Дауыс шымылдығы ауаға тосқауыл жасап, бірде керіліп тұрады, бірде жиырылып тұрады. Ол керіліп тұрса, діріл пайда болады, сондықтан үн шығады. Жиырылып тұрса, діріл болмайды, сондықтан үн шықпайды.
4.
Дауыссыз дыбыстарда тонның дәрежесі әр түрлі: үнділерде көбірек, ұяңдарда азырақ.
Тон – қатаңдарда мүлдем болмайды.
Үнділерді айтқанда, дауыс шымылдығы жиірек, айқын дірілдейді де, ұяңдарды айтқанда, дауыс шымылдығы сирегірек, солғын дірілдейді.
5.
Дыбыстау мүшелері актив және пассив болып екіге бөлінеді. Актив мүшелер дыбыстау кезінде қимыл, қозғалыс жасайды. Олар: тіл, ерін, бөбешік т.б.
6.
Созылыңқылығы
Ырғақ, күш, әуен
Дыбыс ырғағы 1 секунд ішіндегі дірілдің мөлшеріне байланысты. (интонация/мелодика)
Дыбыс ырғағы тербелісті жиілігіне (Гц) байланысты.
Дыбыс күші тербелістің қарқынына (Дб) байланысты
Дыбыс күші 1 секунд ішіндегі дірілдің қарқынымен байланысты.
Дауысты дыбыстар бір-бірінен әуеніне (тембріне) қарай ажырайды. Тембр – дыбыс бояуы.
Көмекші тонмен байланысты дыбыстың қасиеті – дыбыстың әуені деп аталады.
7.
Тіл дыбыстарындағы тон дауыс шымылдығының дірілінен, ал көмекші тон резонаторлық қызмет атқаратын тамақ, ауыз қуыстарында пайда болады. (тіл /жақ/ ерін)
Негізгі / көмекші тон
Обертон / парциальды.
Бір дыбыстың өзге дыбыстан айырмасы көмекші тон арқылы байқалады.
8.
Тілдің ауыз қуысында ілгері, кейін жылжуы резонатордың формасын өзгертіп, дауысты дыбыстардың жіңішке, жуан болуына жағдай жасайды.
9.
Дауысты дыбыстар тоннан жасалады. Қатаң – салдыр (обертон). Салдыр (шу) – өкпеден қайтқан ауаның ауыз қуысында тосқауылға ұшырауынан пайда болады.
Тон / Салдыр
Дауысты / Дауыссыз
Дыбыс тонымен байланысты дауысты дыбыстар музыкалы, салдырмен байланысты дауыссыз дыбыстарда бұл қасиет болмайды.
