қосып естірткен. Автор Серік бейнесін әр қырынан аша

Байңағанымыздай,  Серік  бойынан  көрінетін  еліне 
деген  қүрметі,  еліне деген  сүйіспеншілігін  автор үнемі 
көрсетіп  отырады.  Серіктің  балаға  тән  өзіндік  мінез 
даралығын  пьесаның  он  бойынан  көрсетумен  бірге, 
жазушы сол кездегі барлық балаларға тән ерте есейген 
бала ретіндегі бейнесін де аша алған. Мәселен, Бористы 
барлауға  жіберіп,  ал  Серікті  жібермей  қойғанда  оның 
осы мінезі нақтылы көрінеді.
«Серік. Рцқсатыңыздыберіңіз.(Аннаныңмойынынан
щиищтап ).Мамамның кегіналамын...Мен-бала емеспін, 
оң-солымды  таныган  тәжірибелі  партизанмын»,  -  
деген  сөзі  осы  мінезін  дәлелдейді.  Драматургиялық 
шығармаларда  тарихи  оқиғаларды  тізіп  беруден  гөрі, 
өмір  шындығына  үйлесіп  келетін  образ  жасау  басты 
орында  болады.  Р.  Нүрғалиевтің  «Суреткер  парызы  -  
мінезді ңүнттау, сезімді бейнелеу, образ ж асау», -  деген 
түйінді ойы осыған дәлел бола алады.  «Жау тылындағы 
бала»  пьесасында  Оралхан  Бөкеев  халыңтар  достығы 
мәселесін  жан-жақты  ашып  көрсетуімен  бірге,  үлттың 
ерекшелік мәнін де өз дәрежесінде корсете алған. О. Бө- 
кеевтің  «Жау  тылындағы  бала»  пьесасы  балалардың 
Отанын  сүюге,  батыл  болуға  баулитын  шығарма  деуге 
болады.
Ң.  Сатыбалдиннің  «Шүйінші»  деп  аталатын  шагын 
пьесасы  колхозда  қажырлы  еңбек  етіп  жүрген  жастар 
омірін суреттеуге арналған.  Пьесадағы негізгі кейіпкер 
Күлтай  -   жүгеріден  мол  онім  алып  Еңбек  Ері  деген 
атақ алып жатқан жас.  Ол пьесада білімге ңүштар,  көп 
оңып,  көп ізденетін адам ретінде көрінеді. Оған дөлел -  
оның Мичурин еңбектерін оқып,  оны өз егіс даласында 
пайдаланбақ болғаны. Автор негізгі кейіпкер Күлтайды 
жан-жақты адам ретінде аламын деп оған тым көп жүк 
артңан сияқты. Өйткені, Еңбёк Ері атағын алып жатңан 
адам еңбек үстінде емес, үнемі кітап оңу, іздену үстінде 
көрінеді.  Бүдан  ол  еңбекші  емес,  кезекті  сабаңңа  да- 
йындалушы  оңытушы  ретінде  көрініп  кеткен  сияңты. 
Десек те, автор пьесада кездесетін үңсас фамилияларды 
үтымды пайдаланып, көрерменін де, оңырманын да ары
144

қарай  не  бол ар  екен  дейтіндей  әсерде  қалдыра  алган. 
Мұндай пьесалар жастарды еңбекке тартуға, үлгі-өнеге 
көрсетуге бағытталғандыңтан, өз заманында белгілі бір 
дәрежеде  керек  болған  туындылар  қатарына  жатады. 
Қ.  Сатыбалдиннің  «Ала  қанат  көбелек»  деп  аталатын 
пьесасы аң өлең үлгісімен жазылған күлдіргі шығарма. 
Мүңда  автор  көрсеңызар  жігіттің  алып-үшпа  әрекетін 
сынайды. Әсіресе, Маржан мен Асылтастың Тойбазарды 
әшкерелеген түсы сәтті шыққан дегіміз келеді. Мүндай 
шығармалар  жеткіншек  жастың  өмірге  тым  жеңіл 
қарайтын  адамдарды  сынап,  өзіне  тәлім-тәрбие,  сабаң 
алуына  мүмкіндік  тудыратынын  айтып  өткен  орынды
болар демекпіз.
Белгілі  драматург  Ш.  Қүсайыновтың  ңаламынан
туған  «Есірткен  ерке»  пьесасы  бала  тәрбиесінің 
мәселесін қозғайды. Ата-анасы еркелеткен баланың тым 
әспенсіп,  артынан  бүзақы,  озбыр  балаға  айналғанын 
көреміз.  Сонымен бірге, автор бала мінезінің өзгеруіне, 
төртібі  нашарлауына  ата-анасының  да  қатысы  бар 
екеніне  назар  аудартңан.  Пьесаның  негізгі  кейіпкері 
Марат  не  ішем,  не  кием  демейтін  бастықтың  баласы. 
Онда  бәрі  бар.  Алайда,  тәртібі  тым  нашар.  Шығарма 
басталғаннан-ақ Мараттың озбыр, бүзың әрекеті ашыла 
бастайды. Ол өзінің сыныптас досы Мерхаттың дөптерін 
тартып  алып,  баңылау  жүмысын  көшіріп  алады.  Ар~ 
тынан біреуден  кошіргенін жасыру үшін дөптерді отқа 
өртеп жіберіп,  досына ңиянат істеуге дейін барады.  Ол 
өзі  өтірік  айтңанымен  қоймай,  Мерхатты  да  жалған 
сөйлеуге  мөжбүрлейді,  тіпті  қорқытуға  дейін  барады. 
Мәселен,  мына  коріністе  бүзың  баланың  істеген  ісінің
ізін жасырмақ болғаны берілген:
«Мерхат.  Келдің  бе,  сотқар,  тетрадымды  өзіме
цайыр.
Марат. (т ан ы п )Ө зің  алганың қайда?
Мерхат.  Қырсыгың  магин  шивді.  Менен  көшіріп
алганыңды  біліп  қап,  қысып  жапгыр.  Үйдің  іші  тцгпін
гой?  (Дереу пеіитің  қақпагын ашады. Шошынып). Сум
10-№75
145

екенсің! А,  оңбаган  мені  де  щртптың  гой.  ( Жыламсы 
райды).
Марат. Жылама, қцрьісақ бір щ риық! 
-
Мерхат.  Өзің  қцры!  Ж азыгым  контроль  сабагынан 
қцлатпай алып шьіққаным ба? 
Щ
Марат.  Үстап  берсең мойыныңды  цзем  ( алқымынан 
алы п). Тірі жанга тіліңнен шыгарсаң өлесің.»
Байңағанымыздай,  Мараттың  мінезіндегі  жағым- 
сыздың  жай  ғана  ерке  тентектік  емес,  баланың 
психологиясының 
бүзылғанын 
көрсететін 
белгі. 
Ол  тіпті  өзінің  осы  мінезіне  үялмайды:  «Доскада 
қүлағанның оңасы жоқ.  Үйге берген тапсырманы сенен 
көшіріп алғанымды білмесе болғаны », — дегені осы ойды 
дәлелдейді.  Марат  шешесі  Гүлнапыс  келгенде басқаша 
болып  ңүбылып  шыға  келеді.  Өзінің  апайы  Әйкеннен 
жәбір  көргендей болып,  өтірік  мүлөйімсіген  қалып та- 
нытады.  Бүл  да  өсіп  келе  жатқан  баланың  бойындағы 
жаман  қылықтардың  бірі.  Автор  бала  бойындағы 
жағымсыз  қылыңтарды  оның  бейнесін  аша  түсу  үшін 
нақтылай, дәлелдей түседі. Марат бойындағы өтірікші, 
жалтарғыш,  біреуге  жала  жапқыш  өрекеті  алғаш  рет 
мына эпизодтан көрінеді: 
!  Ш8
«Гүлнапыс. Кунтайым-ау, мцның не? Үстел астына 
тыгып қойган кім?
 
ЯШ
Марат.  Мына  екі  қыз.  Папам  охотага  алып  бара- 
ды,  киімдерімді  бер  деп  едім,  цстелдіц  астына  қуып 
тықты».
Осыдан  кейін  де  Мараттың  бүл  мінезі  дами  түседі. 
Яғни,  оның  бойындағы  өтірік  айту,  көпе-көрінеу  мо- 
йындатпай  кету,  күші  жетсе  қорқытып,  күші  жетпесе 
алдап  кету  сияңты  жаман  қылыңтар  баланың  мүлдем 
бүзылғанын  дәлелдей,  шегелей  түседі.  Мараттың 
тертібін  жиналыста  қараған  оңиғаға  өкесі  араласып, 
оған мүғалімдер мен оқушылардың түзелуіне мүмкіндік 
беруі  де  шынайы  суреттелген.  Осы  арада  көрермен  де, 
оқырман  да  пьеса  осымен  аяқталатын  шығар,  бүзық 
бала  түзелетін  шығар  деген  ойда  қалады.  Алайда, 
Мараттың мектептен үрлаған радиоприемнигі оңиғаны
146

шиеленістіре  түседі.  Шарасыз  әке  баласын  түзету 
колониясына  тапсырады.  Пьесада  нақтылы  бейнесі 
ашылған кейіпкердің бірі -  Гүлнапыс.  Гүлнапыс сүлу, 
адуын,  алайда  білімі  таяз  адам  ретінде  көрінеді.  Ма­
рат тәрбиесінің  нашар  болуы  тікелей  Гүлнапысңа бай­
ланысты екенін  автор үнемі  көрсетіп отырады.  Баласы 
не  сүраса  соны  әперетін,  жылы-жүмсаңты  соның  ғана 
ауызына тосатын, баланың еркіне көп жүгіретін,  алай­
да  оның  төртібіне,  сабағына  аса  көңіл  бөлмейтін  ата- 
аналар  бейнесін  Гүлнапыс  пен  Шапық  образы  арқылы 
автор жан-жаңты аша алған.
Мөселен:
«Гүлнапыс.  Кцнтайым-ау,  әкелдім  гой.  ( Сумкасы- 
нан  патронтажды  альіп,  беліне  тагады).  Ілкім  гана 
улкендеу. Папаңа ңысқартқызып ал.
Марат. Патрондары қайда?
Гүлнапыс.  Е,  цмытып  барады  екем. Динамоның  ди- 
ректорына  осынша  жалынып  сцрап  едім,  жас  балага
рцңсат жоқ деп сатпай қойды.
Марат. Мылтыцты неге сатады?
Гүлнапыс.  Кі/нтайым-ау,  оны  экеңнің  атпына  жаз- 
дырып  алдъщ  қой»,-
  деген  көріністен  тіпті  баласына 
мылтық пен оқ алып беруге баратын ата-аналар бейнесін 
көруімізге  болады.  Ал  әкесі  Шапықтың  баласының 
тіпті  қалай  оқитыны  түрмақ,  күнделігінде  не  барын 
білмейтін, бала тәрбиесіне көңіл бөлмеген ата-ана сипа- 
тын  аша түседі  демекпіз.  Оны  Мараттың  мүғалімі  Ан­
фиса екеуінің диалогынан байқаймыз.
«Шапық.  Мені  қинайтын  -   класс жетекшісі  сіздің
баруыңыз. Жаман оқыса өз сазайынан.
Анфиса. Жақсы оңидьі деп ойлайсыз ба?
Шапық. Енді қалай?
Анфиса. Алтыншыдан  жетіншіге  айласын  асырып
көшкендігін аңгардыңыз ба?
Шапық. Айласын асырып?
Анфиса.  Қараусыз  бала,  әрине  жцгенсіз.  ( Сумкасы- 
нан  Мараттың  кцнделік  дәптерін  суырьіп  алып).  Өз
балаңыздікі екендігіне щманданбайсыз гой.
147

Шапық. Менің баламдікі.
Анфиса.  Ішіне  қаральіқ.  Төгілген  сия,  беттерінің 
айгыздарына  да  кешірім.  Әкесінің  қолын  сыртынан 
цбюга  машықтанган  шеберлігін  көрдіңіз.  Қалайша 
щ нделік  дәптеріне  көз  қырыңызды  салуга  мцршаңыз 
келмеді?!».
  Бұдан  әрі Анфиса  Ивановна  Мараттың театр 
төбесіндегі  көгерш індерді  мылтыңпен  атамын  деп
театр  ңызметкеріне  оң  тигізш  ала  жаздағанын  аита- 
ды.  Баласының  осындай  ж үгенсіз  кеткенін  естіген 
әке, әрине өкінеді. Бірақ кеш қалды ол енді баласының 
тәртібін түзете ал май д ы. Автор осы арқы лы бала тәрбиесі 
отбасында  қалыптасатынын  баса  айтады.  Әрі  ата-ана- 
ларға өз балаларының тәртібін ңадағалауды ескертіп әрі 
жеткіншектердің арасында кездесетін осындай балалар- 
дан үлгі алмауға, ңайта тәртібі нашар оқушыны ңатарға 
қосуға  тырысу  керек  екеніне  назар  аудартады.  Пьеса 
соңында  Маратты  балалар  колониясына  алып  кетеді. 
Белгілі зерттеушіС. Ордалиев «Есірткен ерке» ньесасын 
талдай отырып, үнамды кейіпкерлердің Марат тәртібіне 
эсер  ете  алмағанын  сынайды:  «Мараттың  образын  су- 
реттеуде  автор  оны  тым  әсірелеп,  оған  ңарсы  күшті, 
үнамды  кейіпкерлерді  үмытқан.  Соның  нәтижесінде 
Марат  бүкіл  ңаланы  бүзаңылығымен  шулатады,  ал 
оның теріс  әрекеттерін  әшкерелеуге  пьесадағы  барлық 
кейіпкерлер  әлсіз,  қолынан  іс  келмейтін  дәрменсіз 
кейпінде  қалады».  /7 ,2 3 5 /.  Рас,  белгілі  бір  жағдайда 
үнамды кейіпкерлердің дәрменсіздігі, Маратңа эсер ете 
алмайды, оның өкесінің шенінің үлкендігіне байланыс­
ты екенін автор бірнеше жерде көрсетеді. Көшеде төртіп 
бүзған  жерінде әкесінің  Шапық Шынболатович  екенін 
естіген  милиционердің  озі  оны  басынан  сипап  босатып 
ңоя берсе, директорлық мансапңа үмтылған Жөкіш сын- 
ды  жағымпаз  оны  ақтап  алуға тырысады.  Автор  осын­
дай  көріністер  арңылы,  Маратқа  жағымды  жағынан 
эсер  ететін  кейіпкердің  шарасыз  қалуын  көрсету 
арңылы ңоғамда қалыптасқан «үлкен адам» идеясының 
болашаң  жастарды  тәрбиелеуде  зиянын  тигізетінін 
корсете алған. Сондықтан Ш. Қүсайыновтың  «Есірткен
148

ерке» льесасына жан-жаңты ңарау керек деп санаимыз. 
Аңын өрі Ш. Қүсайыновтың жаңын жолдастарының бірі 
Ә. Төжібаевтың:  «Бүгінгі өмірді зерттеу,  тану,  ол тура­
лы сахнаға арналған пьеса жазудың қиын екенін Шах- 
мет те жақсы сезінді.  Әйтпесе,  ол Балуан Шолаң,  ақын 
Мәди  туралы  жинаған  материалдарын  тоңтата  түрып, 
бүгінгі балалар тәрбиесіне болысатын «Есірткен еркені» 
жазуға кірісті. Шахметтің бүл пьесасы, әсіресе Алматы- 
да жасөспірімдер театры ашылған түста аса ңажет бол-
ды»,
бала
аса  көңіл  бөліп,  пьеса  жазуға  арнайы  дайындыңпен
келгенін байңаймыз.
Жеткіншек  тәрбиесі,  оның  елінің  ертеңі  бола  алу- 
ына,  биік  рухты,  сезімтал  азамат  болып  өсуіне  эсер 
етеді.  Біздің  драматургтеріміздің  қаламынан  шың- 
ңан  бала тәрбиесіне  байланысты  Е.  Елубаевтың,  Қ.  Мү- 
ңышевтың,  М.Гумеровтің,  т.б.  туындылары  бар 
екенін  жоғарыда  талдап  көрсеттік.  Алайда,  осы  мәсе- 
лені  эр  жазушы  өрқалай  шешкен  «Бір  уыс  бидай» 
(Е.  Елубаев)  пьесасында  шектен  шығып  бара  жатңан 
баланың  тәрбиесіне  өкесі  араласып,  көпшілікке  сүраң 
қою  арңылы  мәселені  шешуге  тырысады.  «Аликтің 
әлегі»  (Қ.  Мүңышев),  «Өжет»(Е.  Елубаев)  пьесала- 
рында  тәрбиесі  мен  тәртібі  өлі  бүзыла  қоймаған  ерке 
тентектердің мәселесін қараймыз. Ал Ш.Қүсайыновтың 
«Есірткен ерке»  пьесасынан шынайы түрде бүзаңылық 
жолға  түсіп  бара  жатңан  баланы  көреміз.  Кейбір 
зерттеушілер * Есірткен еркедегі» Маратты дүрыс жолға 
салуга  үнамды  кейіпкерлердің  дәрменсіздігі  туралы 
айтады.  Рас,  бір  ңарағанда  солай  көрінуі  де  мүмкін. 
Бірақ  автор  кеңестік  дәуір  шындығын,  ол  кезде  де 
ауңатты, ерке, ойына келгенін істейтін адамдардың көп 
жағдайда  жазасыз  кететіне  назар  аудартқан  сияқты. 
Неге  Маратты  ешкім  жазаламайды?  Өйткені,  оның 
әкесі  басшы,  қолында  билік  бар  адам.  Міне,  автордың
өмір  шындығын  көркемдік  шындықпен  үштастырған
жері.  Шапыңтың  өз  баласын  колонияға  жіберуі  сол 
кездің  басшыларына  көлеңке  түсірмеу  үшін  жасалған
149

әрі кейіпкердің ш арасыз  қалғаны н  көрсетеді.  Кеңестік 
кезеңде  ж азы лған  туындыларға  ж аң аш а  баж айлау  де- 
генде,  ңаламгерлердің  ш ы ғарманы ң  сы ртқы   форма- 
сымен  көрсеткенін  емес,  иш ара  ж асау,  мегзеу  арқылы 
көрсеткенін аш уға тырысу ш арт.
•* 
Бекіту сүраңтары:
1.  Балаларға арналған  пьесалардағы Үлы  Отан  соғысы 
таңырыбының бейнеленуі.
2.  Тәрбие мәселесінің драмалың шығармаларда көрініс
бвруі. 
■
 
. . *
Әдебиеттер тізімі:
1. С. Жүнісов. Қызым, саған айтам.  — Алматы: Жалын,
1 9 7 8 .-2 8 6  6.
2.  Шағын пьесалар (жинақ)  —  Алматы:  ҚМКӘБД962.
- 1 3 8  б. 
5: v
3. 3. Қабдолов. Арна.  — Алматы: Жазушы, 1988. -  254 б.
4.  С.  Жүнісов.  Өліара (Пьесалар,  мақалалар).  —  Алма­
ты: Өнер,  1985. -  374 б.
5. Е. Елубаев. Өжет.  — Алматы: Өнер,  1984. -  270 б.
6.  Н.  Елікбаев.  Үлттың психология.  —  Алматы:  Қазаң 
университеті,  1992. -  96 б.
7. Соңыр теке./ Қүрастырушы Ыбыраев Ш.  —  Алматы:
Өнер,  1990. 
' 
’’
8. Ж . Дәдебаев. Өмір шындығы және көркемдік шешім.
— Алматы: Ғылым,  1991. -  380 б.
150

V I ТАҚЫРЫП
ТАРИХИ-ӘЛЕУМЕТТІК ТАҚЫРЫПТА 
ЖАЗЫЛҒАН ДРАМАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАР
М ақсаты.  Тарихи-әлеуметтік  тақырыпңа  жазылған 
драматургиялық  шығармалардың  ңуатын  талдай  оты- 
рып, эстетикалың ерекшеліктерін саралау.
Тірек  сөздер:  трагедиялық  бейне,  драмалың  кон­
фликт, терең мағыналы диалогтың,  түрмыс және тари-
хи дөлдік.
Жоспар:
1.  Ш.  Мүртазаның  «Сталинге  хат»  тарихи  шы- 
ғармасы.
2. Ы . Мүсаүлының «Тауан» драмасы.
3. Т. Ахметжанның «Қара торғай» трагедиясы
Тікелей  балаларға  арналмаса  да,  балалар  назары- 
на,  балалар  оңуына  үсынылатын  туындылар  болады. 
Сондай  драмалың  шығарманың  бірі  -   III.  Мүртазаның 
«Сталинге хат»  деп  аталатын тарихи  шығармасы.  Ж ас 
ж еткінш ек  өткен  тарихи  оңигалардың  шындығын  ба- 
жайлауы  үш ін  мүндай  туындылардың  айтары  көп. 
Автор  пьесаның  басынан  бастап  ңазақ  халқының 
трагедиялық бейнесін ашуга дайындықты күй  арқылы 
жөне оған қосылып түрған хор арңылы береді.  Күй мен 
хор Түрар Рысқүлов Сталинмен кездескен сайын қайта- 
ңайта  естіледі.  Сталиндей  аибарлы,  суың  та  қаһарлы 
адам алдында тайсалмай, халқы  үшін өз ойын ашың өрі 
анық ж еткізуі үшін қайғылы музыка Түрарға рух беріп 
түргандай  өеерде  ңалдырады.  Сталинге  музыка  мен 
хор  үні  үрей,  ңорқыныш  туғызады.  Туынды дан  үзінді
келтірсек:
151

«Кремль. 
Сталиннің  кабине mi.  Сталин  Рьісқу-
ловтыц  көп  парақты  хатын  оцып  отырганда  ке-
нет  м узы ка  уні  алыстан  талып  естіліп,  бірте-бірте
жақындай береді. Куй цдеп барып, қайта баяулап, аягы
хорга  айналып  кетеді.  К,арсысында  турегеп  тцрган 
Рысщ лов.
Хор: 
Аиіық кунде найзагай кімнің куші?
Өрт алгандай мал мен жай кімнің ісі?
Сталин:  (өзіне-өзі) 
М ынау  тагы  қайталадьі  гой 
( Р ы сщ л овң а) Сен естідің бе?
Рысқұлов: 
Кешіріңіз, нені айтасыз?
Сталин: 
Ол м узы ка сенен шыеатын сияқты.
Рысқұлов: 
М умкін,  алдыңыздагы  хаттың  эсері 
иіыгар?»
 
а
Түрар Рысңүлов — халңы ны ң аман болуы үш ін басын 
неге  де  болса  тіккен  қайраткер.  Автор  оның  шындың 
өмірдегі  бейнесін  көркемдік  ш ынды қ  түрғысынан 
да  нақты лы   беруге  тырысңан.  Рысңүловтың  тура- 
ш ыл,  ш ынш ыл  мінезін  автор  үнемі  байңатып  отыра- 
ды.  Оның  тураш ылдығы  өзі  үш ін  емес  халқы   үшін 
екенін  де  көрсетеді.  Сталин  оған  «Рыков-Рысқүлов» 
деп  бірнеше  рет  қайталағанда,  әңгіменің  әуенін  бірден 
түсіне  ңалады  да:  «Рыковтың  кебін  киесің  дегіңіз 
келеді  ғой.  Түспалдамай  айта  салмайсыз  ба?»  -   десе, 
үлтш ы л  Ғалиевпен  сыбайлассың  дегенде:  «Қате.  Ста­
лин  ңателеседі.  Маған  Сүлтан  Ғалиевтің  ноқтасы  ба- 
сыма сыймайды.  Сталин ңателеседі»,  — деп тура жауап 
береді.  Сталин  Рысқүловты  үнемі  түңыртып,  басып 
тастауға  тырысады.  Түрар  Рысқүлов  өзінің  білімділігі 
мен  тапқы рлы ғы   арңасында  үтңыр  ж ауап  беріп  сыты- 
лып  ш ығып  отырады.  Сталин  Қазаңстандағы  ңазіргі 
ж агдай  Томбов  губерниясында  болып  ж атса  осылайша 
ш ырылдар ма едің дегенде, Ры сқүлов екі елдің тарихи- 
экономикалы қ  ж ағдайы н  салыстыра  келіп  дәлелді 
ж ауап  береді.  Рысңүлов  өз  білімін,  ақы л-ойы н  қазақ 
халқы ны ң  ж ағдайы н  ж аңсартуға,  аш ты қ  тырнағынан 
араш алауға  түгелдей  сарңа  ж үмсайды.  Ол  тіпті  Ста- 
линнің  атымен  аттас  Египет  фараоны  Иосиф  туралы
152

оқиғаны да әңгіме барысында пайдаланады. Осы әңгіме 
арқылы қаһарлы Сталиннің бетін қайтарып, тас көңілін 
жібітуді ойлайды. Ш ығармадан үзінді келтірсек:
«Рысқүлов: 
Иосиф  Египеттің  фараоны  болып 
тцрган кезде тцтас бір халықты аштық тырнагынан
алып қалган»,
 — дейді.
Сталинге  Лениннің  мүрагерісіз  деп  бастайтын  сөзін 
де Рысқүлов бекер айтып түрған ж оқ. Ленин өзіне қарсы 
шығып,  шындық  айтқан  адамдарды  айыптамаган, 
жазаламаған дей  келе  Сталинге де кеш ірімш іл  болуды 
мегзейді. Сталин Рысқүловтың бүл ойын бірден түсініп, 
енді  өз  халңынан  Рысқүловқа  ңарсы  ш ыңқан  адамдар 
мен оны айыптаушылардың  «пантюркист»  деген  мінін 
айтады.  Ж антоқовтардың  айыптауларын  айтып  өзін 
қайта-қайта  біресе  үлтш ыл,  біресе  пантюркист  деген- 
нен кейін Рысқүлов не де болса тура әңгімеге көшеді. Ол 
Қазақстандагы  келеңсіз  оқиғаларды  «бас  кеспек  болса 
да,  тіл  кеспек  жоң»  деп  тікелей  айта  бастайды.  Түрар 
енді шегінер жер жоң екенін с е зе д і. Халың қамы үшін
қүрбан болуға даяр екенін білдіреді.
«Рыеңүлов: 
Жолдас  Сталингв  болмаван  кінэні
тагып,  арыстанның  аузына  басымды  тыгар  жайым
жоң. Өзіңіз иіындық дедіңіз еой».
Түрар  «арыстанның  аузына  басымды  тыгар  ж а ­
йым  жоң»  десе  де,  басын  сол  арыстан  аузына  халқы 
үшін  апарып  түрғанын  біледі.  Рысқүлов  Сталинмен 
болған  тартыстан  жеңіп  ш ықты.  Себебі,  өзі  қүрбан 
болса  да,  Қазаңстанда  «кіші  октябрь»  жасаймын 
деп  ж алаң  қылышын  жаландатңан  Голощекинді,  сол 
арқылы  сталиндік  отаршыл  коммунистерді  өз  кезінде 
әшкерелей  біліп,  халы қ  оянуына  мүрындық  болды. 
Елінің  ертеңі  үпіін  шыбын  жанын  аямаған  Рысқүлов 
бейнесі  пьесада  өте  ж ақсы   ш ыңқан.  Шығармадағы 
тартыс  Ры скҮлов  пен  Сталин  арасында  өтеді.  Сталин 
маңсаты  Рысқүловты  қалай  болса  да  аяқтан  шалып 
айыпты  ғып  шығару болса,  Рысқүлов  мақсаты  қандай 
да  бір  жолмен  халңына  ж ақсы лы қ  жасау,  аштық 
тырнағынан қүтқару.  Екі кейіпкер де өз мақсаттарына

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: