Лекциялар жиынтығЫ 6В08601- «Су ресурстары және оны пайдалану»

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

6В08601– «Су ресурстары және оны пайдалану»

білім беру бағдарламасы білімгерлеріне арналған

Алматы 2021

№1 дәріс

1.Су ресурстарының әлеуметтік, экономикалық және экологиялық рөлі

• 
  олардың қалыптасу көзіне байланысты су ресурстары санының уақыт өзгергіштігі және уақыт өзгеруінің үлкен амплитудасы •
  
• 
  табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен су ресурстарының ластануы, тұздануы, ластануының күшейе түсуі.
  
• 
  су объектілерінің табиғатқа (су тасқыны, су басу және т. б.) және халық шаруашылығы объектілеріне теріс әсері.
  

1) су ресурстарының санын басқару;

2) су ресурстарының сапасын басқару.

Су ресурстарының санын басқара отырып, тұтынушымен белгіленген шектерде және мөлшерлерде орташа көлемдерге сене отырып, сондай-ақ қандай да бір іс-шараны өткізу қажеттілігін негіздеп, әрбір тұтынушының сипаттамасын зерделеу қажет. Су ресурстарының сапасын басқара отырып, тұтынушылардың талаптарына бағдарлану қажет: әр түрлі тұтынушылар сақталуы қажет сапаға белгілі бір талаптарды белгілейді. Су ресурстарының саны мен сапасын қарапайым және күрделі басқару бар. Қарапайым Басқару деп су мөлшері мен сапасы бойынша режимге сәйкес келетін, құрылыстар мен техникалық құралдардың көмегімен тұтынушыға жеткізілетін немесе су объектісінің жекелеген пайдалы қасиеттеріне ілеспе өткізілетін басқару деп түсіндіріледі. Күрделі басқару деп суды дайындау (сандық немесе сапалық) қажет болатын басқару.. Осылайша, экологиялық тұрақтылық қажеттілігін ескере отырып, экономика салаларының су ресурстарына қажеттілігін оңтайлы қамтамасыз ету үшін ресурстарды уақытша және аумақтық қайта бөлу және су сапасын жақсарту жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыру, яғни қажет болған жағдайда да қажетті сапаға суды жеткізу басқарма деп түсіндіріледі. Уақыт пен кеңістікте су ресурстарының әр құраушысын басқаруға болады. Жер бетіндегі сулармен - су қоймаларын құрумен, арналар мен т. б. салумен байланысты. Су қоймаларын құру және жер асты ыдыстарын пайдалану. Әлемдік тәжірибеде атмосфералық жауын-шашынды басқару бойынша үлкен тәжірибе жинақталған.

1. 
   Тұщы су қоры ғаламшар бойынша біркелкі бөлінбеген. Мысалы, Африкада халықтың шамамен 10% - ы тұрақты сумен қамтамасыз етілген, ал Еуропада бұл көрсеткіш 95% - дан асады . Әлемнің қалаларындағы су жағдайы шиеленісе түсуде. Ең қиын жағдай Азияда байқалады, онда халықтың 50% - дан астамы тұрады, бірақ онда су ресурстарының тек 36% - ы ғана бар. Таза ауыз судың жетіспеушілігін әлемнің 80 елінің тұрғындары бастан кешуде. Көптеген елдерде су беру қалыпты. Гидрологиялық жіктемеге сәйкес жылына жан басына шаққанда 1000-1700 ДСМ жаңартылатын суы бар елдер су күйзелісі жағдайында, ал 1000 м3 кемі су тапшылығы жағдайында өмір сүреді. Алайда, адамзаттың бейімделуге қабілеті зор екенін атап өткен жөн: мысалы, Иордандықтар, жылына халықтың жан басына шаққандағы 176 ДСМ суды тұтыну арқылы ғана аман қалады.
   

Бөгеттер салу және су қоймаларын құру экономикалық дамуға (электр энергиясын өндіру, ирригацияны дамыту, өнеркәсіптік кәсіпорындар мен тұрмыстық секторды сумен жабдықтау, су тасқынын реттеу) үлес қосты. Сонымен қатар, бұл теріс әлеуметтік салдарға: 40-тан 80 млн адамға дейін қоныс аударуға, қоныс аударушылардың әлеуметтік мәртебесі мен өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, қоршаған табиғи ортаның қайтымсыз өзгерістеріне (су қоймасы жабынының толуы нәтижесінде жердің, сондай-ақ табиғат пен жануарлар дүниесі мекендейтін жерлердің жоғалуына және т.б.) әкеп соқты

Су ресурстарының жай-күйіне климаттың өзгеруі де әсер етеді. Қысылтаяң ауа-райының жиілеуі байқалды. Мамандардың болжамы бойынша, бұл әлемде судың жетіспеушілігін 20% - ға арттырады. Халықаралық өзен бассейндеріндегі шиеленісті күшейту су ресурстарын қолданудың әртүрлі салалары арасында бөлу проблемасымен (ирригацияны дамыту, энергия өндіру, қала шаруашылығы және т.б.) қатар өзен бассейні немесе жер асты сулары көздерін пайдаланатын басқа әкімшіліктермен немесе елдермен мүдделерді келісу және ынтымақтастық орнату проблемасы да бар. БҰҰ болжамы бойынша 2050 жылға қарай Жер халқы 8,9 млрд.адамды құрайды, су тапшылығынан 2-ден 7 млрд. адамға дейін зардап шегетін болады. Су ресурстарын бөлу төңірегіндегі даулар көптеген экономикалық және саяси қақтығыстардың немесе тіпті соғыстардың себебі болуы мүмкін. Қазіргі уақытта халықаралық өзен бассейндерінің саны 261-ге жетеді және оларды 145 мемлекет өзара бөледі. Мысалы, Ніл, Дунай, Тигр және Евфрат, Ганг және Брахмапутра бір кездері барлығын сумен және жеткілікті көлемде қамтамасыз етті. Бірақ халық пен экономиканың өсуімен өзеннің жоғарғы жағында орналасқан елдердің су ресурстарын пайдалануы су деңгейін ағысынан төмен азайтты.

№2 дәріс