Лекция тезистері №1 Лекция тақырыбы: Стилистиканың ғылым және пән ретінде қалыптасуы
жүктеу/скачать 410 Kb.
|
СТИЛИСТИКА ЛЕКЦИЯ ОРИГИНАЛ
- Бұл бет үшін навигация:
- 6. Лекция тақырыбына сәйкес әдебиеттер тізімі
- 3. Лекцияның мақсаты
| 5. Бақылау сұрақтары:
1. Қазіргі тіл ғылымында стилистиканың бағыттары? 2. Функциональдық стилистика? 3. Кодтау стилистикасы? 4. Декодтау стилистикасы? 5. Стилистикалық тәсілдер? 6. Лекция тақырыбына сәйкес әдебиеттер тізімі: 1. Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. «Қазақ тілінің стилистикасы» Алматы,1974, 2005. 2. А. Жапбаров «Қазақ тілі стилистикасын оқыту методикасының негіздері» Алматы, 1991. 3. Хасанова С., Жексембаева Ғ. «Қазақ тілінің стилистикасы» (жаттығулар жинағы) Алматы, 1999. 4. М. Балақаев, М. Серғалиев «Қазақ тілінің мәдениеті» Алматы, 2004. 5. М. Балақаев «Қазақ тілі мәдениетінің мәселелері» Алматы, 1965. 6. Н. Уәлиев «Сөз мәдениеті» Алматы, 1984. 7. Б. Адамбаев «Халық даналығы» Алматы, 1976. 8. Мұсабекова Ф. «Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы» Алматы, 1979. 9. Мұсабекова Ф. «Қазақ тілінің практикалық стилистикасы» Алматы, 1974. №7 1. Лекция тақырыбы: Қазақ тілінің стилистикалық құралдары 2. Лекцияның жоспары: 1. Лексика-фразеологиялық стилистика 2. Қазақ фразеологиялық стилистикалық байлығы 3. Сөзжасамның стилистикалық құралдары 4. Сөз таптарының стилистикасы 3. Лекцияның мақсаты: Студенттерге қазақ тілінің стилистиалық құралдары жайында түсінік беру. 4. Қысқаша теориялық мәлімет: Лексика, лексикология және стилистика – бір-бірімен тығыз байланысты құбылыстар. Лексика деп - әдетте тілдегі барлық сөз қорын айтады. Лексикология сол сөздік құрамды тексеретін ғылым, яғни тіл білімінің сөз мағынасын, оның шығу тегін зерттейтін саласы. Ал стилистика әр түрлі стильдерді, мысалы, әдеби тілдің стильдерін, сөйлеу және көркем әдебиет стильдерін зерттейді, әр алуан тілдік құралдардың экпрессивтік-эмоционалдық қасиеттерін талдайды. Қазақ тілінің сөз қоры лексикология тұрғысынан мынадай бірнеше негізгі салаға бөлінеді: байырғы сөздер (бұл әдеби тіліміздегі ең үлкен, басты арна) араб, парсы тілдерінен ауысқан, монғол тілінен, туыстас кейбір түркі тілдерінен келген, орыс тілінен және сол арқылы шет елдер тілінен енген терминдер мен түрлі жаңа сөздер. Ал лексиканы тілдегі жалпы стильдер тұрғысынан жіктейтін болса, әлгі санап өткен салаларды енді мүлдем басқаша топтауға тура келеді. Өйткені осы аталған әр алуан тіл қабаттарының қай-қайсысы да стилистикамен тығыз байланысты. Бір де бірі одан сырт емес. Сала-сала бұл сөздердің әдеби тіл, сөйлеу, көркем әдебиет стильдеріндегі қолданылу дәрежесі біркелкі емес, түрлі-түрлі болып келеді. Олардың белгілі бір қолданылу аясы, өзді-өзіне лайық стильдік қызметі бар. Лексикология мен стилистиканың бір-бірімен байланысты, олар өзара тығыз қарым-қатынаста болады. «Фразеология» терминінің мағынасы өте кең, ол белгілі бір тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің жиынтығы деген ұғымды білдіреді. Ол сөз тіркестерінің екі не одан да көп компонеттері болып, олар өзара семантикалық бірлікте, тұтас бір ұғымды білдіреді. Мысалы: жүрегінің түгі бар, қу бастан қуырдақтай ет алған т.б. Мағынасы жалпыға белгілі, грамматикалық байланысы жағынан бір бүтін единица болып қолданылуы дәстүрге айналған тұрақты сөз тіркестерін тіл білімінде фразеологиялық орам немесе фразеологиздер деп атайды. Фразеологизмдердің өзіне тән негізгі қасиеттері: 1. Дайын тілдік единица ретінде жұмсалады; 2. Жалпыға бірдей танылған қолдану заңы болады; 3. Мағына бірлігі сақталады; 4. Екі сөзден кем болмайды: Фразеологизмдер-қазақ ұлттық тілінің ең шұрайлы бөлігі. Қазақ тіл ғылымындағы фразеологияға қатысты еңбектердің қай-қайсын алып қарасақ та ең басты көңіл бөліп, арнайы көрсеткен мәселесі-фразеологизмдердің синонимділігінің эмоционалды-экспрессивтілігі, себебі синонимділік стилистикалық мүмкіндіктерді жеткізудің ең басты көзі бола алады, себебі «қолданыс тілі стилистикасы», «синонимдер стилистикасы» деп те аталынады. Бейнелі фразеологизмдер, стилистикалық фразеологизмдердің құрылымдық ерекшеліктері мен лексика-семантикалық өзгерісі эстетикалық қызметтің орасан күшін көрсете алады. Қазақ тілінің аса бейнелі тілдік оралым болып саналатын фразеологизмдер стильдік қатарлары көркем әрі экспрессивті қасиеттерімен ерекшеленеді. Фразеологизмдердің сан алуан қасиеті-функциональды-стилистикалық, эмоционалды-экспрессивтілік, коммуникативті-прагматикалық қызметіне тікелей байланысты. Фразеологизмдер тілде мағыналық тұрғыдан лексикологияның, құрылымдық, тұтастық жағынан синтаксистің, көріктеу құралы ретінде экспрессивті стилистика саласында зерттелуде. Фразеологизмдердің эмоционалдық қасиеті оның барлық стильдерде еркін қолданылуына тежеу салады. Фразеологизмдер эмоционалды бірліктер тудыратын сөздер болғандықтан, ресми стильде қолданбайды. Стилистикалық мағына екінші болғандықтан, кейінгі қазақ ұлттық әдеби тілінің жандануында, яғни функциональдық стильдерде сөздер мен фразеологизмдердің жаңа мағынасы туындайды. Тілде эмоционалды мағына бірінші болғандықтан, екінші стилистикалық мағынаға ауысуы заңды емес. Лексикалық синонимдерге қарағанда мағыналас фразеологизмдердің мағына жақындығы мен стильдік әсері көбінесе бір дәрежеде сақталуға тырысады. Синонимдес фразеологизмдер бір-бірінен стильдік қолданылуы мен эмоционалды-экспрессивті әсері жағынан ерекшеленеді. Қазіргі уақытта фразеологизмнің функциональдық-стильдік мағынасын былайша топтастырады: -фразеологиялық мағынасын; -тіркестердің эмоционалдығын; -фразеологизмдердің экспрессивтілігін; -образдылық пен бағалауыштық қабілеті; -коммуникативті-прагматикалық қызығушылығы. Фразеологизмдер-өзінің семантикасы, құрылымы, құрылысы, жасалу жолдары жағынан тілдік құбылыс, өзіндік қажеттілігі бар сала болғандықтан, стильдер түрлерінде, оның әлеуметтік қызметі сараланып отырған уақытта қолданыс аясының қажеттілігі ерекше. жүктеу/скачать 410 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|