Республикада су ресурстарын басқару бассейндік қағидатқа негізделген

Трансшекаралық суағарлар мен халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану жөніндегі БҰҰ 1992 жылғы 18 қыркүйектегі конвенциясы, БҰҰ Бас Ассамблеясы 1997 жылғы 21 мамырда қабылдаған халықаралық суағарларды пайдалану құқығы туралы Конвенция "трансшекаралық әсер ететін немесе әсер етуі мүмкін қызметті жүзеге асыру кезінде олардың трансшекаралық сипатын ерекше ескере отырып, трансшекаралық суларды пайдалануды ақылға қонымды және әділ түрде қамтамасыз етуді" қарауға міндеттейді. БҰҰ шешімдерінде "су ағысы Егемен мемлекеттері теңдік, аумақтық тұтастық, өзара тиімділік және адалдық негізінде ынтымақтасады" деп атап көрсетіледі. Залал келтірілген жағдайда оны жою немесе азайту жөніндегі барлық шаралар қабылдануы тиіс, ал қажет болған жағдайда өтемақы туралы мәселе қойылады. БҰҰ жоғарыда көрсетілген конвенцияларының негіз қалаушы талаптарына сәйкес беделді халықаралық сарапшылар тарапынан гидротехникалық объектілерді салу орны толмас экологиялық зардаптарға ие болмайтындығына, олардың бассейнінде орналасқан барлық мемлекеттердің трансшекаралық өзендердің су ағынын пайдаланудың қалыптасқан балансын бұзбайтындығына кепілдік берілуі тиіс.

Орталық Азия мемлекеттерімен қарым-қатынастарды жандандыру маңызды бағыт болып қала береді. Бұл үшін Мемлекетаралық үйлестіру су шаруашылығы комиссиясының (ҒӨК) және оның атқарушы органдарының "Сырдария" және "Әмудария" бассейндік су шаруашылығы бірлестіктерінің (БВО) мәртебесін осы ұйымдарға трансшекаралық өзендер бойынша халықаралық әкімшілік мәртебесін бере отырып арттыру қажет. Бұл мәселені шешу бес Орталық Азия республикаларының үкіметтері арасында Арал теңізі бассейнінде трансшекаралық су ресурстарын басқарудың, қорғаудың және дамытудың ұйымдық құрылымын нығайту туралы келісім жасасқан кезде мүмкін болады. Ақпарат алмасу және Арал теңізі бассейнін кешенді пайдалану мен қорғаудың ұлттық, бассейндік және өңірлік деректер базасын қалыптастыру туралы келісім жасасу қажеттілігі пісіп жетілді.

Алайда қазіргі уақытқа дейін Орталық Азия мемлекеттері өңірдің су-энергетикалық ресурстарын пайдалануға бірыңғай көзқарасты қалыптастырған жоқ. Қырғыз және Тәжік тараптары Халықаралық су-энергетикалық консорциумды (ХВЭК) электр энергиясын өндіру және оны кейіннен өткізу мақсатында гидроэнергетикалық объектілерді салу жөніндегі орган ретінде қарастырады. Қазақстан мен Өзбекстан үшін консорциум құру-суармалы егіншілікті кепілді сумен қамтамасыз ету жөніндегі шешімдердің бірі.

Сондықтан БҰҰ комиссиясы құру ұсынған МВЭК идеясын іске асыру үшін ішкі су қатынастарын реттейтін Орталық Азия өңірі мемлекеттерінің заңдары мен құқықтық актілерін жақындастыру және барлық тараптардың мүдделерін ескеретін ұстанымдарды бірлесіп жасау қажет. Бұл жағдайда модельді іске асыру су ресурстарын экономикалық тиімді және экологиялық қауіпсіз пайдалануға және осы өңірдегі саяси жағдайды жақсартуға ықпал ететін болады.