I Тарау. Көрнекілік əдісі

• 
оқушылардың психикалық белсенділігін жұмылдыру;
• 
оқу үдерісіне жаңашылдық енгізу;
• 
сабаққа деген қызығушылығын арттыру;
• 
материалды еріксіз есте сақтау мүмкіндігін арттыру;
• 
сіңімді материалдың көлемін кеңейту;
• 
материалдағы негізгі нəрсені бөліп көрсету жəне оны жүйелеу;
Адамдар өзін қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі
арқылы сезініп, түйсінеді. Оларға көз, құлақ, тіл, мұрын, тері жатады. Бұл сезім
мүшелерінің, сыртқы қоршаған орта мен ішкі органдардан келген ақпараттар
ды алғашқы талдау жасай алатын қабілеттері бар. Оның ішінде ақпаратты ең
тез əрі көп қабылдайтын сезім мүшесі – көру болып табылады. Көру арқылы
қабылданған ақпараттар адамдардың есінде жақсы сақталатынын ескерсек,
кейбір заттарды тіпті көрнекіліксіз есте сақтау мүмкін емес. Сондықтан
көрнекіліктің алтын ережесі: көрініп тұрған заттарды көрсету, еститінді естірту,
иіскететінді иіскету, дəмін татып көретінді таттыру. Көрнекілік əдістерін
шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады:
1. Иллюстрация əдісі –оқушыларға иллюстрациялық құралдарды (плакат,
кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер, жəне т.б) көресе отырып
өтілетін əдіс түрі.Иллюстрация əдісінқолданаотырып,
оныңкөрсетілуəдісінекөпмəн беру керек.
Көрнектіқұралдыңдидактикалықерекшелігін, оныңтанымдықпроцестегіролі
мен орнынойластырыпалукерек. Мұғалімніңалдынақойғанмəселесі —
иллюстрациялықматериалдыңоптималдыкөлемінанықтапалу. Иллюстрация
алдын-ала дайындалады. Берілетін фотография, диаграммалар, таблицалар
мақсатты түрде қолданылады. Қазіргі мектептер деиллюстрацияны пайдалану
үшін экранды техникалық құралдар кеңінен қолданылуда.
Бейне əдісбілімді игертіп қана қоймайы, оны бақылауда, бекітуде, қайталауда,
қортындылауда, жүйелеудежəне барлық дидактикалық қызметті кеңінен
атқарады.
Берілген əдіс ақпараттык өрнекілік теқабылдауға негізделген, индуктивті түрде,
жеке дедуктивтік жолдармен білімді игеру, оқушылардың түрлі деңгейдегі
танымдылық жəне өздік жұмыс жүргізу белсенділігі, таным процесін
басқарудың түрлі тəсілін қолдануды қарастырады.
2. Демонстрация (көрсету) əдісі – заттар мен құбылыстар тəжірибе жасау
арқылы немесе техникалық құралдардан, кинофильмдерден, диафильмдерден
көрсетілуі. Оқушылардың сезіміне көрнекілікті құбылыстарды, процесстерді,
объектілерді елестетіп, олардың сапасынаəсеретеді. Берілген əдіс пен игерілетін
құбылыстың динамикасын ашып көрсетуде, заттарды сыртқы пішіні мен
таныстырғанда кеңінен қолданылады жəне біртүрлі заттардың ішкі құрылысы
немесе орналасқан əсерін қарастырады.
Берілген əдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің,
керектіөлшемдерінжасап, өзарабайланысын, танымдық белсенділігін іске
асырып заттардың құбылысы мен мəнін, сапасын анықтайды. Нақты жағдайда
заттарды, құбылыстарды түсіндіру дедемонстрациялау дидактикалық тұрғыдан
құнды болып табылады. Егер де бұндай демонстрация өткізуге мүмкіндік
болмаса, онда табиғизаттарды көлемді моделдеу арқылы танып білу негізгі
роль атқарады. Олар заттардың құрылысын көру арқылы, двигательдің ішкі
күйі, геометриялық фигуралардың өлшемдері, жергілікті жердің рельефі т.б.
игеруге көмектеседі. Көптеген жаңа модельдер заттардың технолгиялық жəне
техникалық ерекшелігін анықтап түсінуді қамтамасыз етеді.
Демонстрация əдіс сапасын көтеруге, объектіні дұрыс таңдапалып,
демонстрацияланатын заттың, құбылыстың мəнді жақтарына оқушылардың
көңілін аударуға, сонымен қатар түрлі əдістерді педагогтың біліктілігіне қарай
пайдалана білу үшін қолданылады.
Бейне əдістері. Демонстрация əдісі иллюстрация əдісімен тығыз байланысты;
заттарды көрсетіп жəне қабылдау, плакаттардың көмегімен символдар түрінде,

олардың процестегі құбылыстарын, карта, портреттер, фотографиялар,
суретттер, схемалар, репродукциялар, жалпы модельдер жəне т.б. кеңінен
қолданады. Көрнекілік іс-тəжірибеде кеңейіп, небір жаңа құралдарды өмірге
келтіріп жатыр. Түрл ібояулы пластикалық қапталған тарихтан карталар,
альбомдар, атластарт.б.
Жалпы модельдер арқылы құбылыстар мен процестердің динамикалық жəне
статистикалық ақ түсті жəне түрлі-түсті мəнін ашып көрсетеді. Олар
анықтамаларды түсіндіру процесін жеңілдетеді. Географиялық карта,
диаграмма, графиктер, таблицалар білімді тез сапалы игеруге көмектеседі.
Көрнекі материалдарды жасау үшін компьютерді жəне басқа АКТ
құралдарын пайдалану мүмкін жəне қажет. АТ пайдалану ақпаратты ұсынудың
барлық түрлерін біріктіреді, мысалы: графика мен иллюстрациялар, дауыс пен
музыка, анимация жəне бейне, мəтін жəне электрондық кестелер. Шексіз дерлік
ақпараттық ресурстардың жиынтығы бола отырып, АКТ көрнекі құралдарды
жасау кезінде мұғалімнің жұмысында қуатты құрал болып табылады.
Студенттерді монитор экранына үнемі қарау қажеттілігінен босату үшін
статикалық жəне динамикалық кескінді қабырға экранына тасымалдайтын
арнайы проекторлар қолданылады. Баспаға дайындық – бұл композицияларды
құру жəне мазмұндау, альбомдардың, оқу құралдарының, көмекші көрнекі
материалдардың, кітаптардың макеттерін жасауға арналған құрал. Ақпараттық
мультимедианы қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жабдық туралы бөлек
айтайық. Бұл жабдық есту жəне көрнекі білім алушыларға бағытталған жəне
студенттердің көп бөлігін қамтуға жəне оларға ақпаратты өздеріне ыңғайлы
түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Материалды көрсету қазіргі тəжірибеде ең
кең тараған. Бұл сабақтың кез келген кезеңінде жəне əртүрлі құралдардың
көмегімен тиімді: проекциялық экран, интерактивті тақта, жай ғана компьютер
экраны. Интерактивті тақтаны пайдаланудың артықшылықтары:
• 
презентацияны басқарудың қарапайымдылығы: мұғалімге демонстрацияны
көрсету, ондағы суреттерді, кестелер мен диаграммаларды басқару,
оларды жылжыту немесе тіпті жасау, бейнелерді, анимацияларды,
музыканы басқару процесі, маңызды ақпаратты түспен бөлектеу, жұмыс
істеу оңайырақ. бағдарламалық қамтамасыз етудің кең спектрімен
жеңілдетілген;
• 
интерактивті тақтамен сабақ жұмысының нəтижесі сақтауға жəне кейіннен
талдауға қолжетімді;
• 
электронды маркер сыныппен интерактивті жұмысты оқу процесіне
тікелей қатыстыра отырып, жылдам əрі көрнекі түрде жүргізуге
мүмкіндік береді, бұл сабақта берілген ақпаратты жандырақ етіп есте
сақтау пайызын арттыруға қызмет етеді;
• 
сабақ барысында нақты оқу жағдайына сəйкес көрнекі құралдың
мазмұнын өзгертуге болады, мысалы, слайдтардың реті мен мазмұнын
өзгерту жəне түрлендірулердің нəтижесін сақтау;
• 
жоғарыда аталған мүмкіндіктерге байланысты интерактивті тақтамен
жұмыс сабақтағы зейін деңгейін арттырады, жаңа ақпаратты қабылдауды
ұштайды, есте сақталатын материалдың сапасын жақсартады.
Бұл мүмкіндіктер неғұрлым серпінді жəне бай заманауи сабақты құруға қызмет
етеді. Интерактивті тақта көрсету үшін қолайлы:
• 
сызбалар мен кестелер;
• 
бақылау тапсырмалары;
• 
оқу ойындары;
• 
мəтін үзінділері;
• 
əртүрлі формадағы көрнекі иллюстрациялар - көрнекі, дыбыстық,

графикалық;
• 
жаңа нəрсені үйрену сабақтары;
Мультимедиялық презентацияларды дағдыны қалыптастыру, меңгергенді бекіту
кезеңінде де қолдануға болады. Олардың көмегімен тілдік
материалды 
топтастыру жəне жіктеу
, үйренген ережеге мысалдар таңдау, тест
сөздерін таңдау, дұрыс жазылуын анықтау тапсырмалары орындалады. Мұндай
жаттығуларды тақта экранында проекциялау тапсырмаларды орындауды жəне
оларды тексеруді тездетеді. Фильмдер мен фильм үзінділері сияқты көрнекі
құралдар кескін динамикасын, синхронды дыбыстық жəне көрнекі материалды
қамтамасыз етеді, бұл олардың əдістемелік мүмкіндіктерін анықтайды. Түрлі
сипаттағы оқу міндеттерін шешу үшін кейде бірнеше бөліктен тұратын тұтас
оқу фильмдері (əр бөлімнің ұзақтығы 10 минут) жəне көрсетілімі 3 минуттан 5
минутқа дейін созылатын фильм үзінділері қолданылады. Барлық басқа көрнекі
құралдар сияқты фильмдер мен фильм үзінділері орыс тілі сабақтарында да,
сөйлеуді дамыту сабақтарында да қолданылады. Орыс тілі сабағында
кинофильмдер оқулық материалдарын толықтырады, оқушылардың тілдік
құбылыстардың мəнін тереңірек түсінуге, ережелерді практикада қолдану
жолдарын меңгеруге көмектеседі. Ол үшін əртүрлі көрнекі материалдар
қолданылады: сызбалар, кестелер, мультфильмдер, ойын жəне көрнекі
жағдайлар, деректі материал жəне т.б. Əңгімелеу көрнекі материалға, əңгімеге,
іскерлік нұсқауларға, сұрақтарға жəне көркем шығармалардан үзінділерді
пайдалануға дыбыстық түсініктеме береді.
Көрнекілікті қолданып сабақ өткізудің мұғалімге де, оқушыға да пайдасы
мол. Көрнекілікті пайдаланып, сабақ өткізбес бұрын көрнекілікті жүйелеп
алған жөн. Көрнекілікті жүйелеу дегеннің мəнін ашпас бұрын, жүйелеу деген
не екенін түсініп алу керек. Жүйелеу дегеніміз –бір ретпен тұтастықты
құрайтын қатардағы элементтердің жиынтығы, ойлау операцияларының бірі.
Ауызекі стильде айтқанда, оқушылардың білетін тақырыптарынан бастап
көрнекілікті оңайлатып əкеліп, қиындата түсу. Оқушыларға бір нəрсені əкеліп
немесе өздері біліп, көріп қойғанды əкеліп, өткізе берсең қызық болмай қалады.
Сондықтан сабақтағы көрнекіліктер сатылай келе , жүйелеп өткізілуі керек.
Көрнеілікті жүйелеудің бірнеше əдісі бар. Негізінен оларды жеке түр
белгілеріне (көлемі, біртүстілігі немесе əр түрлілігі, статистикалық немесе
динамикалық, жекеше немесе ұйымда қолдануға арналуы жəне т.б),
құрастырылған затына қарай немесе дидактикалық түрде топтастырады.
Сабақта қолданылатын көрнекіліктердің бірнеше түрлері бар. Олар:
1. 
Табиғи көрнекілік – оқушыларды нақты объектілермен (өсімдіктермен,
жануарлармен, минералдармен) таныстыруды талап етеді. Мысалы мен,
қазақ тілі сабағында «Қазақтың киелі домбырасы» деген тақырыпты
өткізу барысында, домбыра апарып, оның құрылысымен таныстырып,
қандай ағаштан жəне неше күнде жасалатынын айтып, түсіндіріп өттім.
Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы арта түсті. Домбыраны
ұстап көріп, айтылған мəліметтерді естерінде сақтай білді;
2. 
Эксперименттік көрнекілік – бұл көрнекілік түрі көбінесе физика, химия
пəндерінде жасалатын тəжірибелерде қолданылады. Əдебиет сабағында
айтыс құрастырп, суретін салу іспеттес тəжірбиелер жасау кезінде де
қолданылады;
3. 
Суретті көрнекілік – нақты дүниенің бейнесін көрсету (бейнесурет,
картина, диафильм, диапозитив, мылқау фильмдер);
4. 
Көлемді көрнекілік – макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар,
панарома жəне т.б;
5. 
Дыбыстық көрнекілік – күйтабақтар, үнтаспаға жазылған материалдар
жəне т.б Үнтаспаға жазылған материалдарды əдебиет сабағында
қолданған өте тиімді. Мысалы мен, Бауыржан Момышұлының дауысын
оқушыларға сол үнтаспа арқылы естірткен болатынмын. Қандай
қайратты, майданда жүріп елін қорғай білген, ақындығымен əрбір

жанның жүрегін жаулай білген батыр азаматымыздың дауысын естіп,
оқушылар шынында да өте ірі тұлға екенін естіп, көре білді. Пайдасы мол
болды;
6. 
Символдық жəне граффикалық көрнекіліктер – абстракты ой дамуына
көмектесетін, болмысты шартты белгілермен бірдей көрнекіліктер
жатады. Карта, жоспар, сызба, диаграмма жəне т.б;
7. 
Жанама көрнекіліктер – жаңа бейнені бұрынғымен салыстыру, ол туралы
түсінік қалыптастыра білуге көмек беретін көрнекілік түрі;
8. 
Нақты көрнекілік – заттар мен құбылыстарды тікелей көрсету;
9. 
Көркем сөз арқылы бейнелеу көрнекілігі – мұғалімнің оқушыларға заттар
мен құбылыстар туралы түсінікті де жеңіл баяндауы;
10. 
Жасанды көрнекілік – макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар,
плакаттар, портреттер, панорама;
11. 
Техникалық көрнекіліктер – киноапараттар, диафильмдер,
диопроэкторлар, эпиидиаскоптар, телевизор, радио жəне т.б;
Осы аталған көрнекіліктерді əдебиет сабағында жүйелей біліп, қолданған
педагог – сөзін тереңдетіп, шыңңдай түседі, сабақты қызықты əрі оңай етіп
өткізе алады. Əр баланың дүниетанымын жетілдіріп, сабаққа қойған мақсатына
жете алады.

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: