Культурология 1-20 Мәдениетті ақпараттық-семиотикалық түсіну
Номад мәдениетінің типологиясы. Көшпенділердің жіктелуі және түрлері (көшпенділер мәдениеті)
жүктеу/скачать 224,81 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Географиялық тұрғыдан сарапшылар көшпелілердіңәлі де кең таралған алты негізгі аймақты анықтайды
- 9. Ежелгі Қазақстан аумағындағы архаикалықмәдениет: материалдық мәдениет ескерткіштері.
| 8. Номад мәдениетінің типологиясы. Көшпенділердің жіктелуі және түрлері (көшпенділер мәдениеті)
Жіктелуі қоныстану дәрежесіне және экономикалық белсенділікке байланысты қарастырылады: 1.көшпелі; 2. жартылай көшпелі, жартылай отырықшы; 3.жайылымдық; 4. маусымдық (жазғы және қысқы жайылымдар). Кейбір көшпеліліктің түрлері: • тік (таулы және жазық); • көлденең (ендік, меридиан, дөңгелек және т.б.). Географиялық тұрғыдан сарапшылар көшпелілердіңәлі де кең таралған алты негізгі аймақты анықтайды: • Еуразия аумағындағы далалар. Ол тарихта «бес түлік малды» яғни жылқы, ірі қара, қой, ешкі, түйе өсірген. Бұл аймақтың көшпелілері: моңғолдар, түріктер, қазақтар, қырғыздар – қуатты дала империяларын құрды. • Таяу Шығыс. Жергілікті халық: күрдтер, пуштундар, бақтиярлар – ұсақ мал өсіреді, ал көлік ретінде жылқы, есек, түйе қолданылады. • Сахара, Араб шөлі. Бәдәуилердің негізгі кәсібі – түйе шаруашылығы. • Шығыс Африка. Жергілікті халық мал өсіреді. • Альпі аймақтары (Тибет, Памир, Анд). Мұнда топоздар, ламалар, альпакалар ұсталады. • Қиыр Солтүстік аймақтары (субарктикалық). Чукча, эвенкижәне сами бұғыларын өсіреді. 9. Ежелгі Қазақстан аумағындағы архаикалықмәдениет: материалдық мәдениет ескерткіштері. Архаика - өнер дамуының көне замандағы арнайы түрі. Өнертану ғылымында Архаика атауымен ежелгі грек жәнемысыр өнерін атайды. Архаика монументті бейнелеу өнерімен сәулеттік пішіндердің қалыптасқан кезеңі. Ол кезеңдебағандармен қоршалған периптер типтегі ғимараттар мен ордерлер жүйесі (дори және ионика) құрылды. Б.з.б. 6 ғасырдың З- ширегінде құмыра жасау өнерінің қарафигуралы, яғни балшықтан жасалған құмыраны тұтасқарамен бояп, соның үстінен өткір пышақпен бедер салу мәнері гүлденді. Бұл өнер Африка елдерінің кейбірінде осы күнге дейін бар. Егер б.з. д. VII ғ. мен б. з. IV ғ. арасында өмір сүрген адамдардың материалдық мәдениетінің заттарына қарайтын болсақ, олар өзінің қасиеттері бойынша қола дәуірініңзаттарына қарағанда анағұрлым ыңғайлы, күрделі жәнемінсіз болғанын байқауға болады. Егер қола пышақтар, балталар, серпілер және басқа да құралдар мен еңбек құралдары сынғыш, үлкен болса, онда темір олардың 76-нен әлдеқайда берік және жеңілірек болды. Жаңа құралдар еңбек өнімділігін, өндірілген өнім санын арттыруға ықпалетті. Бірақ еңбек өнімдерін негізінен күшті және бай пайдаланғандықтан, бұл қоғамда әлеуметтік теңсіздіктің пайда болуына әкелді. Оңтүстік Сібірден, Алтайдан және Солтүстік Қара теңізгедейінгі үлкен аумақта өмір сүрген сақтар мен сарматтардыңматериалдық мәдениеті көп ортақ, тек осы тайпалардыңөнерінде ғана кейбір айырмашылықтар бар.Бұлтайпалардың материалдық мәдениетінің ұқсастығы олардыңтуыстығын дәлелдейді. Бұл ұқсастық өте өзгерген жоқ, кейін үйсін мен канла тайпалары пайда болды. Тек қанақоғамның одан әрі дамуына байланысты тайпалардыңматериалдық мәдениеті керемет және әр түрліболды.Геродот Сақтар ағаш үйлерде тұрғанын жазды. Қыстаолар тығыз ақ киізбен жабылған. Шамасы, бұл киіз үйлерболды. Гиппократтың мәліметтері бойынша, көшпелілерорын ауыстыру кезінде төрт доңғалақты немесе алтыдоңғалақты арбаларға-киіз үйлер қойды. Қазіргі уақыттақазақ пайдаланатын киіз үйлер ежелгі киіз үйлерден өзгеше емес, ешқандай күмән тудырмауы тиіс. Егер тұрақты тұрақтар туралы айтатын болсақ, үйсіндер таскірпіштерден құрылыс салған, ал тұрғын үйдің каналы сырлы кірпіштен салынған. Сақтар мен сарматтардың киімдерінде де көп нәрсе болды. Сақтарда бас киімдер өткір, өкшесі жоқ аяқ киімдер болды. Кафтандар қысқа, тізеге дейін, бел белбеулерінпайдаланбады. Шалбар ұзын, тар, оң жақта — кинжал, солжақта — қылыш немесе пияз киген. Мысалы, Есікқорғанындағы жерленген жауынгер киімдері алтын қалпақтар мен пластиналарға бай әшекейленген салтанаттыболды. Бас киім жылқы, барстар, арқарлар, тау ешкілері, құстар және т.б. бейнеленген алтын пластиналарментігілген. Бұл жерде салттық ыдыстар — ағаш және балшық құмыралар, күміс тостағандар мен қасықтар, ағаш шөміш, қола тостағандар табылған. Барлық заттар бірегей өнертуындылары. Алтайдағы Үлкен Берел қорғандарынантабылған атқа мінуге арналған заттар мен атқа мінетінежелгі шебер үлкен шеберлікпен және көркемдік талғамменжасалған. Тайпа көсемімен бірге 13 жылқы жерленген. Атәбзелдері, ердің қалдықтары және темір құлақшалары жәнетабақты алтынмен қапталған ағаш бляшкалар жақсысақталған. жүктеу/скачать 224,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|