Лекция Молекулалық биология пәні Молекулалық биологияның даму тарихы Молекулалық биологияның зерттеу әдістері мен болашағы. Нуклеин қышқылдарының толық сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,73 Mb. Pdf көрінісі
|
1-лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Пре – РНҚ- лардың пісіп жетілуі – процессинг
| 5- ЛЕКЦИЯ
ТРАНСКРИПЦИЯНЫҢ АЛҒАШҚЫ ӨНІМДЕРІ Транскрипция нәтижесінде эукариоттарда жетілмеген пре – РНҚ (пре- а РНҚ, пре-т РНҚ) синтезделінеді, себібі эукариоттар генінің құрылысы бактерияға қарағанда күрделірек , яғни ол экзон – интрондық құрылысқа ие болады және транскрипция кезінде пре- РНҚ – ларда экзондық – интрондық учаскелері түгел көшіріліп жазылады. а) пре-а РНҚ – жетілген а-РНҚ – ларға қарағанда әлде қайда ұзын болады, себебі олардың құрамында спейсерлер (реттеуші, құрылымдық қызметтер атқаратын ДНҚ учаскелері), мағналы ДНҚ учаскелері – экзондар, мағынасыз учаскелері – интрондар кіреді. Сондықтан да пре – РНҚ-ларды кейде гетерогендік ядролық РНҚ (гя-РНҚ) деп те атайды. пре а-РНҚ-лардың келесі ерекшелігі оның 5 1 ұшында «қалпақшаның» (КЭП), 3 1 ұшында-поли (А)- ферментінің болмауы. б) рРНҚ – ның кластерлі 3 гені біртұтастранскрипцияланады және синтезделген пре –рРНҚ немесе 45S РНҚ- құрамында жетілген үш түрлі р РНҚ-ға 18S, 5,8S, 28S – р РНҚ – сәйкес келетін бірізділіктер болады. Бұл бірізділіктер спейсерлермен бөлінген, бірақ онда интрондар болмайды. Сонымен қатар, бұл жерде жетілген р РНҚ-ларда кездесетін модификацияланған нуклеотидтер де болмайды. в) Барлық пре-РНҚ-лардан ерекше пре- т РНҚ –лар тек жетілген бірізділіктерді қамтиды. пре-т РНҚ молекуласының сырт пішіні «жөке ағашының жапырағына» («кленовый лист») ұқсас үшқұлақты болады, бірақ оның жетілген т РНҚ молекуласынан төмендегідей ерекшеліктері болады. - молекуланың екі ұшына және ортасында қосымша бірізділіктер болады; - минорлық (модификацияланған) нуклеотидтер болмайды; - акцепторлық ілмекше (ЦЦА) толық қалыптаспаған; - антикодон өз орнында емес, басқа жерде орналасқан. Пре – РНҚ- лардың пісіп жетілуі – процессинг пре- РНҚ молекуласының пісіп жетілуі (процессинг) 3 кезеңге бөлінеді: - кейбір нуклеотидтердің алынып тасталуы; - кейбір нуклеотидтердің жалғануы; - олардың модификациялануы; Артық нуклеотидтердің алынып тасталуы ерекше нуклеазалар арқылы жүзеге асады. Экзонуклеазалар тізбегінің бір ұшынан (3 1 не 5 1 ) бір – бірлеп нуклеотидтеді алып тастайды, ал эндонуклеоазалар тізбекті бөлшектеп оны жеке – жеке фрагменттерге бөледі. а) Нуклеазалар тізбек ұштарынан «артық» нуклеотидтерді үзіп отырады. Мысалы, пре – РНҚ- ның 5 1 ұшында үнемі АТФ не ГТФ, ал 3 1 ұшында ГЦ-бай учаскелері болады. Олар трнаскрипция үрдісінде маңызды роль атқарады, ал күйінде олардың қажеті жоқ, тіпті олар өздерінің қызметін атқаруға кедергі келтірген болар еді, сондықтан да олар алынып тасталады. б) 45 S-пре-р РНҚ және гистондық пре-а РНҚ-лар эндонуклеоазалар арқылы жеке РНҚ тізбегіне кесіледі. г) пре-т РНҚ және барлық пре-а РНҚ-лардың интрондық бірізділіктері келісіп алынып тасталады. Сол сияқты, экзондық бірізділіктер тұтас тізбекке жалғанады, оны сплайсинг деп аталады. Мұның іске асырылуы үшін тек қана эндонуклеоазалар емес, лигазалар да қажет. Сонымен, пре-РНҚ молекуласының пісіп жетілуі (процессинг) барысында оларға көптеген нуклеотидтер транискрипциясыз байланысады (жалғанады). пер- а РНҚ-ның 5 1 ұшына «қалпақшаның» (КЭП) 7-метилгуанин және басқа да 3-4 нуклеотидтері қосылып жалғанады, ал 3 1 ұшына 200- дей нуклеотидтерден тұратын поли (А)- фрагмент қосылады. Бұл үрдісті полиаденилатполимераза ферменті катализдейді. пер- т РНҚ- да модификациялану көптүрлі болып келеді, мысалы: уридин қалдығы – изомерленеді (псевдоуридин), үшінші біреулері – метилденеді. Аденозиннің кейбір қалдықтары дезаминденіп инозинге айналады, соңғыларының (инозин) кейбіреулері тағы да метилденеді. Жоғарыда сипатталған құбылыстар ядрода бірнеше пісіп жетілген РНҚ молекуласының пайда болуына алып келеді, мысалы: а) 4 түрлі р РНҚ-ның 28 S р РНҚ; 18 S Ррнқ; 5,8 S р РНҚ; 5 S р РНҚ; б) бірнеше ондаған т-РНҚ – ның (әрбір 20 аминқышқылына 1-4ке дейін); в) мыңдаған а РНҚ молекулаларының түзілуіне; жүктеу/скачать 0,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|