ІІ Балалардың есін дамытудағы жұмыстар

Есте қалдырудың қоғамдық тәжірибелік мәні адамның қажеттілігіне де байланысты болады. мысалы: оқушыларға таныс нәрсені еске түсіру қиынға соқпайды.

Бұдан біз адамның есі мидың байланысы бар екенін көре аламыз. Оны мына төмендегі факторлар нақты көрсете алады. Мысалы: баланың жүйке жүйесіне зақым келсе. Ол бұрын көрген нәрселерін тани алмайтын болады, не болмаса самайына зақым келсе, бір естігенін 2-ші рет қайталайды да түсіне алмайтын болады. ал миының төбе бөлігіне зақым келген адамның бұрынғы қимыл-қозғалыстарын орындай алмайтын болады. бұдан біз адамның есі мидың әрекетімен байланысты екендігін, адам миының үлкен жарты шарлары қыртысының әрекеті екендігін білуіне болады.

Ал дәрігер науақас адамды бақылау арқылы естің үлкен ми сыңарларының белгілі бір бөліктерімен байланысты екенін сипаттайды. Анолизатормен байланысқанми қыртысы зақымданғанда естің арнаулы негізі есту, көру қимылдау және басқалары да беріледі. Бұл процестен дыбысты көру бейнесін, қимылды сақтап оларды қайталау процесі бұзылады деді. Ми қыртысының маңдай самай бөліктері зақымданған жағдайда тұтылып, есіне сақтай алмайды, әрі оны қайталай алмайды. Осы заманғы түсінік бойынша ес процесіне қатысты ми бөліктері нейрондардың түйық тізбектерімен өзара байланыста болады. Осындай тізбектерде айналып жүретін нерв импульстары нерв клеткаларындағы биосинтез процестерін өзгертеді. Осының нәтижесінде «Ес нышаныныфң» материалын сақтаушы зататр түзілді. Кейбір әрекетшіл заттар синтезінің бұзылуы ес нышанының түзілуіне демек үйрену процесінде кедергі жасайды. Информацияны еске сақтау үшін оны біраз қайталауға тура келеді. Мысалы: біз математика формуласын жаттап алу үшін саналы түрде бірнеше рет қайталаймыз.

Мағыналық есте сақтау басқа бір мезгіл бойынша ес негізінде жатталып байланыстар сипаты бойынша еске сақтаудың бір түрі мағыналы есте сақтау.

Мағыналы есте сақтау жаңа мәлімет пен бұрыннан таныс мағлұматтар арқасында және соңғы мәлімет бөлшектері арқасында мағыналы байланыс негізделген. Жеке бөлшектер таладуға түседі және жалпыланады. Мағыналық есте сақтау тезірек және тұрақтылық болып табылады. Кейде тек қана мағыналық есте сақтау жеткіліксіз болып, мағыналық та механикалық та есті сақтауда пайдалану, яғни маұлұматты түсінген соң, оны көп рет қайталау, есте сақтағанда қажеттілігі үлкен мәнді негіз есебінде туады.

Оқыту процесінде мағыналы есте сақтауға түсінбей елестету мүмкін емес.

Адaмның ең күшті есте сақтауы құрама сөз. Сөз арқылы информацияны және техникалық жазулар арқылы сақталады. Адамда күшті дамыған естің 3 түрі белгілі.

1. 
   ерікті
   
2. 
   логикалық
   
3. 
   құрал арқылы есте сақтау
   

Екінші ақыл ой арқылы, үшіншісі әртүрлі есте сақтау құралдарын яғни материалдық және рухани мәдениет құралдарын қолдау арқылы жүзеге асады. Материалдық есте сақтау мерзіміне қарай бөлу.

Қас-қағымдық ес, қысқа мерзімді ес, ұзақ мерзімді ес, оперативті ес, генетикалық ес.

Екінші материалды еске сақтау, есте ұстау және жаңғырту процестері арқылы түрлерге бөлу

Қас-қағымдық сәт дәл сол қалпына: алынған хабарды еш өңдеусіз дәл сол қалпына толық түрде есте сақтау. Оның ұзақтығы 0,1-ден 0,5-ке дейін.

Қысқа мерзімді ес-информацияны қысқа мерзім аралығында есте сақтау. Оның ұзақтығы қысқа мерзімді ес адамда материалды аз уақыттан соң еске түсіреді, мақсат тұтып, одан кейін сақтаудың қажеті жоқ деген жағдайға көрініс береді. Мысалы: кей оқушы материалды сабақта немесе емтиханда ғана оқиды да жауап берген соң бірден ұмтылады.

Жеке адамның бір нәрсені белгілі бір мерзімге сақтауды мақсат тұтуы материалдық есте берік сақатуына әсерін тигізеді. Бұл тәжірибе жүзінде дәлелденген. Есте қысқа мрезімге сақтау бағытын ұстанғанда жатталған нәрсе тез ұмытылады.

Қысқа мерзімдік есті бірнеше секундта, минутта сақталады. Оны көлемдеген бірлікпен бағаламайды. Орташа есеппен алғанда ол 5-пен 9-ға дейінгі информация бірлігіне тең, бұл адамның берілген информацияны бірнеше ондық секундтан соң қайта жаңғыртудағы информация бірлігінің саны арқылы анықталады. Қысқа мерзімдік есте түсіндірілген заттың толық емес, тек жалпылама образы оның тек басты элементтері ғана есте қалады. Бұл естің жұмысында есте сақтау болмайды, бірақ кейін есте материалды қайта жаңғырту жақсы дамиды. Қысқа мерзімді ес ұзақ сақталмайды. Ол көбінесе машинистке текстті печаттағанда жиі керек болады.

Ұзақ мерзімді ес информацияны шексіз мерзімді есте сақтауға мүмкіндік береді. Ұзақ мерзімдік ес қорына түскен информацияны адам қанша рет болса да, еш қиындықсыз қайта жаңғырта алады. [5. 79]

Естің өзгерісі: Бастапқы кезде нәрсені еске алып, тез ұмытылады. Естің аса күшті босаңсу кезеңі 7-15 жас аралығында. Сыртқы дүниемен адамзат тұрмысымен жаңа таныс болып келе жатқанда адам бір нәрсені білуге, бар білгенін есте сақтауға ұмтылады. Ес процесінің қатынасын қатты керек қылатын ғылымдар үйретуге қолайлы кез 3-4 жас аралығы. Бұл жаста өмірлік тәлім-тәрбие қарастырылады. Ес процесі айналадағы қоршаған құбылыстарда, табиғаттарда өмірден алынған тәжірибесін, білімін есте ұстау, еске түсіру керек кезде жаңғырту, ұмыту.