Лекциялар жиынтығЫ 6В08601- «Су ресурстары және оны пайдалану»
жүктеу/скачать 4,83 Mb.
|
Су ресурстарын басқару ДӘРІСТЕР
| Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында су қауіпсіздігін қорғау және пайдалану институттарын жиынтық зерделеу; суды қорғау мен пайдалануды құқықтық реттеудің ерекшеліктерін көрсету, құқықтық реттеудің қолданыстағы шараларының артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау; су қауіпсіздігін қорғау саласындағы шетелдік заңнаманы зерделеу және талдау; зерттелетін құқықтың мемлекеттік саясатының негізгі үрдістерімен танысу, ұлттық заңнаманы өзгерту бойынша практикалық ұсынымдар мен ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Судың ерекше рөлін және адамның қауіпсіз және жеткілікті таза суға құқығы аспектісінде оның ерекше әлеуметтік маңыздылығын ұғыну су қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемасын шешу үшін негіз болды. Су қазіргі және болашақ ұрпақ үшін игілік болып табылатын өте шектеулі және құнды табиғи ресурс деп танылды. Су ресурстары проблемасына байланысты өзекті мәселелердің бірі бүгінде трансшекаралық су ағындарын пайдалануды реттеу мәселесі болып табылады. Әлемдік су ресурстарының басым бөлігі ұлттық шекараны кесіп өтеді. БҰҰ –ның 2003 жылғы есебінде "Water for People, water for Life" әлемде бар 263 трансшекаралық су бассейндерінің үшінші бөлігі екі елден астам, ал 19 - бес және одан да көп; Дунайдың бір өзені 18 мемлекеттің аумағында өтеді. Африка мен Таяу Шығыстың көптеген елдері "шетелдік" судың қажеттіліктеріне жартылай тәуелді [2, 33 б.]. Әлемдегі жаһандық су тұтыну жыл сайын өсіп келеді. Су күйзелісі жоғары және өте жоғары болып жатқан елдерде XXI ғасырдың басында жер халқының 70 пайыздан астамы тұрады (1950 жылы әлемдегі бірде-бір ел су күйзелісі өте жоғары болған жоқ). Су күйзелісі судың үлкен тапшылығының жағдайын, мемлекеттің қолда бар ресурстардың 40 пайыздан астамын пайдалануын білдіреді, бұл ретте су жиі табиғи толудан асатын қарқындылықпен пайдаланылады; су тапшылығы елдің экономикалық дамуына кедергі келтіреді. Кембридж университеті ғалымдарының болжамына сәйкес, 2025 жылға қарай жағдай одан әрі шиеленісуі мүмкін және әлемдік халықтың 80 пайыздан астамы жоғары және өте жоғары су күйзелісі бар елдерде тұратын болады. Бұл елдердің үштен бірі қолда бар су ресурстарын пайдалану көрсеткішінен 60 пайызға асып түсетін апатты күйзеліске ұшырайды. Орталық Азия елдерінде барлық ірі өзендер трансшекаралық болып табылады. Қырғызстан – су ресурстары өз аумағында қалыптасатын жалғыз ел, өңірдің қалған барлық елдері сол немесе басқа шамада шектес мемлекеттердің аумағынан судың түсуіне байланысты. Әсіресе күрделі жағдай Өзбекстан мен Түркіменстанға тән, олардың қалпына келетін су ресурстарының 90%-ы сырттан келіп түседі. Бұл тұрғыда Қазақстан да суға тәуелді ел болып табылады, сондықтан трансшекаралық өзендерді пайдалану проблемасы біз үшін жоғары дәрежеде басым болып табылады. Меншікті сумен қамтамасыз ету жылына бір адамға шаққанда км2-ге 37 мың м3 және 6,0 мың м3-ге тең. Салыстыру үшін: Грузияда ол бір адамға шаққанда км2-ге 878 мың м3 және 11613 мың м3, Қырғызстанда тиісінше бір адамға шаққанда км2-ге 245 мың м3 және 11 763 мың м3 құрайды. Түркіменстанмен және Тәжікстанмен салыстырулар біздің пайдамызға емес, одан да айырықша. Қазақстан аумағы бойынша су ресурстарының біркелкі бөлінбеуі да маңызды емес. Шығыс өңірге 34,5% ресурстар, оңтүстік-шығыс – 24,1%, Оңтүстік – 21,2%, Батыс – 13,4%, Солтүстік – 4,2%, орталық – 2,6% келеді. Шығыс Қазақстан облысы сумен қамтамасыз етілген – км2 – 290 мың м3. Сонымен қатар Атырау, Қызылорда және әсіресе Маңғыстау облысында өткір тапшылық байқалады, мұнда тұщы су көздері жоқ. [4] Экономика салаларын сумен қамтамасыз ету жер үсті сулары есебінен 85% – ға, қалған бөлігі-жер асты, теңіз және сарқынды су есебінен жүзеге асырылады. Ауыл шаруашылығы мұқтаждарына барлық тұтынылатын судың 80-90% - на дейін пайдаланылады. Біздің елімізде басты өзендердің сегіз бассейнінің жетеуі трансшекаралық болып табылады. Жер үсті суларының жыл сайынғы жаңартылатын ресурстарының 40% - дан астамы көршілес мемлекеттердің аумағынан келіп түседі. Жалпы алғанда, сондай-ақ аумақтық-өнеркәсіптік кешендер, облыстар мен жекелеген қалалар бөлінісінде Қазақстан экономикасының дамуы көбінесе елдің сумен қамтамасыз етілуіне байланысты. Қазақстанның су ресурстарының жартысына жуығы оның аумағынан тыс қалыптасатындықтан, су көршілес мемлекеттермен халықаралық қатынастардың стратегиялық құралына айналғанын асыр салмай айтуға болады.
жүктеу/скачать 4,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|