Экскурсия-біз өмір сүріп жатқан әлемнің объектілері мен құбылыстарын білу процесі. Бұл процестің жетекшісі - кәсіби шеберлігі бар білікті маман-экскурсовод. Экскурсоводтар белгілі бір білім салаларының мамандары ретінде бір-бірінен ерекшеленеді, сонымен бірге олардың барлығы экскурсия әдістемесін білу, Педагогикалық шеберлік және таным процесінде топты басқара білу сияқты мәселелерде бірдей.
Экскурсиялық шеберлік-бұл белгілі бір кәсіби негізден басқа, шеберліктің басқа түрлерінің элементтерін (педагогикалық, лекторлық және т.б.) қамтитын шеберлік түрі. Бұл шеберлік экскурсиялық материалды ұсынудың жоғары сапасын қамтамасыз ететін әдістемелік ұсыныстардың орындалу деңгейінде көрінеді.
Экскурсоводтың шеберлігі экскурсиялық теория мен әдістеменің негізгі ережелерін игеруден және оларды үнемі қолданудан ажырамас.
Экскурсоводтың кәсіби шеберлігі-бұл көрсетілім мен оқиғаның белсенді қолданылуы мен шебер үйлесуіне негізделген өнердің ерекше түрі; экскурсовод, экскурсант және экскурсиялық объектілер сияқты компоненттердің өзара әрекеттесуін қабылдау процесіне қатысу; экскурсия жүргізудің әдістемелік әдістерін қолдану; осы мамандыққа тән нақты дағдылар мен дағдыларды меңгеру. Бұл шеберлікті тәжірибелі мамандардан, практикалық қызмет барысында өздерінен үйренеді.
Экскурсоводтың кәсіби шеберлігінің құрамдас бөліктерін шартты түрде екі топқа бөлуге болады - білім мен дағдылар.
Білім: жалпы білім (эрудиция) және мамандық бойынша білім (мамандық бойынша эрудиция), экскурсия теориясын, экскурсия жүргізу әдістемесін, психология мен педагогиканы, шешендік өнер негіздерін, логика мен этиканы білу.
Білік: білімдерін тұжырымдай білу, экскурсия (мәтінде), әңгіме және сөйлеу мәдениеті алдында өз ойларын жеткізе білу, адамдардың ой-өрісін кеңейту, экскурсия жүргізу кезінде әдістемелік әдістерді қолдану, білімді аудиторияға жеткізу және басқару, өз сенімін білдіру және ұжымда өзін ұстау.
Экскурсоводтың эрудициясы. Нұсқаулықтан оның барлық білім салалары бойынша дайындалуы және кез келген сұраққа жауап беруі талап етілмейді. Екі-үш экскурсия бойынша терең білімі бар және олардың негізінде экскурсанттардың әртүрлі санаттары үшін экскурсия нұсқаларын дайындай алатын, өз тақырыбы бойынша дәріс оқи алатын, тақырыпқа кіретін мәселелердің бірі бойынша эссе жаза алатындарды полимат гидтері деп атайды. Мұндай гидтер мамандық бойынша әдебиет туралы жақсы біледі.
Экскурсоводтың шеберлігі экскурсия теориясының негізгі ережелерін иеленуден және үнемі қолданудан ажырамас. Экскурсоводтың негізгі қызметі-білімді топқа беру ғана емес, сонымен қатар экскурсанттардың оларды тиімді игеруіне қол жеткізу. Сондықтан экскурсиялық шеберліктің маңызды құрамдас бөлігі әдістемені меңгеру болып табылады, ол көрсету мен әңгімелеудің әдістемелік әдістерін мұқият білуді ғана емес, сонымен қатар олардың технологиясын түсінуді (яғни, экскурсанттардың білімді игеру процесін басқара білуді) білдіреді.
Экскурсиялық шеберліктің деңгейі бірқатар факторларға байланысты. Оларды екі топқа бөлуге болады: бірінші топ-экскурсоводқа тәуелді емес факторлар (әдістемелік құжаттама деңгейі, көрсету объектілерін таңдау, маршрут құру, "экскурсовод портфолиосының" мазмұны); екінші топ-экскурсоводқа тәуелді факторлар (оның жалпы эрудициясы, тақырып бойынша білімі, әдістемені меңгеруі, сөйлеу мәдениеті, шеберлігі топпен байланыс орнату, практикалық дағдылар мен кәсіби дағдылар).
Экскурсовод шеберлігінің маңызды ерекшелігі-топты басқара білу, экскурсия барысында экскурсанттармен қажетті байланыс орнату және сақтау. Экскурсоводтың алдында экскурсанттармен кездескенде пайда болатын сергектікті жеңу міндеті тұр. Мұнда тәжірибелі экскурсовод көмекке келеді.
Нұсқаулықтың түйсігі. Нұсқаулық сұраныстар мен қызығушылықтар бойынша әр түрлі топтармен, осы тақырыпқа, көңіл-күйге, көңіл-күй деңгейіне және т.б. байланысты, бұл нақты жағдайларға байланысты сөйлеуді Өзгертуді, өз ойларын білдірудің тиімді құралдарын қолдануды талап етеді. Мұнда оған интуиция көмектеседі - шындықты дәлелдемелер мен осы негізде өз ойларын тұжырымдау арқылы негіздеместен тікелей өз қалауы бойынша түсіну қабілеті. Интуиция экскурсоводқа бірнеше жыл жұмыс істегеннен кейін келеді және өз көрінісін табады: экскурсанттардың құрамы мен сұраныстарын тез анықтай білу, әңгімеде күтпеген құбылысты, әрекетті, фактіні қолдану, сондай-ақ экскурсанттардың бір нәрсеге деген қызығушылығы туындаған кезде тез қорытынды жасау; экскурсанттардың репликаларына дұрыс жауап беруде; жанжал туындаған кезде дұрыс жолды таба білу жағдайлар және экскурсанттарда пайда болған қауымдастықтарға және т. б. дұрыс кеңес пен баға беру.
Тәжірибелі экскурсовод өзінің түйсігіне сүйене отырып, экскурсоводтардың алдын-ала сауалнамаларынсыз олардың қызығушылықтарын анықтай алады және осы негізде оқиғаның кіріспе бөлігін қысқартады немесе ұзартады, логикалық ауысудың мазмұнын субтопикадан субтопикке өзгерте алады. Экскурсоводтың түйсігі оған осы аудиторияда қандай әдістемелік әдіс тиімді екенін айтады. Экскурсанттардың көңіл-күйін, олардың бақыланатын объектілерге қатынасын анықтауда түйсігі бірдей рөл атқарады. Бұл экскурсоводқа "орташа" экскурсия стандартынан аулақ болуға және материалды ұсынуға сараланған көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.
Экскурсоводтың жұмысы шығармашылық сипатта болады. Экскурсоводтың қызметіндегі Шығармашылық тек оның қиялының жұмысында ғана емес, сонымен қатар оның күнделікті жұмысында әдістемелік әдістерді қолдану, мақал-мәтелдерді, мақал-мәтелдерді, әдеби сөз тіркестерін, сөйлеуді жандандырудың әртүрлі формаларын таңдау, ішкі тақырыптар арасындағы жаңа логикалық ауысуларды іздеу, экскурсия техникасын жетілдіру кезінде көрінеді. Алайда экскурсия барысында экскурсоводтың жұмысы бақылау мәтіні мен әдістемелік әзірлеме шеңберінен шықпауы керек.
Әдістемелік қызметкерлер мен әдістемелік секциялардың басшылары экскурсоводтардың ақылға қонымды бастамасын байқап, қолдауы, олардың экскурсиялық істі жетілдіруге бағытталған белсенді әрекеттерге деген ұмтылысын көтермелеуі маңызды. Тапсырма бойынша шығармашылықпен айналысатын гидтер дайындаған және жүргізетін кейбір экскурсиялар шынайы кәсіби шеберлік сабақтары болып табылады.
Экскурсиялық шеберлікті арттыру жолдары
Кез-келген экскурсиялық мекеменің маңызды жұмыс орны-экскурсоводтардың кәсіби шеберлігін үнемі жетілдіру. Осы мақсатқа жету үшін әртүрлі жолдар ұсынылуы мүмкін:
1) оның барлық буындарының әдістемелік жұмысын ұйымдастыруды жақсарту: әдіскер, әдістемелік бөлімнің менеджерлері, экскурсоводтардың әдістемелік секциясы, әдістемелік кабинет және әдістемелік кеңес;
2) сапалы әдістемелік құжаттаманы дайындау, экскурсияның бақылау мәтініне қажетті толықтырулар мен өзгерістерді уақтылы енгізу, экскурсиялық маршрутты түзету;
3) экскурсиялық тақырыптардың ерекшеліктерін ескере отырып, әңгімелеу мен көрсетудің әдістемелік тәсілдерінің технологиясын әзірлеу;
4) экскурсия жүргізу техникасын және ұйымдастыру мәселелерін пысықтау;
5) экскурсия барысында Экскурсовод пен экскурсанттар арасында байланыс орнату және сақтау, бұл Психология, Педагогика және логика негіздерін меңгерумен анықталады.
Кәсіби шеберлікті арттыру бойынша барлық жұмыс жоспарлы және ұйымдастырылған. Арнайы әдістемелік әдебиеттер экскурсоводтарға (әсіресе жаңадан бастаушыларға) үлкен көмек көрсете алады.
Қорытындылар
Экскурсоводтың жоғары шеберлігінің негізі-білім, Дағдылар, жеке қасиеттер, мамандықтың мақтанышы. Өз ісіне деген сүйіспеншіліксіз, таңдалған мамандыққа құрметсіз шынайы шеберлік мүмкін емес.
Экскурсоводтың кәсіби шеберлігін жетілдіру процесі шексіз. Онда экскурсия теориясын зерттеу, экскурсияның мәнін тереңірек түсіну бойынша экскурсоводтың жұмысы маңызды орын алады; интуицияны дамыту; тілді байыту және оны қолдану дағдыларын игеру.
| 
