Л. Л. Нелюбин өңдеген түсіндірме аударма сөздігінде О. С. Ахманова термині қолданылады, бірақ метатілдің анықтамасы «табиғи ұлттық тілді алмастыратын тіл» ретінде қосылады. Көбінесе бұл ғылымның немесе техниканың к
жүктеу/скачать 22,72 Kb.
|
|
«Метатіл» термині тіл білімінің көптеген салаларында қолданылады. «Метатіл» терминін толық анықтау үшін әртүрлі сөздіктерге жүгіну керек. Мысалы, О. С. Ахманованың редакциясымен лингвистикалық терминдер сөздігінде « метатіл (ағылш. Metalanguage): «екінші ретті» тіл, яғни тіл (Тіл-объект) туралы айтылатын тіл; Басқа тілдің мазмұны мен көрінісі объектісі болып табылатын тіл; металлингвистика. Л. Л. Нелюбин өңдеген түсіндірме аударма сөздігінде О. С. Ахманова термині қолданылады, бірақ метатілдің анықтамасы «табиғи ұлттық тілді алмастыратын тіл» ретінде қосылады. Көбінесе бұл ғылымның немесе техниканың кез-келген тар саласында қабылданған арнайы тіл. Мета тілдерге лингвистердің тілі де кіреді, олардың «узусы, модальділігі, лабиализацияланбаған дыбысы» және т.б.» Сондай-ақ, Л.Л. Нелюбиннің сөздігінде аударма Мета-тілінің анықтамасы бар, ол «аударма процесін жеткілікті түрде сипаттауға мүмкіндік беретін құрылымдық-лингвистикалық сипаттамалар кешені» . А. А. Ивин, а. Л. Никифоров өңдеген логика сөздігінде метатіл «объект немесе объект деп аталатын басқа тілдің қасиеттері зерттелетін және сипатталатын тіл ретінде қарастырылады. Мысалы, біз шет тілін үйрене бастағанда, оның өрнектерімен, грамматикалық құрылымымен, уақыт жүйесімен, жағдайларымен және т.б. таныса бастағанда, біз осы уақытқа дейін белгісіз болған осы тілдің қасиеттерін өз ана тілімізбен сипаттау үшін қолданамыз. Бұл жағдайда метатіл ретінде әрекет етеді» Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте «метатіл-екінші ретті тіл», оған қатысты табиғи адам тілі «тіл-объект», яғни тілтану зерттеуінің пәні ретінде әрекет етеді». Лингвистикалық терминдердің толық сөздігінде Т. В. Матвеева метатекст ретінде анықталған және « автордың ерекше ұстанымын білдіретін мәтіндік элементтер; мәтіннің негізгі құрамы талқыланатын көмекші сөздер. Бұл элементтер автордың ниетімен бір-бірімен байланысты болғандықтан, олар бір типте немесе белгілі бір ретпен орналастырылған, олар жеке мәтіннің метатілдік сигналдарының жиынтығы термин арқылы шартты түрде белгіленуі үшін ерекше құрылымдалған бүтін болып табылады.метатекст (мәтін мәтіні)» [1: 20]. «Метатіл» термині тек лингвистика мен логикада ғана емес, сонымен қатар математика, философия сияқты ғылымның басқа салаларында да кеңінен қолданылатынын атап өтуге болады. Алайда, аударма теориясына келетін болсақ, бұл термин ғалымдардың еңбектерінде жиі айтылмайды, өйткені бұл салада аз зерттелген. Қорытындылар: метатілдің көптеген анықтамалары бар, бірақ О.С. Ахманованың анықтамасы әлі де негіз болып табылады, өйткені ол мәселенің мәнін дәл көрсетеді. Жалпы, анықтамаларға сүйене отырып, біз лингвистиканың метатілін тіл туралы сөйлесетін және тіл фактілерін білдіретін тілді сипаттайтын тіл деп тұжырымдаймыз. Сондай-ақ, «метатіл» ұғымы Жалпы лингвистика мен аударма теориясында сәйкес келетінін атап өткен жөн. Айырықша ерекшелігі оның тіларалық сипаты болуы мүмкін, аудармада оның бағыты арнайы аударма терминдерінің көмегімен аударманы сипаттау процесі болып табылады. Метатіл ғылыми білімнің символдық көрінісінің негізгі формасы ретінде қазіргі тіл білімінде тілдік формацияларды немесе тіл-объектінің денотаттарын (фонемалар, морфемалар, сөздер, синтаксистік бірліктер) арнайы құралдардың көмегімен түсіндіруге арналған «екінші ретті» тіл ретінде түсіндіріледі. Фразалық бірліктер және т.б.). Метатілге қатысты « табиғи адам тілі «(тіл-объект)» тілтану зерттеуінің пәні ретінде « әрекет етеді . Ғылыми білімді бейнелеу процесінде тіл ғылымындағы кез-келген лингвистикалық теорияның немесе бағыттың метатілін қолданатын негізгі құрал (p-метатіл немесе метадиалект). Болып табылады осы теория немесе бағыт шеңберінде құрылған терминология. Сонымен қатар, құрылымын құрайтын номинативті сыныптардың үштігіне кіреді Б-метатіл, олардың жалпы ғылыми лексикасы, бұл кәсіби бағдарлануға қарамастан ғылымның әртүрлі салаларында қолданылатын жалпы лексикалық қабат, (номенттер), байланысын анықтайтын сонымен қатар тілдік құбылыстар мен фактілермен номенклатуралық белгілер, кез-келген жалпы тілде тіркелген және зерттелген бұл лингвистикалық теорияның арнасы. Лингвистикалық мектептер мен бағыттардың шексіз саны тіл білімінің метатілін құрайды. Метатіл (сипаттау тілі) оны сипатталған тілден (объект тілінен) ажыратуға мүмкіндік беретін бірқатар ерекше онтологиялық сипаттамаларға ие, атап айтқанда: жүйелілік, құрылымның формализациясы, жасандылық, функционалдық бағыттылықтың бірегейлігі. Құрылымдық элементтер, анықтамалықпен, абстрактілікпен, әмбебаптықпен және жеткіліктілікпен, ашықтықпен, детерминизммен шектелген. Өзгергіштік (өзгергіштік). Сабақтастық. Біртектілік (конвенционалдылық). Әлеуметтік-ұлттық бағдар. Психологиялық, графикалық құралдармен бекітілген. Лингвистиканың Мета-тілінің белгіленген ерекшеліктері тіл білімінің белгілі бір саласының терминожүйелерінің белгілерін салыстыруға болатын эталонның бір түрі болып табылады. Терминожүйелер деректердің қалыптасу деңгейі оларда қаншалықты жүзеге асырылатындығымен анықталады. Жоғарыда аталған метатілдің белгілері. Функционалды тұрғыдан алғанда, метатіл кез-келген қатынасты білдіру қабілетіне ие жалпы тілді сипаттау құралы ретінде әрекет етеді. Тіл-объект ішінде бар, номинациялардың арнайы жүйесін қолдана отырып, ортақ тілдің кез-келген объектілерін атаңыз, анықтамаларды тұжырымдаңыз,. Тіл білімінің метатілінің субстанциясы объект тілінің субстанциясымен бірдей. Бұл тұжырым метатіл элементтері негізінен метатілге қатысты субстрат ретінде әрекет ететін табиғи тіл негізінде құрылып, тілдік сөйлеу шыршасына немесе олардың жиынтығына бағытталғандығынан туындайды. Осы жерден Мета-тіл элементтерін (Мета-белгілер) табиғи тілдің ажырамас бөлігі деп санауға болады, онда Мета-белгілер белсенді қолданылатын сөздер ретінде жұмыс істей алады. Тіл-объект және метатіл бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс істейді Бір-бірін толықтырады және бір-біріне әсер етеді. Бір жағынан, тілдік жүйеге тілдік сипаттама құралдарын меңгеруде. Екінші жағынан, тіл жүйесінің өзін үнемі жетілдіруге байланысты метатілдік кодты жетілдіру қажеттілігі. Логика тұрғысынан Мета тілді зерттеу қажеттілікті анықтайды). Еуропалық лингвистиканың Мета-тілін құру мен дамытудағы ежелгі тілдердің орны мен рөлін талдау лингвистиканың барлық негізгі салаларын қамтитын негізгі терминологиялық қабатты Ежелгі Греция мен Рим филологтары құрғанын, содан кейін жаңа еуропалық тілдерден алынған және ассимиляцияланғанын көрсетеді. Лингвистиканың метатілін жүйелеуге, кейінгі стандарттауды, ең болмағанда, оның халықаралық негізде қалыптасқан (әдетте грек-латын тектес) номенклатуралық терминологиялық бөлігінде біріздендіруге болады және әртүрлі семиотикалық кодтар шеңберінде толық семантикалық сәйкестіктің болуымен сипатталады. Лингвистиканың Мета-тілінің жалпы негізі бір тілден екінші тілге аудару кезінде ақпараттың тікелей берілуін қамтамасыз етеді және әртүрлі тілдердің ұқсас лингвотерминологиялық бірліктері арасындағы максималды формальды сәйкестікке қол жеткізуге мүмкіндік береді. Осыған сүйене отырып, болашақта тіл білімінің бірыңғай метатілін құру туралы айтуға болады, оны конвенциялық негізде қолдану пайда болуымен, дамуымен және H-мен байланысты проблемаларға жалпы көзқарастарды дамытуға мүмкіндік береді Олардың лингвистикалық мәртебесі жүйелік, функционалды, құрылымдық және семантикалық аспектілерде белгіленеді, олардың негізгі белгілері анықталады. Терминологиялық жүйе терминінің функциялары зерттеледі. Терминологияны лингвистиканың Мета тілінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде зерттеу кезінде қойылған мақсаттың ерекшеліктеріне сүйене отырып, біз «термин>>» ұғымына әртүрлі тәсілдерді синтездедік және оның анықтамасы терминологиялық бірліктің негізгі ингеренттік белгілерін қамтитын келесі түрде нақтыланды. Термин-бұл сөз немесе сөз тіркесі арқылы өрнектелген тілдік бірлік, ол жүйелі түрде ұйымдастырылған, функционалды маңызды, семантикалық тұтас, тұжырымдамалық бағдарланған, конвенциялық түрде қайталанатын құбылыс. Терминологияның иерархия ретіндегі маңызды жүйелік белгісі, ол осы пән ішіндегі ғылыми ұғымдар арасындағы иерархиялық қатынастармен байланысты және байланысты терминологиялық қатарлардың иерархиялық реттілігінде көрінеді. Иерархиялық белгіні анықтау терминологияның тағы бір маңызды жүйелік белгісін – оқшаулануды анықтауға әкеледі. Лингвистикалық процесс ретінде терминомәдениетті күшейту. Құрылымдық-семантикалық аспектіде терминнің негізгі белгісіне мыналар жатқызылуы мүмкін: 1) өзінің көрінісін табатын нормативтілік B лингвистикалық, мазмұндық және логикалық аспектілер болуы; 2) бірінші кезекте белгілі бір тіл бірлігінің терминологиялылық дәрежесін айқындаудың статистикалық критерийімен байланысты қайталану (орнықтылық): 3) конвенционалдылық (жалпыға бірдей қабылдау, жалпыға бірдей тану), терминнің кез-келген тілдік ортада өзінің тұжырымдамалық сәйкестігін және негізгі сыртқы (құрылымдық) белгілерін сақтауға мүмкіндік береді; 4) тұжырымдамалық-семантикалық тұтастық, оның шеңберінде термин өзі ұсынған тұжырымдаманың барлық жақтарын білдіруге тиіс; 5) барлық реңктердің логикалық құрылымдалуында іске асырылатын білімнің нақты саласымен (терминнің мамандануы) арақатынасы терминнің мәні: 6) терминнің B өз кезегінде органикалық болып табылатын нақты анықталған анықтаманың болуын болжайтын анықталу (анықталу) барлық анықталатын өрістің бөлігі. Терминологиялық жүйе. Төменде келтірілген және Біз вариативті санатқа жатқызатын бірқатар басқа белгілер қарама-қарсы процедураны қолдану арқылы қарастырылады, өйткені бұл белгілерді сипаттау кезінде терминологияның дамуындағы көп бағытты тенденцияларға негізделген оппозициялар белгіленеді. Мұндай белгілерге мыналар жатады: 1)мотивация . Құрылымдық және семантикалық деңгейде көрінетін мотивация; 2) полисемантизм Білімнің тиісті саласындағы терминологияның реттілік дәрежесіне байланысты болатын моносемантизм; 3) эмоционалдылық немесе экспрессивтілік. Стилистикалық бейтараптық; 4) метафоралық. Терминнің ортақ тілдің лексикалық жүйесіне жататындығына сүйене отырып. Терминнің функциялары әмбебап тіл бірлігі ретінде сөздің функцияларымен сәйкес келеді деп айтуға болады. Термин-бұл арнайы Тұжырымдаманың номинант функциясында әрекет ететін лексикалық бірлік (демек, оның негізгі функциясы номинативті). Терминнің басқа функцияларына сигнал беру, коммуникативті және прагматикалық функциялар жатады.• Лингвистиканын метатiлi ғылым және кәсiби карым-катынас тiлi ретiнде сипатталған, онын угымдык курамдастары лингвистикалык бiлiмнiн тиiстi саласынын нысандары жүйесімен және оны сипаттаушы терминологиялык куралдар жуйесiмен танылган. Терминжүйесi лингвистика метатiлiнiн тiрек компоненті ретінде салыстырмалы түрде элементтерiнiң белінбейтіндігімен (бірбутіндігімен). Иерархиялыгымен, курылымдык уйымласуымен сипатталатын жуйелiк курылымдык жасалым ретінде танытылган. Терминдердiн угымдык курамдастары сездiн жүйелiк магынасынын концепті, ол бiлiм квантын жеткiзушi ғана емес, сондай-ак лингвистиканын аныкталган саласындагы таным кұралы, және де кәсiби карым-катынаста метатілдік курал болуга да кабiлеттi. Турлi тiлдердiн терминжуйесі, әсіресе, олардың халыкаралык белігі грек-латын лексемалары мен сезжасамдык элементтерiнiн стандарт мандерiн пайдаланулары аркасында берік семантикалык байланыстарымен және лингвистика метатілінің семантикалык кеңiстiгiн универсалдау кұралдары ретіндегі сипатталады. Семантикалык транспозиция (тасымалдау) багыттарымен Терминдену кәсiби тiлдiк тулганын тiлдiк танбаны менгеру, терминжасам және терминфинксациясы кезендерiн камти отырып, калыптасуы мен актуалдануы удерiсiнде тiлдiк танба дамуынын когнитивтi коммуникативтік үдерiсi ретiнде усынылган, тiлдiк танбаны менгеру, терминжасам және терминфинксациясы кезендерiне танбанын даму сатылары сайкес келедi: таңба – метамәтiн – екiншi танба, Кiрмелер лингвистикалык терминологиялык аппараттын толыгу куралы арi термин-дублеттердiн кеп мелшерде пайда болуыннын себепкері ретінде танылады. Метатiлдегi кiрмелерді игерудiн мынандай жолдары бар: кұрылымдарын жане морфологиялык тұрғыдан игерiлгендердi турлендiрмеу, шынатын тiлдiн сайкес терминологиялык бiрлiктерiне уйлес угымдык бутiндiгiн және семантикалык тургыдан барабарлыкты сактау. Жұмыста термин жүйесiнiн жүйеленуi, бiрыңғайлануы және стандартталуы лингвистика ғылымы метатiлiнiн лексикографиялык корын калыптастырудагы негiзгi тәсiлдерiмен аныкталды; лингвистикалык сездiктер ушiн терминдердi iрiктеудiн кагидалары талданылды. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Лингвистика метатілі : монография – Алматы, «Қазақ университеті» , 2008. Ахманова.О.С. Лингвистикалық терминдер сөздігі- М: Эдиториял УРСС 2004 жүктеу/скачать 22,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|