Лекция 14-15. Жоғарғы оқу орындарында оқыту процесін ұйымдастыру формалары

Ғылми-зерттеу жұмыстарындағы нәтижелерді, ой тұжырымдарын жасауда реферат жазу орын алады.

Реферат – (латынша сөзбе-сөз - баяндаймын) – кітаптың мазмұны, ғылыми жұмысы жөніндегі жазбаша немесе көпшілік алдында қысқаша баяндау, ғылыми мәселені зерттеу қорытындылары жөніндегі хабарлау; әдеби және басқа да материалдарды шолу негізінде жасалған белгілі тақырыпқа арналған баяндама. Реферат ғылыми-информатикалық бағытта болады. Тақырыпты объективті тұрғыда толық баяндаумен қатар рефератта ғылыми теориялар мен ғылыми қорытындыларға талдау жасалып, сын айтылады. Реферат ғылыми мекемелер, мен жоғары оқу орындарында қолданылады .

Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелерін жазу және оны әдеби көркемдеу – зерттеу жұмысының негізгі элементі болып саналады.

Зерттеу жұмысы нәтижелерін баяндау, немесе, жазба түрінде орындауда олардың мәтінінің дұрыстығы, оның стилистикасы мен тыныс белгілері ережелерінің дұрыс орындалуына байланысты екеніне шүбә келтіруге болмайды.

Стилистика – стиль туралы ілім. «Стиль» -деп белгілі бір жалпыхалықтық тілдің ауқымдағы тілдік құралдарының қолданылуы, сұрыпталу және тіркесу тәсілдерінің қоғамда айқындалған, қызмет жағынан сәйкестендірілген, іштей топтасқан жиынтығын айтамыз. Зерттеу жұмыстары мазмұнына сәйкес төмендегілерді айтуға болады:

Ғылыми стиль – ғылыми еңбектер, лекция, баяндамаларда жұмсалады. Сөйлеуде жалпылама- дерексіз, логикалық, дәлелдеу жағы басым. Тіл тәсілдері: жалпы және дәрексіз мәндегі бейтарап, кітаби сөздер, ғылыми терминдер.

Публицистикалық стиль – газет, журнал, митинг, жиналыстарда пайдаланылады. Сөйлеу қызулы, ұранды болып, көпшілікке ықпал жасау, қоғамдық істерге адамдардың дұрыс қатынасын қалыптастыру міндетін атқарады.

Тыныс белгілерін тіл білімінде пунктуация деп те атайды. Пунктуация – жазуға тән шартты белгі. Ол жазумен байланысты қалыптасты, дамиды, жетілді.

Тыныс белгілері – айтайын деген ойды нақтылы, дәл түсінікті етіп жеткізу үшін, сондай-ақ баяндалмақшы пікірді ала-құла етпей, айқын білдіру үшін қолданылады.бұл – тыныс белгілерінің ең басты қасиеті.

Тыныс белгілері – сөздер тіркесі мен сөйлемдерді айтқанда, немесе, оқығанда тілде байқалатын кідірісті де дауыста аңғартылатын әркелкі құбылысты да білдіреді. Бұл – тыныс белгілерінің көмекші қасиеті.

Жазба тілде болсын, сондай-ақ ауызекі тілде болсын тыныс белгілерін дұрыс қолдана білудің үлкен мәні бар. Тыныс белгілері мүлде қойылмаған, немесе, дұрыс қойылмаған тексті, сөйлемді түсінікті етіп оқу да, мағынасын түсіне білу де қиын. Тыныс белгілері дұрыс қойылмайтын сөйлемдерде ой күңгірттеніп, екі ұшты болып, тіпті сөйлем құрамындағы сөздер синтаксистік қызметі жағынан (бастауыш, баяндауыш, анықтауыш т.б) өзгеріске түсуі мүмкін.

Тыныс белгісінің дұрыс қойылуы сөйлемдегі кейбір сөздердің мағынасына, сондай-ақ сөйлемнің мағынасына байланысты.

Тыныс белгілерін қою интонациямен тікелей байланысты. Мәселен, хабарлай айтылған сөйлемнен соң кідіріс болады да, соған орай нүкте қойылады. Құрмалас сөйлемдерді оқығанда, құрмалас құрамындағы әрбір жәй сөйлемдерден соң, сондай – ақ біріңғай мүшелердің әрбір сұрауларынан соң кідіріс болып, олар үтір белгісімен ажыратылады. Ал сұраулы, лепті сөйлемдерді оқығанда дауыс көтеріңкі айтылады да, тиісті тыныс белгісі қойылады.

Нүкте белгілі бір ойдың аяқталуына байланысты қойылады. Нүкте дұрыс қойылмайтын болса, сөйлем түсініксіз болып шығады, не нүктенің қойылмауынан екінші бір мағына туындайды. Нүкте мынадай орындарда қойылады:

1. 
   Нүкте аяқталған ойды білдіретін хабарлы сөйлемдерден соң қойылады.
   
2. 
   Басқы әріптерінен қысқарған кісі аттарынан, газет-журнал аттарынан соң нүкте қойылады.
   
3. 
   Цифрлар арқылы таңбаланатын санамалы номерлерден кейін нүкте қойылады.
   
4. 
   Тасыған тағы, тағы сондайлар, тағы басқа деген сөздер қысқартылып қойылғанда, олардан соң нүкте қойылады.
   

Мысалы:

1. 
   Алдын – ала әрекет мақсатымен таныстыру, яғни оқытушыға мотивизациялық әрекет тудыру.
   
2. 
   Әрекет мақсатымен, объектісі жөнінде мағұлмат, яғни, әрекеттің бағдарлық сұлбасын түзуі.
   
3. 
   Материалдық немесе материалданылған әрекетті қалыптастыру, осының арқасында әрекет мазмұнын ұғыну.
   
4. 
   Ойдан тысқары әрекет қалыптастыру.
   
5. 
   Әрекеттің қысқаруы және автоматтандырылуы.
   
6. 
   Әрекеттің қалыптасқан ой жоспары арқылы істелінуі.