Лекция тезистері



Pdf көрінісі
бет21/70
Дата19.04.2022
өлшемі1,09 Mb.
#31539
түріЛекция
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   70
Байланысты:
лекция Қаз қаз зам тарихы.2 (1)

 
8. 
Кеңестер  Одағының  ыдырауы  ХХ  ғасырдың  соңындағы  ең  елеулі 
оқиғалардың  бірі.КСРО-ның  құлауының  басты  себептерінің  бірі  -  ондағы  орын  алған 
экономикалық күрделі мәселелер, экономикалық дамуда артта қалушылық. Атап айтқанда 
Одақ  экономикасының  технологиялық  жағынан  артта  қалуы,  сондай-ақ  оның  өндірісі 
шығарған тауарлардың бүкіл әлемде бәсекеге түсу қабілетінің әлсіздігі еді. 
КСРО-ның  ыдырауына  алып  келген  тағы  себептердің  бірі  -биліктің  күшті 
орталықтандырылуынан.  Екіншіден,  КСРО-ның  орталық  билігі  бұқаралық  көпшіліктің 
сана-сезімінің  әсіресе,  ұлттың  қайта  өрлеп  дамуы  мен  өсуінің  заңдылығын 
мойындамағандығынан.  Үшіншіден,  өзінің  дұрыс  екендігіне  сенген  басқарушы  элита 
әлеуметтік төмен адамдардың мәселелрін тыңдаудан және түсінуден қалды. Орталықпен 
одақ  республикаларының  мүдделері  көп  нәрселерде  сәйкес  келе  бермейтін  болды. 
Бұлардың бәрі әлеуметтік наразылықтар тудырып, қоғамның деформациясына алып келді. 
Қайта  құру  кезіндегі  «реформаторлар»  қоғамды  жаңаша  басқаруға  қабілетсіз  болып 
шықты. Қоғам саяси және мемлекеттік жетекшілерден түбегейлі өзгерістер күтті. Бірақ ол 
бітпейтін  саяси  талқыламаларға  түсіп,  нәтижесіз  қалып  жатты.  КСРО  ыдырауының  тағы 
бір  себебі  ол  оның  құрылымдық  бөлімдерінің  иерархиялығында.  Бөлек  этникалық 
қауымдастаықтар әр түрлі бағыныштылы, тәуелділік сатысына қойылды. 
Қоғамның  көп  бөлігінде  осы  тәртіпке  деген  наразылығы  күшейе  түсті.  Дәл  осы 
үрдіс КСРО өмірінің соңғы 5 жылының әлеуметтік саяси динамикасын анықтайды. 1986-
1987  жылдардағы  жариялылық  жетекші  элитаның  артықшылығы  мен  өмір  жағдайын 
ашқан кезде жай қарапайым адамдардың оларға қарсы ашу-ыза сезімі күшейді. Бұлардың 
барлығы ұйымдастырылған және жүйелі қоғамдық қарсылық қозғалыстарына алып келді. 
Ортаға шыққан ұлттық мәселелер орыс «отаршылдары» мен «жергілікті»  ұлт өкілдерінің 
арасындағы немесе көршілес ұлттардың арасындағы қақтығысқа алып келді. 
1990  жылдың  24  шілдесінде  ақпарат  құралдарына  жаңа  одақтың  келісімінің 
алғашқы жобасы ұсынылды. Рыноктық экономикаға көшумен тығыз байланысы бар, жаңа 
федеративті  келісім  республикалардың  құқын  кеңейту  керек  болды.  Тура  бір  жылдан 


52 
 
кейін  1991  жылы  24  шілдеде  Горбачев  салтанатты  түрде  «Одақты»  келісім  бойынша 
жұмыс аяқталдың және «қосыламын деушілерге» есігіміз ашық деп жариялады. Армения, 
Грузия, Латвия, Литва, Молдова, Эстония бұл келісімге қосылмайтындықтарын білдірді. 
Орталық  Азиялық  мұсылман  елдері  орталыққа  өз  ойларын  білдірмей,  екі  жақтық 
келісімдерге отырды. 
1991  жылы  19  тамызда  ТАСС,  КСРО-дағы  төтенше  жағдайлар  бойынша 
мемлекеттік  комитеттің  құрылғаны  туралы  жариялады  (ГКЧП).  Оның  құрамына  КСРО-
ның  вице-президенті  Г.Н.Янаев,  премьер-министр  В.С.Павлов,  президенттің  жанындағы 
қорғаныс  кеңесінің  жетекші  орынбасары  О.Д.Бакланов,  ішкі  істер  министрі  Б.К.Пуго, 
қорғаныс министрі Д.Т.Язов, мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің жетекшісі В.А.Крючков 
және  т.б.  Бұл  жаңа  келісімге  қол  қоюға  кедергі  жасауға  бағытталған  саяси  дағдарыс. 
ГКЧП  оппозициялық  партия  мен  қозғалыстар  және  бірнеше  газеттердің  қызметтеріне 
тиым  салу  туралы  шешім  қабылдады.  ГКЧП-ның  құрылуына  жауап  ретінде  Москва, 
Ленинград  және  т.б.  қалаларда  көптеген  демонстрациялар  мен  митингтер  болды.  Осы 
ГКЧП-нің қызметіне қарсылардың басында РСФСР-дің президенті Б.Н.Ельцин және басқа 
Ресей  Федерациясының  жетекшілері  тұрды.  Ельциннің  жарлығымен  ГКЧП-нің  құрылуы 
мемлекеттік  төңкеріс  шарасы  ретінде  қарастырылып,  атқарушы  биліктің  одақтық 
органдары РСФСР президентіне қайта бағындырылды. 22 тамызда ГКЧП жойылды. Оның 
мүшелері  және  басқа  да  қызметкерлері  сотталды.  23  тамызда  Ельциннің  жарлығымен 
РСФСР территориясында Компартияның қызметі тоқтатылды. 24 тамызда Горбачев өзінің 
ЦК  КПСС  бас  хатшылығынан  кететіні  туралы  жариялады  және  ЦК  мүшелеріне  өз  өзін 
таратуға  шақырды.  Одақтас  билік  органдарының  қызметі  тоқтатылды.  Москвадағы 
орталық билік Ресей жетекшілігіне өтті. Латвия, Литва, Эстония КСРО-дан шығу туралы 
жариялады,  олардың  тәуелсіздігі  КСРО-ның  ресми  жетекшісі  тарапынан  1991  жылы  5 
қыркүйекте танылды. Тамыз дағдарысы дезинтеграция үрдісін күшейтіп, КСРО-ның ары 
қарай  ыдырауын  тездетті. 1991  жылы  1  желтоқсанда  Украинаның  80  пайызы  өз 
республикаларының  тәуелсіздігі  үшін  дауыс  берді.  Бір  аптадан  кейін  Ресей,  Украина, 
Белоруссия  президенттері  Минскіде  жиналып,  «Кеңес  Одағы  енді  жоқ»  деп  жариялады. 
Олар «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы» құрылғаны және «бұрынғы КСРО елдері үшін 
ашық»  деп  жариялады.  21  желтоқсанда  Алматыда  ТМД-ға  8  республика  қосылды, 
осылайша олар КСРО-ның ыдырағанын айғақтай түсті. 
ТМД өз өмірі кезінде бірнеше кезеңнен өтті: 
1. 
Бірінші  кезең  -  1991  мен  1993  жылдар  аралығы.  Одақтас  Республикалар 
саяси  тәуелсіздігін  алады.  Мемлекеттілігін,  қаржы-экономикалық,  кеден,  шекара 
құрылымдарын  бекітеді.  Бірақ  олардың  халықшаруашылық  кешені  біртұтас 
экономикалық кеңістікте, бір валютамен өз жұмысын жалғастырып жатады. 
2. 
Екінші  кезең  -  1993-1996жылдар.  ТМД  мемлекеттері  өздерінің  саяси 
егемендігін  нығайта  түседі,  өз  беттерімен  халықаралық  қауымдастыққа  кіреді,  өздерінің 
кеңес одағына кірмеген жақын көршілерімен шаруашылық байланыстарын орнатады. Ал 
Достастық  шеңберінде  бірге  келісілген  шешімдерге  байланысты  қатынастар  ауырлай 
түседі.  Көптеген  келісілген  заттар  орындалмай  қалады.  Бірақ  кейбір  мемлекеттер  тығыз 
қатынастар орнатуға деген талпыныс байқалады, мысалға кеден одағы, Орталық Азиялық 
Экономикалық қауымдастық.  
Үшінші кезең 1997 жылдан басталады. Достастықтың бүкіл мүшелері  дағдарысты 
мойындайды.  Осы  дағдарыстан  шығу  жолдары  мен  ортақ  мақсат-мүдде  қарастырыла 
бастайды.  Кейбір  мемлекеттер,  ғалымдар  ТМД-нің  барлық  атқарушы  органдарын 
біріктіріп,  бірінші  орынға  экономикалық  ынтымақтастықты  қоюды,  еркін  сауда,  кеден, 
тарифтік зонасын құруды валюталық одақ идеясын ұсынады. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   70




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет