтар (диада, триада) деп бөлу кең тараған. Әлеуметтік статусы бойынша ресми және бейресми, өзара байланысының тікелей не аралық болуына қарай нақты және шартты, даму деңгейіне қарай даму деңгейі төмен (ассоциациялар, корпорациялар, диффузиялық топтар) және даму деңгейі жоғары топтар (ұжымдар), мәнділігі жөнінен референтті және мүшелік топтар болады. 1. Санына байланысты үлкен топтар (ұлттар, партиялар, таптар), шағын топтар (отбасы, ұшақ экипажы). 2. Байланысына қарай алғашқы шынайы (сынып, студенттік топ, өндірістік бригада), соңғы жағдайға немесе шартқа байланысты (университеттің студенттері, қаладағы немесе аудандағы мектепті бітірушілер, қаладағы зейнеткерлер); 3. Ұйымшылдығына қарай: ұйымдасқан, ресми (сынып, студенттік топ), ұйымдаспаған бейресми (көпшілік, жиын, жұрт). 4. Ынтымақтастығына қарай ынтымақты жоғары дамыған (студенттік топ, өндірістік бригада), ынтымақсыз төмен дамыған (бірінші сынып оқушылары). 5. Тұрақтылығына қарай тұрақты (ұлт, отбасы), тұрақты емес (мерзімдік, уақытша бригадалар). 6. Тұлғаға маңыздылығына байланысты эталоиды, референтті (шынайы немесе үлгі болатын қиялдағы топ), топтар. 7. Қоғамның дамуына байланысты прогрессивті (ұжым), регрессивті. 8. Іс-әрекеттің түріне қарай ойын, оқу, еңбек топтары. Топтағы тұлғааралық қатынасты социометрия әдісімен зерттейді. Бұл әдісті енгізген Дж. Морено. Топтағы әрбір адам екі түрлі: іскерлік (ресми) жәнс жеке (бейресми) қатынаста болады. Біріншісі топтың бүкіл құрамымен бірге құжатқа түсірілу, ал екіншісі ұнату, жақсы көру, достық, жолдастық, жек көру, жауласу т.б. себептер негізінде пайда болады. Іскерлік қатынастарға шек қоюға болады, ал жеке қатынасқа шек қою мүмкін емес. Іскерлік және жеке қатынастар тұлғааралық қатынас жүйесін құрайды. Тұлғааралық қатынасын зерттеген кезде бақылау, эксперимент, әр түрлі әңгімелесу әдістері пайдаланылады. Мұндай әдістердің бірі — таңдау болып саналады. Бұл әдісті тұңғыш ұсынған американ психологі Дж. Морено. Бұл өз бетінше объективті әдіс және оны әлеуметтік психологияның басқа әдістерімен бірге тұлғааралық қатынасты зерттеген кезде қолдануға болады. Топ — жалпы белгілердің негізін (мақсат, іс-әрекет түрі, әлеуметтік деңгей, жас ерекшелігі, адамдар саны және т.с.с.) құрастырған адамдардың әлеуметтік жиынтығы. Топ — жалпы белгілердің негізін (мақсат, іс-әрекет түрі, әлеуметтік деңгей, жас ерекшелігі, адамдар саны және т.с.с.) құрастырған адамдардың әлеуметтік жиынтығы. жүктеу/скачать 11,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|